Deprem anında kapı eşiğinde olmak ne kadar güvenli? İşte yanıtı

Deprem anında kapı eşiğinde beklenir mi? Malatya'da depremi yaşayan Satı Sarıkaya ve oğlu böyle davrandı. Depreme evlerinin bulunduğu iki yıllık betonarme binada yakalandılar. Anne o anları anlatırken şunları söyledi: Eskiden büyüklerimizden duyduk, kapı eşiğinde duracaksın diye… Oğlumla birbirimize sarıldık, kapı eşiğinde durduk.

Bu davranış, geçmişten bugüne aktarılan ve toplumun önemli bir kısmının doğru sandığı bir bilgiden kaynaklanıyor. Bilginin çıkış noktası belirsiz olsa da kerpiç, taş vb. malzemeyle inşa edilmiş kargir/yığma bina yapısından doğmuş olması kuvvetle muhtemel görünüyor.

KARGİR YAPILARDA KAPI ETKİSİ

Deprem sırasında kapı eşiğinde durmak, hayat kurtarır mı? Eski zamanda yaygın olan kargir yapılar, kirişi ve kolonu olmayan, gücünü duvarlardan alan ve çatısı duvarların üzerinde duran bir ev tipi. Kargir binalara bugün daha çok kırsalda rastlamak mümkün.

Eski köy evleri olarak anılan bu yapılar, deprem riski düşük bölgelerdeyse ve düzenli bakımları yapılıyorsa sağlam kabul edilebilir. Çatısının ve duvarlarının göçmesi durumunda ise deprem anında kapı eşiğinde beklemek hayatta kalma ihtimalini etkileyebilir.

Ancak kargir yapıların depremselliğini çeşitli bilimsel çalışmalarla değerlendirmek de faydalı olacaktır. Prof. Dr. Seden Acun Özgünler ve Prof. Dr. Erol Gürdal'in Dünden Bugüne Toprak Yapı Malzemesi Kerpiç adlı çalışmasında "Kerpiç Yapıda Dikkat Edilmesi Gerekenler" başlığı altında yapı yeri için deprem etkilerinin az olduğu yöreler öneriliyor.

"Deprem bölgelerinde kerpicin bir ahşapla takviyesi yararlı olur" deniliyor. Kırsal Yapıların Deprem Karşısındaki Davranışı adlı başka bir bilimsel çalışmada ise kırsaldaki kargir yapıların büyük kısmının deprem bölgesinde olmasına rağmen hiçbir mühendislik hizmeti almadığına işaret ediliyor.

KAPIDAN UZAK DUR

Her evin, yapısal şartlarından ötürü kendine özgü gerçekliği var. Günümüzde en yaygın yapı, betonarme binalar. Soruyu yineleyelim: Deprem sırasında kapı eşiğinde durmak, betonarme binalarda hayat kurtarır mı?

Söz konusu yapılardaki göçükte kapı eşiğinin koruyucu olması düşük bir ihtimal. Çünkü baskıya direnç önemli bir faktör ve kapı eşiği ya da çevresi, bilimsel olarak betonarme yapılarda bu bakımdan güvenli bir ortam sayılmıyor. Bu noktadaki güncel yaklaşımlara bakalım:

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'nca hazırlanan Deprem Anında Neler Yapmalısınız? başlıklı çalışmada deprem anında kapılardan uzak durulması öneriliyor. Sarsıntı sırasında kişilerin kendilerini nasıl koruyacağını, ne yapması gerektiğini, öncesinde alabileceği önlemleri bilmeleri büyük önem taşıyor.

Boğaziçi Üniversitesi'nin Deprem Anında Yapılması Gerekenler başlıklı açıklamasında da benzer bir durum var. Yaşam Üçgeni ve Çök-Kapan-Tutun hareketleri öneriliyor. Deprem anında bina içinde olanlardan, merdivenlere ve çıkışlara doğru koşmamaları isteniyor. Kapı eşiğiyle ilgili bir öneri bulunmuyor.

Afet yönetimi uzmanı Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, sosyal psikolog Prof. Dr. İpek Gürkaynak ve eğitim danışmanı Alp Boydak'ın yazdığı Kızılay ile Güvenli Yaşamı Öğreniyorum kitabında kapıdan uzak durmak, deprem sırasında yapılması gerekenlerden biri.

1999'DAN ÖNCE…

Peki geçmişte toplumla paylaşılan bilgiler hep bu yönde miydi? Acil durum, afet ve insani krizde sosyal ve organizasyonel sorunlara çözüm arayan, araştırmacı, uygulayıcı ve analist Dr. Çağlar Akgüngör'e ait Sarsıntı Başladığında: Kitlesel Afet Eğitimi ve Deprem Anında Birey Davranışı Örneği başlıklı bir makale bulunuyor.

Çalışma 1960'lı yıllardan bu yana bireylerin deprem anında nasıl davranmaları gerektiğine ilişkin verilen tavsiyeleri ele alıyor. 1966 Muş Varto, 1992 İzmir, 1995 Afyon Dinar, 1998 Adana Ceyhan gibi depremlerden sonra kapı eşiğinde durmayı öneren örneklere rastlanıyor.

1999 Gölcük Depremi'nden sonra depreme ilişkin tartışmaların çeşitlendiği ve arttığı görülüyor. Devam eden süreçte deprem anında kapı eşiğinde durma konusunda da karşıt tezler çoğalıyor.

Uzun süre Galatasaray Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde dersler veren ve şu an Kanada'da afetlere dirençlilik ve iş sürekliliği üzerine çalışan Çağlar Akgüngör, AA Teyit Hattı'na araştırmaları kapsamında deprem anında kapı eşiğinde durma davranışının çıkış noktasına ilişkin bir veriye şu ana kadar rastlamadığını söyledi.

Ardından Yaşam Üçgeni veya Yat-Tutun-Korun gibi önerilerin, yıkılacak bir bina içinde olduktan sonra hiçbir değer taşımayabileceğinin altını çizdi. Esas önemli olanın sağlam bir bina olduğu açık, nitekim deprem öldürmez bina ve ihmal öldürür.

GÜNCEL BİLGİ GEÇERLİ BİLGİ

Nihayetinde bazen tek doğru yoktur, doğrular vardır. Değişen şartlar, geçmişten geleceğe uzanan bilginin güncellenmesini gerektirebilir. Bu durum yapısal şartları değişen binalar için de geçerli. Her binanın kendi gerçekliği olduğunu unutmamak lazım. Deprem güvenliği açısından; üzerinde inşa edildiği zeminden yapı malzemesine, ustasından denetçisine kadar her detay binanın performansında etkilidir. Burada bilginin doğruluğu ve yanlışlığı kadar, o bina için geçerliliğini de sorgulayın. Deprem sırasında nasıl davranmanız gerektiğini, size sorgulamalarınız gösterecektir.