Dijital avronun hukuki altyapısı hazırlanıyor

Avrupa Merkez Bankası'nın dijital paraya geçiş çalışmalarının getireceği fırsatları ve olası riskleri ekonomist Serhat Latifoğlu ile konuştuk.

Avrupa Komisyonu, dijital avronun piyasada nakit avro ile birlikte kullanılabilmesini sağlayacak yasal altyapının oluşturulmaya başlandığını duyurdu. Süreç Ekim 2020’de komisyon önerisiyle gündeme gelmiş ve Haziran 2021’de konuya dair araştırmalar başlatılmıştı. Kasım 2022’den beri de üst düzeyde yürütülen görüşmeler, Avrupa Komisyonu’nun yasal altyapı girişimiyle yeni bir aşamaya geçti. Avrupa Komisyonu’nun yeni girişimini ekonomist Serhat Latifoğlu Aydınlık Avrupa’ya değerlendirdi.

DİJİTAL AVRO KRİPO VARLIKLARA ALTERNATİF Mİ?

Avrupa Komisyonu yayınladığı raporda, dijital avronun Avrupa’nın parasal egemenliği açısından önemini ve kripto varlıkların izlediği gelişme patikasının dijital avroya geçiş kararını almakta etkili olduğunu açıkladı. Merkez bankası dijital paralarının (CBDC), kripto varlıkların para olarak kullanılma işlevine alternatif olup olamayacağı konusunda Latifoğlu şu yorumu yaptı:

“Kripto varlıklar bir merkeze sahip değil ve üretimleri kripto madenciliği yoluyla gerçekleştiriliyor. CBDC’lerden farklı olarak bu varlıklar tamamen sanal olarak üretiliyor. Oysa CBDC’ler, merkez bankasının bağlı bulunduğu ülkenin kullandığı para birimine dayanılarak üretiliyor. Bu açıdan ikisi birbirinden tamamen farklıdır. CBDC’lerin yaygınlaşması kripto varlıklardan kaçışı bir miktar tetikleyici olabilir. Yine de kripto varlıkların ortaya çıkış amacı açısından tamamen farklı olması, CDBC’lerin bu açıdan önemli bir etki doğurmasına yol açmayacaktır.”

DİJİTAL PARA MİLLİ DEVLETLERİN ÇIKARLARI AÇISINDAN OLUMLU

Dijital avronun ve genel anlamda merkez bankası dijital paralarının (CBDC) kullanılmasının dünyada rezerv para işlevini gören doların hegemonyasını zayıflatmak noktasında bir etkisinin olup olmayacağı da bu alanda ortaya çıkan bir başka tartışma konusuydu. Bu konuda Latifoğlu, dolar egemenliği üzerinde tek başına bir etkisi olmasa da milli devletler açısından olumlu bir anlam taşıyacağını vurguladı:

“Dijital avronun piyasaya sürülmesi eğer dijital dolardan önce gerçekleşirse, avronun daha yaygın kullanımı açısından belki kısa süreli bir etkisi olabilir ancak zaman içinde bu dengelenecektir. Dolar hegemonyasının asıl kaynakları arasında rezerv para işlevi, dış ticarette yoğun olarak kullanılması ve tasarruf aracı olarak elde tutulması gibi birçok faktör sayılabilir. Dijital avronun varlığı bunların yerini almadığı için yalnızca çok küçük bir etki yapabilecektir. AB ancak bu sayılan faktörlere yönelik adımlar atarsa doların hegemonyasını kıracak bir etki yapabilir. Diğer yandan, dijital paranın ekonomi üzerindeki denetimi artıracak ve devletlerin egemenliğini pekiştirecek bir araç olması özellikle milli devletler için oldukça önemlidir. ABD gibi yüksek teknolojiyi elinde tutan ülkeler, ekonomileri üzerindeki denetim ve takip gücüne zaten sahipken, bu güce kendi ekonomileri üzerinde yeterince sahip olmayan devletler, kontrol edemedikleri boşlukların emperyalist devletlerin yönlendirmesine açık kalması gibi bir sorunla karşı karşıyadır. CDBC’lerin gelişmesi bu açıdan milli devletlerin çıkarları açısından faydalı olacaktır.”

‘AB’NİN ÖZEL BANKA ARACILIĞINI KALDIRILMASI MÜMKÜN DEĞİL’

Avrupa Komisyonu, dijital avronun bir bankada hesap açılmasına ihtiyaç duyulmadan, kamu kurumlarına yapılan başvuruyla vatandaşlar tarafından kullanılabilecek özellikte olacağına ve dijital avro arzının tamamen Avrupa Merkez Bankası (ECB) denetiminde sürdürüleceğine dikkat çekiyor. Bu da yeniden, Saule Omarova’nın ABD’de açtığı aracı bankaların ortadan kaldırılması tartışmasını gündeme getiriyor. Latifoğlu, özel bankaların aracılığının kaldırılmasının siyasi temellerinin şu an Avrupa’da var olmadığına dikkat çekiyor:

“Avrupa Birliği’nin ideolojik duruşu böyle bir hamleye şu an uygun değil. Özel bankaları kaldırdığınız zaman, büyük bir devrim yapmış oluyorsunuz ve AB’nin böyle bir yaklaşımı yok. Diğer yandan, tabii ki böyle bir politika izlemek isteyen devletler açısından merkez bankası dijital paraları (CBDC) çok önemli bir araç olacaktır. Paranın arz edilmesi ve kredi olarak yaratılması sürecinde merkez bankaları teknolojik anlamda daha avantajlı bir konuma sahip olabilecektir. Yine de ufukta AB açısından böyle bir adım görünmüyor.”

‘DİJİTAL PARA SUÇA KARŞI KİŞİLERİ KORUR’

CDBC’lerin ulusal ekonomi üzerindeki egemenliğe olacak etkileri ve bireysel özgürlüklere dair tartışmalarla ilgili de Latifoğlu şu görüşleri ifade etti:

“CDBC’lerin yaygınlaşması, kayıt dışının azalmasının sağlayacaktır. Suçla mücadele açısından da merkez bankalarının, bankalar üzerindeki kontrollerinin artması devletlere avantaj sağlayacaktır. Bunun yanında, bireysel özgürlükler açısından devletlerin denetim kontrolünün olması da olumsuz değil olumlu bir katkıdır. Bireysel özgürlüklerin ihlalinden ziyade, zaten halihazırda dünyada merkezi olmayan paralarda dahi, gerçekleştirilen para trafiğinin takibi vatandaşlarının haklarının korunması ve suça karşı mağdur duruma düşmemeleri açısından faydalı olacaktır. Bu takip yeteneği bugün yüksek teknolojiye sahip birkaç devletin elinde toplanmışken, CDBC’lerin yaygınlaşmasıyla diğer devletler tarafından da kazanılacaktır. Bu da ulusların kendi üzerlerindeki egemenliklerini güçlendirecektir.”