Dünyanın en çok bombalanan ülkesi Laos’ta Vietnam Savaşı hala bitmedi (Laos İzlenimleri-2)

Merkezi Birleşik Krallık’ın Manchester şehrinde bulunan Mayın Danışma Grubu, kara mayınlarından, patlamamış mühimmatlardan ve küçük ve hafif silahlardan etkilenen insanlara yardım eden bir sivil toplum kuruluşu. 1994’ten beri Laos’un Xieng Khouang ve Khammouane vilayetlerinde çalışan MAG arazileri patlamamış mühimmatlardan temizliyor.

Vietnam Savaşı’nı bilmeyenler, Laos’un Vietnam Savaşı ile ilişkisini merak edebilir. Vietnam Savaşı, 1955’ten 1975’te Saygon’un düşüşüne kadar Vietnam, Laos ve Kamboçya’da yaşanan çok büyük bir savaştı. Vietnam Savaşı sırasında ABD, Kuzey Vietnam, Vietnam Halk Ordusu ve Viet Kong dışında, Laos ve Kamboçya’dan geçen Ho Şi Minh Patikası’nı da çok ağır bir şekilde bombalamıştı. Kuzey Vietnam, dağ ve orman yollarından oluşan ve Güney Vietnam’a kadar uzanan bu patikayı 1959 yılında kurmuştu ve patika vasıtasıyla Vietnam Halk Ordusu’na (PAVN) ve Viet Kong’a asker ve malzeme gönderiyordu. Bu durum, Laos ve Kamboçya’yı da emperyalist Vietnam Savaşı’nın bir parçası haline getirdi.

FRANSIZ SÖMÜRGECİLİĞİ VE ‘PATHET LAO’NUN BAĞIMSIZLIK SAVAŞI

Laos’un Vietnam Savaşı’nda neden dahil olduğunu anlamak için Laos’un yakın tarihine bakmak gerekiyor. 1893’te Fransa’nın sömürgesi olan Laos, o zamanlar Fransız Hindiçini’nin bir parçası olarak biliniyordu. Fransız Hindiçini’nin kuzeyi Eylül 1940’ta Japonya tarafından işgal edildi. Japonlar, Vichy Fransız rejiminin yönetimine ve birliklerine Hindiçin’de varlığını sürdürmesine izin verdi. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru 9 Mart 1945’te, Japonlar Fransız sömürgelerindeki tüm garnizonlara karşı bir askeri harekat başlattı ve bunları ele geçirdi. Japon işgalciler, Fransız sömürgecilerin yerini aldı ve Hindiçin üzerinde denetimi ele geçirdi. Japonlar daha sonra kendi yönetimleri altında askeri varlıklarına boyun eğecek ve Müttefikler tarafından olası bir işgali önleyecek olan “Vietnam İmparatorluğu”, “Kampuchea Krallığı” (9 Mart-16 Ekim 1945) ve “Luang Phrabang Krallığı” (9 Mart-12 Ekim 1945) gibi kısa ömürlü kukla devletler kurdu.

Japonların 1945’te teslim olmasından sonra, Prens Phetsarath tarafından “Lao Issara” (Özgür Laos) adında Fransız sömürgeciliği karşıtı ve milliyetçi bir hareket kurulmuştu. Lao Issara hükümetinin başındaki Phetsarath Ratanavongsa 12 Ekim 1945’ten Fransızların Laos’ta yeniden sömürgeci yönetimini kurduğu 24 Nisan 1946’ye kadar başta kaldı. Fransız sömürgecileri, 1946’nın nisan ayında Viyentiyan’a ve mayıs ayında Luang Pharabang’a girince Phetsarath ve Lao Issara Tayland’a sürgüne kaçtı. Batı ülkelerinin desteğiyle Laos tekrar Fransız sömürgesi olmuştu.

Laos’un kaderi, 1946 ve 1954 yılları arasında Birinci Çinhindi Savaşı olarak bilinen Fransa-Vietnam Savaşı sırasında belirlendi. Vietnam, Laos ve Kamboçya, Fransızların 1950 yılında sömürgelerini yönetmek için kurduğu Fransız Birliği (Union Française) içinde yer alıyordu. Büyüyen komünist tehditin Fransız Birliği içinde yayılmasını durdurmak için ABD Fransa’ya yardım etmeye başladı. 1950 yılında ABD, Fransa, Vietnam, Laos ve Kamboçya temsilcileri arasında “Hindçin’de Karşılıklı Savunma Yardımı” imzalandı. Fransız sömürgecilerin Laos’taki varlığından bıkan Souphanouvong 1950 yılında devrimci bir kongre topladı ve Vietnam’ın bağımsızlık örgütü olan Viet Minh’in de yardımıyla Fransız sömürgecilerine karşı “Neo Lao Issara” (Özgür Lao Cephesi) adında bir direniş hükümeti ve onun silahlı kanadı olan Pathet Lao’yu (Lao Milleti) kurdu. Mao’nun halkın devrimci savaş stratejisini benimsediler ve gerilla savaşına başladılar. Kuzey Vietnam’dan Viet Minh kuvvetleri, Çin ve Rusya Pathet Lao’ya askeri destek sağladı.

1953’te Viet Minh'in dört piyade tümeni, Prens Souphanouvong liderliğindeki 2000 Pathet Lao kuvvetiyle birlikte tarihi önemdeki kraliyet şehri Luang Phrabang’ı ele geçirmeye çalıştı ve Kavanozlar Düzlüğü’nü Fransız-Lao askeri kuvvetlerinden almayı başardı. Pathet Lao, Viet Minh desteğiyle Laos’un kuzeydoğudaki Phongsali ve Sam Neua şehirlerinde hakim konuma gelmişti. 22 Ekim 1953’te sömürgeci Fransa Lao kraliyet hükümeti ile “Franco-Lao Dostluk ve Birlik Antlaşması”nı imzalamak zorunda kaldı ve Fransa’nın yetkilerini askeri işler hariç Laos’a devretti. Laos, anayasal monarşiye sahip bir ülke olarak bağımsızlığını kazandı. 1954’te Ho Şi Minh önderliğindeki devrimci Viet Minh güçleri, Laos sınırına yakın Dien Bien Phu Muharebesi’nde sömürgeci Fransız kuvvetlerini yendikten sonra Fransızlar Hindiçin’den çekildi ve Mayıs 1954’teki Cenevre Konferansı’nda Vietnam, 17. paralelden kuzey ve güney olarak ikiye bölündü. Kore’yi ikiye bölen emperyalizm Vietnam’ı da bölmüştü. Laos ise anayasal monarşi ile yönetilen bağımsız ve tarafsız bir ülke ilan edildi. Güney Vietnam ise ABD’nin desteğiyle Vietnam Cumhuriyeti olmuştu.

LAOS İÇ SAVAŞI, HO Şİ MİNH PATİKASI VE ABD’NİN GİZLİ SAVAŞI

Laos Yurtsever Cephesi (Neo Lao Hak Sat), Pathet Lao’nun siyasi kanadı Özgür Lao Cephesi’nin (Neo Lao Issara) devamı olarak 1956 yılında kuruluş kongresini düzenledi. Kızıl Prens olarak da bilinen Souphanouvong’un başkanı olduğu cephenin amacı, kapitalizme, Batı sömürgeciliğine ve emperyalizme karşı komünist mücadeleyi sürdürmekti. Kasım1957’den Temmuz 1958’e kadar Laos, Pathet Lao’nun siyasi kolu olan Laos Yurtsever Cephesi’nin iki komünist üyesini içeren bir koalisyon hükümeti tarafından yönetildi. Souphanouvong, üvey kardeşi Souvanna Phouma’nın başbakan olduğu hükümette 1957’den 1958’e kadar bakan olarak görev yaptı ve Mayıs 1958 genel seçimlerinde ülke çapındaki tüm adaylar arasında en yüksek oyu alarak Laos Millet Meclisi’ne Viyentiyan milletvekili seçildi. Koalisyondaki diğer bakan Phoumi Vongvichit idi. Genişletilmiş Millet Meclisi’ne 21 milletvekili seçmek için yapılan 1958 genel seçimlerinden Pathet Lao daha da güçlenerek çıkınca, ABD bu durumdan endişelendi ve yeni hükümete yardımı durdurdu. Daha sonra Kraliyet Ordusu ve sağcı siyasetçiler Başbakan Souvanna Phouma ve solcu koalisyon ortaklarını görevden aldı. Sonrasında anti-komünist ve Batı yanlısı yeni bir hükümet kuruldu.

1959’da Pathet Lao taburları Lao Kraliyet Ordusu’na dahil olmayı reddetti. Bir tabur Kraliyet Ordusu tarafından ele geçirildi ama diğer tabur Kuzey Vietnam’a kaçmayı başardı. Başbakan Phoui Sananikone liderliğindeki yeni hükümet, Souphanouvong ve Pathet Lao’nun diğer temsilcilerini tutuklattı. Bu olaylar 1959’dan 1975’e kadar sürecek olan Laos Kraliyet Hükümeti ile Pathet Lao arasındaki Laos İç Savaşı’nı başlattı. Laos Yurtsever Cephesi’nin tutuklu liderleri Mayıs 1960’ta Viyentiyan’daki hapishaneden ülkenin kuzeydoğusundaki üslerine kaçmayı başardı.

1959’da Vietnam Demokratik Cumhuriyeti (Kuzey Vietnam) Laos’un doğudaki topraklarını ele geçirmişti ve Ho Şi Minh Patikası yoluyla Viet Kong’a asker ve malzeme göndermeye başlamıştı. Kuzey Vietnam, Güney Vietnam’a giden tedarik yolunu güvence altına almak ve Pathet Lao’yu Kraliyet hükümetine karşı daha güçlü bir güç haline getirmek amacıyla Laos’ta Grup 959’u kurdu. Bu grup, Pathet Lao’yu askeri olarak eğitti ve destekledi. ABD, 1964’te Laos’u bombalamaya başlamadan önce Laos’ta komünizmin yayılmasını önlemek amacıyla örtülü savaş operasyonları yapıyordu ve özel harekat kuvvetleriyle konvansiyonel olmayan savaş uyguluyordu ancak Pathet Lao da sürekli güç kazanıyordu ve hakim olduğu bölgeleri genişletiyordu.

1962’de Cenevre’de Laos’un da aralarında bulunduğu 14 devlet arasında Laos’un Tarafsızlığına Dair Uluslararası Anlaşma imzalandı ancak Kuzey Vietnam, Laos’ta asker bulundurmaya devam etti. Sovyetler Birliği ve Çin Halk Cumhuriyeti, Pathet Lao’ya askeri destek sağlıyordu. 1962’de Souvanna Phouma, Sağcılar, Tarafsızlar ve Laos Yurtsever Cephesi’nin oluşturduğu üçlü bir koalisyon hükümeti kursa da 1963’te Laos Yurtsever Cephesi hükümeti bıraktı ve savaşmaya devam etti.

ABD’DEN LAOS’A HAVA BOMBARDIMANI

Pathet Lao, Vietnam sınırına yakın bölgelerin hakimi durumdaydı. 1960’ların ortalarında Laos’taki iç savaş bir tarafta ABD yanlısı silahlı grupların ve diğer tarafta Kuzey Vietnam destekli silahlı grupların vekalet savaşına dönüştü. Vietnam Halk Ordusu-Pathet Lao, Lao Kraliyet Ordusu’na, ABD destekli silahlı gruplara karşı savaşıyordu. ABD ise CIA aracılığıyla kuzeydoğu Laos’ta dağ kabilelerinden oluşturduğu Hmong savaşçılarını ve Taylandlı askeri kuvvetleri Pathet Lao’ya karşı kullanıyordu.

ABD, 1964 yılında Pathet Lao’yu yenilgiye uğratmak ve Ho Şi Minh Patikası’ndaki asker ve malzeme akışını engellemek için Laos’u havadan bombalamaya başladı ve bu bombalama 1973 yılına kadar devam etti. Tarihteki en ağır hava bombardımına maruz kalan Laos 1973’e kadar Taş Devri’ne dönmüştü. ABD, 1964-1973 arasındaki “Gizli Savaş”sırasında Laos’a tam 270 milyonun üzerinde bomba attı ve Laostarihte en çok bombalanan ülke unvanını aldı. 270 milyon bomba atmak için Laos’u 9 yıl boyunca ortalama olarak her 8 dakikada bir patlayıcı mühimmat dolu bir uçakla bombalamanız gerekiyor. Laos’a atılan bu bombaların yaklaşık 80 milyonu yollarda, nehirlerde, arazilerde, tarlalarda ve ormanlarda hala patlamamış bir şekilde duruyor ve temizlenmeyi bekliyor. Ziyaret ettiğim Mayın Dayanışma Grubu Laos’un iki vilayetinde bu mühimmat temizleme işini yapıyor.

BİTMEYEN VİETNAM SAVAŞI VE LAOS’UN KALKINMASINI ÖNLEYEN ABD BOMBALARI

Vietnam Savaşı kağıt üzerinde sona erse de savaş sırasında ABD’nin Laos’a attığı bombalar Laos halkına ölümcül bir miras bıraktı. Atılan bombalar günümüzde dahi birçok Laosluyu öldürüyor ve sakat bırakıyor. Viyentiyan’daki Mayın Dayanışma Grubu’nun ziyaretçi merkezinde ABD’nin bıraktığı bu miras ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor. 1964’ten bu yana patlamamış mühimmatlar Laos’ta 50 bin kayba neden oldu ve bunların yüzde 60’ı ölümle sonuçlandı. Kayıt altına alınmayan çok fazla ölüm ve yaralanma olayları da var.

Son yıllarda yaşanan kayıpların yüzde 40’ını çocuklar oluşturuyor. Örneğin ziyaretçi merkezindeki duvarda asılı kör bir çocuğun fotoğrafı var. Sabah ısınmak için ateş yakan bir grup çocuktan biri ateş söndükten sonra meydana gelen patlamada iki gözünü kaybetmiş ve yüzünde doku hasarı oluşmuş. Patlamamış mühimmatlardan sağ kalanlar bir veya daha fazla uzvunu kaybediyor. Kırsal bölgelerde meydana gelen patlamalarda yaralılar hastaneye yetiştirilemediği için kan kaybından ölüyor.

Bir başka fotoğrafa bakıyorum. 25 yaşındaki Kek hurda toplarken meydana gelen patlamada iki elini de kaybetmiş. Yılbaşı yaklaşırken üç kuruş para kazanmak isteyen ve ellerini kaybeden bu mazlum Laoslu beni hüzne boğuyor. Kek kazadan sonra çalışamaz hale gelmiş. Bu kahredici hikayeler o kadar çok ki bunların hepsini anlatmaya ne ömrüm yeter ne de bu satırlar.

Patlamamış mühimmatların patladığı kazaların çoğu günlük işler sırasında meydana geliyor. Bir çiftçi toprağı kazarken veya çapalarken hayatını kaybedebiliyor ya da sakat kalıyor. Bazen küçük çocuklar misket bombalarını top zannederek oynarken bombaların patlaması sonucu ölüyor ya da sakat kalıyor. Laos’un doğu ve güney bölgelerindeki patlamamış mühimmatlar her yerde ve Laoslular her an ölüm korkusuyla yaşıyor. Pirinç tarlasında veya okul bahçesinde bir bomba patlayabiliyor. Bomba atılan şehirlerde yaşayan çiftçiler o yüzden ölüm korkusuyla tarım yapamıyor, çocuklar gönül rahatlığı içinde okula gidemiyor. Yeni inşaatlar kazı yapmayı gerektirdiği için yeterince okul, hastane ve tapınak yapılamıyor. İnşaat kazısı sırasında hayatınızı kaybetme olasılığınız var. Kısacası, patlamamış mühimmatlar Laos’un toplumsal ve ekonomik kalkınmasını engelliyor çünkü Laoslular istedikleri gibi üretemiyor, ekip biçemiyor, inşaat yapamıyor, temiz suya ulaşamıyor. Eğitim, sağlık, ulaşım ve turizm bu durumdan olumsuz etkileniyor.

Laos’un en az gelişen ve en çok geçim sıkıntısı yaşayan şehirleri ABD’nin en çok bombaladığı şehirler. Bu bir tesadüf değil. Laos, bugün az gelişmiş bir ülke ise bunda ABD’nin çok büyük bir katkısı var. Üstelik ABD, Laos’a savaş sırasında verdiği zarardan dolayı bir dolar bile tazminat ödemedi. Tazminat ödemeyi bırakın ABD Vietnam, Laos ve Kamboçya’dan özür dilemedi. Laos’un 1893’ten sonraki sıkıntılı tarihine rağmen Laos 1950’lerde sömürgeci Fransa’yı yendi ve bağımsız oldu, 1975’te ABD emperyalizmini en güçlü olduğu zamanda yenilgiye uğrattı ve sosyalist Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni kurdu. O yüzden onurlu ve başı dik Lao halkına bu başarılarıve yaşadıkları zorluklar karşısında pes etmedikleri için büyük bir saygı duyuyorum. Benim gözümde Laoslular dünyanın en zengin halkı. Laosluların bu kahramanca mücadelesinden habersiz olanlar ya da Laos’u fakir diye küçümseyenler ise zihinsel fakirlik içinde yaşamaya devam ediyorlar.

HAFTAYA DEVAM EDECEK

YAZI DİZİSİNİN DİĞER BÖLÜMLERİ

Bangkok’tan Viyentiyan’a trenle yolculuk: Batımerkezci algılar ve gerçekler (Laos İzlenimleri-1)Gezi

Batı medeniyetinde bir bacak, bir kol ve bir çift göz ne kadar eder? (Laos İzlenimleri-3)Gezi

Lao Milli Müzesi’nde bağımsızlık ve devrim yolculuğu (Laos İzlenimleri-4)Gezi

Mekong Nehri kenarındaki sakin ve huzurlu başkent Viyentiyan (Laos İzlenimleri-5)Gezi

Mağaralardaki binlerce heykel ve ABD bombasından hediyelik eşya! (Laos İzlenimleri-6)Gezi