Afetlerde ‘gülümseyen ölüm’
Crush sendromu; ezilme biçiminde yaralanma, uzun süreli sıkışma ve hareketsizlik sonucunda ortaya çıkar. Deprem nedeniyle göçük altında kalan kişinin göçükten çıkarılsa bile yaşadığı en büyük hayatî problemlerden biri, ezilme sendromu yaşamasıdır.
Çok yoğun basınç nedeniyle ortaya çıkan belirgin bir doku zedelenmesi ve kas nekrozu vardır. Yani bölgedeki kas hücreleri, dolaşım bozukluğuna bağlı olarak canlılığını kaybetmiştir. Rabdomiyoliz adını verdiğimiz bu durumda hücreler ölürken sodyum, su ve kalsiyum emerler, bu esnada da potasyum, miyoglobin, fosfat, kreatin, kreatin kinaz ve tromboplastin açığa çıkarır. Ezilme durumunun ortadan kalkmasıyla bu hücre grubu içerisindeki sıvı elektrolitleri hücre dışına atarken, bu durum ise kanda artan bir elektrolit miktarına sebebiyet verir. Kandaki elektrolit düzeyi çok hassas bir denge üzerine kurulmuştur. Bu dengenin bozulması başka böbrekler olmak üzere çeşitli organların çalışmalarında bozukluğa neden olur, hatta çok ilerleyen düzeyde organların iflasına kadar gitmektedir. Özellikle potasyum miktarının kanda yükselmesi ile birlikte ani kardiyak (kalp nedenli) ölümlere kadar gidebilen, kalpte tetani, kalp ritiminin bozulması gibi semptomlar meydana gelir bu durumda kişinin hayatta kalması hızlı bir şekilde kandaki sıvı elektrolit düzeyinin yeniden düzenlenmesine bağlıdır.
GÜLÜMSEYEN ÖLÜM
Crush sendromu hızlı ve koordine bir tedavi yaklaşımı gerektirir, aksi halde bu yıkıcı etkiler hasta uygun şekilde hazırlanmadan ezilme basıncı aniden serbest bırakıldığında ortaya çıkabilir ve “reperfüzyon sendromu” adını verdiğimiz durum ortaya çıkabilir. Uygun hazırlık yapılmadığında, hasta ağrı kontrolü ile iyileşmeden önce neşeli olabilir ancak kısa bir süre sonra hayatını kaybedebilir. Bu ani başarısızlık “gülümseyen ölüm” olarak adlandırılır.
Ancak erken ve tutarlı bir şekilde hareket edilmesi ile daha fazla komplikasyon (istenmeyen etkiler) oluşması engellenebilir. Genel tedavi, böbrek yetmezliğinin önlenmesine yöneliktir ve hastanın hızlı bir şekilde hipovolemik şoktan korunması amacıyla sıvı tedavisine alınması sayesinde başarılabilir. Bunun için kişi henüz göçük altından çıkmadan sağlam bir ekstremitede (kol veya bacaklar) damar yolu açılarak sıvı verilmeye başlanması esastır. Erken dönem tedavide yoğun bir şekilde uygun sıvı takviyesi ile hasta takibi yapılır. İlerleyen süreçte eğer böbrekler etkilenmiş ise oliguri dediğimiz idrarda azalma görülür. 1-3 haftalık süre sonrasında tübüler rejenerasyon (böbrek kanallarında fonksiyonel düzelme) başlar ve idrar miktarı giderek artar. Sonrasında ise poliüri tablosuna girerek yoğun idrar çıkışı ile birlikte böbrekler normale döner. Tedavi sürecindeki ana amaç böbreklerin bu iyileşme süresinde hastaya genel destek tedavisi uygulayarak iyilik halini korumaktır. Eğer hastada idrar çıkışı yoksa, diyaliz uygulaması ile kandaki zararlı maddelerin uzaklaştırılması sağlanır.
Kişinin göçük altından çıkışı ile başlayan, sıvı elektrolit dengesinin sağlanmasından diyaliz ya da kalp masajı gereksinimine kadar uzanan bu hayati tablonun atlatılması hekimlerimizin bilgi ve donanımı sayesinde olmaktadır.
