Çok kutuplu dünyanın yükseldiği yıl
2023 yılı Avrasya cephesinin güç kazandığı ve büyüdüğü bir yıl olarak tarihe geçti. BRICS’e 6 yeni üye katılacak. İran da Şanghay İşbirliği Örgütü’ne tam üye yapıldı. NATO Ukrayna’da kaybetti. Afrika’da emperyalizme darbeler indirildi yabancı askerler kovuldu.
Özgür Altınbaş
2023 yılında Ukrayna’daki savaş dünyadaki ana gündemi oluştururken, HAMAS’ın 7 Ekim’de başlattığı operasyon sonrası farklı bir cephe de açıldı. Emperyalist kuvvetlere karşı açılan yeni cephe gücün bölünmesine neden oldu. Ukrayna’da savaşı finanse eden, Tayvan’ı silahlandıran Atlantik, Filistin’de başlayan savaşla birlikte gücünü bölmek zorunda kaldı.
Gelişen mazlum dünyada ise birleşmeler yaşandı. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu BRICS gurubuna Suudi Arabistan, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri, İran, Mısır ve Etiyopya’nın üye olacağı açıklandı. Temmuz ayında da İran Şanghay İşbirliği Örgütü’ne (ŞİÖ) tam üye oldu ve ilk defa Türkiye’nin bir kara komşusu ŞİÖ’ye dahil olmuş oldu.
Batı Rusya’ya karşı müdahalelerin dozunu 2023 yılında arttırdı. Ukrayna yoğun baskılar sonucunda Amerikan yapımı M1 Abrams ve Alman yapımı Leopard-2 tanklarını aldı. Ayrıca Amerikan yapımı Bradley zırhlısı da Kiev’e verildi. Bunun yanında Rusya’ya karşı birçok ek yaptırım uygulandı. Fakat tüm bunlara rağmen Rus ekonomisi 2023’te büyüme gösterdi. Askeri anlamda da ilerleme sağladı. Atlantik ise artık Ukrayna’dan vazgeçmeye başladı.
Afrika’da da emperyalizm geriledi. Nijer’deki darbe başta olmak üzere kıtada Fransa ve ABD’ye karşı ayaklanmalar meydana geldi. Fransız askerleri Nijer’den kovuldu. Burkina Faso, Mali ve Nijer kolektif savunma anlaşması imzaladı.
Latin Amerika’da da Amerikancı yönetimler darbe almaya devam etti. Brezilya’da yapılan seçimde Luiz Inacio Lula da Silva Amerikancı Jair Bolsonaro’ya karşı zafer kazandı.
UKRAYNA İÇİN MALUMUN İLANI
24 Şubat 2022’de Rusya’nın özel operasyonunun başlamasından boyana neredeyse iki yıl geçti. NATO ve ABD, Ukrayna’yı Rusya’ya karşı savaştırmak için on milyarlarca dolar silah yardımında bulundu. Haziran ayının başında, Kırım’ı alma hedefiyle başlayan Ukrayna karşı saldırısı hezimetle son buldu. Birkaç köy dışında bir ilerleme kaydedemeyen Kiev, 100 binden fazla askerini 5 aylık süreçte kaybetti. Rus ordusunun başarılı savunması sonrası karşı saldırıyı sona erdiren Ukrayna’ya güven ciddi şekilde sarsıldı. ABD de dahil olmak üzere Batı, “artık Ukrayna’ya verilen desteğin sonuna gelindi” tespitinde bulunmaya başladı. ABD Senatosu’nda ilk defa Ukrayna’ya yapılacak yardım paketi onaylanmadı. Bunun daha da ötesinde, ABD’li yetkililer Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’e “Kaybettiğin topraklardan artık vazgeç.” mesajı verdi.
ABD Senatosu’nda Cumhuriyetçilerin oylarıyla reddedilen Ukrayna yardımları, Kiev yönetimini paniğe sürükledi. “Silahlarımız bitiyor”, “Putin’in kazanmasına” izin vermeyin gibi çıkışlara rağmen silah yardımında beklenen destek yapılmadı. Cumhuriyetçiler yardımların Ukrayna-İsrail-Tayvan’ı kapsayacak şekilde değil, ayrı ayrı oylanmasını önerdi.
Ukrayna’nın askeri başarısızlığı siyasi hesaplaşmaları beraberinde getirdi. Bunun en bariz örneği Genelkurmay Başkanı Valeri Zalucni ile arasında yaşanan gerginlik. Bu durum son olarak Zalucni’nin odasında böcek çıkmasına kadar ileri gitti. Zelenskiy’nin siyasi olarak yanında olanlar bir bir kendisine karşı açıklama yapmaya başladı. Bunlardan birisi eski danışmanı Oleksi Arestoviç. Arestoviç, Zelenskiy’e karşı aday olduğunu açıkladı ve “İstanbul’da Rusya ile anlaşacaktık. Fakat Batı buna engel oldu.” itirafında bulundu.
RUSYA İLERLEDİ
Rusya ise cephelerde ilerleme kaydetti. Özellikle Donetsk’in batı ve kuzey bölgelerinde bazı ilçeleri Ukrayna kuvvetlerinden geri aldı. Rusya topyekun bir saldırıdan ziyade belirli bölgelerde mahalli operasyonlarla ilerlemeyi tercih etti. Çünkü savaşı kendi kontrolüne alacak şekilde istikrarlı bir ilerleme biçimi yürütüyor. Ukrayna’nın karşı saldırısını püskürten Rusya ocak ayından bu yana 385 binden fazla askeri sözleşmeli olarak orduya aldı. Bu rezerv gücü eğiterek Ukrayna’da sahaya sürüyor. Rusya savaşta 2023’teki ana hedefine ulaştığını ilan etti. Savunma Bakanı Şoygu, Devlet Başkanı Vladimir Putin’e aralık sonu verdiği raporda Ukrayna'nın karşı saldırısını engellemenin Rus ordusunun bu yılki ana hedefi olduğunu ve bunun başarıyla yerine getirildiğini söyledi. Rusya’ya göre 24 Şubat 2022’den bu yana Ukrayna, 383 binden fazla asker, 14 bin tank ve zırhlı araç, 8,5 bin topçu silahı ve çok namlulu roketatar sistemi, 800'den fazla uçak ve helikopter kaybetti.
HAMAS’IN TARİHİ DİRENİŞİ
7 Ekim sabahı HAMAS’ın silahlı kanadı olan İzzettin El-Kassam Tugayları’nın işgalci İsrail’e karşı Aksa Tufanı Operasyonu’nu başlattı. İsrail tarihinin en büyük hezimetlerinden birini yaşadı.
NATO ülkeleri İsrail’e destek verdi. Yüzlerce İsraillinin hayatını kaybettiği operasyon sonrası İsrail’de kriz çıktı. Başbakan Binyamin Netanyahu’ya tepkiler büyüdü. Operasyon sonrası İsrail, Gazze’ye operasyon başlattı. Binlerce Filistinliyi katleden işgalciler, karşılarında büyük bir direniş buldu. Yüzlerce işgalci asker direnişin operasyonlarında öldürüldü. İsrail yönetimi geçici ateşkes yapmak zorunda kaldı. Netanyahu’ya karşı hem iç de hem de dışta baskılar arttı. İstifa etmesi istendi. Dünyadaki devletlerin ezici çoğunluğu çözüm için başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız Filistin’in kurulması gerektiğini açıkladı. BM oylamalarında ABD ve İsrail yalnız kaldı. Rusya, Çin, İran gibi Avrasya ülkeleri bağımsız Filistin devletini desteklerini açıkladı.
DÜNYA FİLİSTİN İÇİN AYAKTA
Filistin direnişi tüm dünyaya örnek oldu. Brezilya’dan ABD’ye, İngiltere’den Fransa’ya, Endonezya’dan Güney Afrika’ya onlarca ülkede Filistin direnişi için milyonlar yürüdü. Eylemlerde İsrail ve ABD karşıtı sloganlar atıldı. Dünya kamuoyu tavrını net bir şekilde Filistin’den yana gösterdi. Özellikle Batılı ülkelerde halk, hükümetlerin mevcut Filistin tutumuna karşı eylemler yaptı. Siyasetçiler protesto edildi.
HANKENDİ VE KARABAĞ’DA AZARBAYCAN BAYRAĞI GÖNDERDE
Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Karabağ'da anayasal yapıyı yeniden tesis etmek amacıyla başlattığı antiterör operasyonu sonunda Ermeni kuvvetleri Karabağ’dan kovdu. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 26 Şubat 1992'de Ermeni güçlerince 613 sivilin katledildiği Hocalı şehrini sonrasında ise Hankendi kasabasını ziyaret etti. Aliyev her iki bölgede de Azerbaycan bayrağını göndere çekti. Sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin yöneticileri Azerbaycan’a götürülerek tutuklandı.
EN ÖNE ÇIKAN YAPI: BRICS
BRICS 2023 yılının en öne çıkan kuruluşu oldu. Dünyada GSYH olarak G7 ülkelerinin toplamını geçen BRICS Güney Afrika’da 22-24 Ağustos’ta yapılan zirvede genişleme kararı aldı. Suudi Arabistan, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri, İran, Mısır ve Etiyopya BRICS’e katılma kararı alırken, seçim sonrası Cumhurbaşkanı değişen Arjantin bundan vazgeçti. Yeni ülkelerle birlikte dünyada petrol ihracatında da lider konuma yükseldi. Yeni üyelerle birlikte BRICS, 30 trilyon doların üzerinde bir GSYH'yi ya da dünya GSYH'sinin yaklaşık yüzde 29'unu temsil edecek.
KORE’NİN CAYDIRICILIK GÜCÜ
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, ABD’nin tehditlerine sert yanıtlar vererek dik duruşunu sergiledi. ABD, Japonya ve Güney Kore’nin uyarılarına “Düşman nükleer silahlarla kışkırttığında Kuzey Kore nükleer saldırıda bir an bile tereddüt etmeyecektir.” yanıtını verdi. Devlet Başkanı Kim Jong-un, ABD'nin “yanlış karar vermesi” halinde ülkesinin nasıl tepki verebileceğini gösterdiğini kaydederken, “düşmanların pervasız ve sorumsuz askeri tehditlerini asla hafife almama ve onlara daha saldırgan eylemlerle güçlü biçimde karşılık verme" mesajı verdi.
VENEZUEALA’NIN BÜYÜK ZAFERİ
Nicolas Maduro önderliğindeki Venezuela 2023 bitmeden önemli bir referandumla komşu ülke Guyana ile ihtilaflı olunan Esequibo bölgesine ilişkin halktan tam destek aldı. Yapılan seçimde halk yüzde 96 ile Esequibo’nun Venezuela’ya katılması yönünde Caracas hükümetine yetki verdi. Referandum, ABD'nin Guyana üzerinden Venezuela'nın kara ve deniz yetki alanına müdahalesine yanıt niteliği taşıyor.
WAGNER İSYANI VE PRİGOJİN’İN ÖLÜMÜ
2023’e damga vuran olaylardan biri de özel askeri şirkey olan Wagner oldu. Ukrayna’daki savaşta Rus ordusuna önemli mevzi kazandıran Wagner, Rus ordu yönetimiyle yaşadığı problem sonrası bir isyan başlattı. İsyan 24 saat geçmeden çözüldü ve Wagner’e Afrika’da görevler verildi. 23 Ağustos günü Wagner lideri Yevgeniy Prigojin ve şirketin yöneticilerinin olduğu özel jeti Moskova’dan havalandıktan sonra Tver’de düştü. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Prigojin öldükten sonra taziye mesajı yayınladı.
FRANSIZ ASKERLERİNE TEKME
26 Temmuz’da Fransa’nın son müttefiki Nijer’de emperyalizme darbe vuruldu. Yönetimi ele geçiren askeri yönetim Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'u tutukladı ve daha sonra General Abdourahamane Tchiani'nin yeni askeri yönetimin lideri ilan etti. Fransız medyası, “Fransa’nın Sahel’deki son demokratik müttefiki düştü” başlığıyla konuyu gündeme getirdi. Yıl sonuna kadar ülkede bulunan bin 500 Fransız askeri ülkeden kovuldu. Nijer halkı askerlerin gidişiyle kutlama yaptı.
AFRİKA GÜÇ MERKEZİ OLUYOR
Afrika ülkeleri emperyalizme karşı mücadele ettikçe Avrasya’ya yaklaştı. St. Petersburg’daki Expoforum kongre merkezinde 27-28 Temmuz tarihlerinde yapılan 2. Rusya-Afrika zirvesi kapsamında Rusya ve Afrika ülkeleri arasında işbirliğine ilişkin bir dizi anlaşma, sözleşme ve diğer belgeler imzalandı. 50’den fazla ülkenin katıldığı zirvede Afrika’nın bağımsızlaştığı ve bölgede siyasi, ekonomik ve askeri bir güç olarak ortaya çıktığı vurgulandı.
SAHEL’DE EMPERYALİZME KARŞI GÜÇ BİRLİĞİ
Fransa ve ABD’ye karşı anti-emperyalist hareket Afrika’da ciddi başarılar elde etti. Sahel devletlerinden Mali, Burkina Faso ve Nijer önemli bir anlaşma imzaladı. Mali'de geçiş hükümetinin Cumhurbaşkanı Assimi Goita 16 Eylül’de Nijer, Mali ve Burkina Faso ile "Sahel Devletleri İttifakının (AES)" kurulmasına olanak veren Liptako-Gourma Şartı'nın imzalandığını duyurdu.
ÇİN ARACI OLDU TAHRAN VE RİYAD EL SIKIŞTI
İran ile Suudi Arabistan, yedi yıl aradan sonra diplomatik ilişkileri yeniden tesis etti. İran, Suudi Arabistan ve Çin tarafından yapılan ortak açıklamada, İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani ile Suudi Arabistan Devlet Bakanı Musaad bin Mohammed Al-Aiban’ın Çin’in başkenti Pekin’de 6 Mart’ta başlayan görüşmelerin ardından Tahran-Riyad arasında diplomatik ilişkilerin yeniden başlatılması konusunda anlaştığı duyuruldu. Çin arabuluculuğuyla yeniden kurulan diplomatik ilişki sonrası Batı Asya’da ABD’nin güç kaybettiği belirtildi.
