EİB Başkanı Hayrettin Uçak: Sözleşmeli tarım yapalım

Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçı Birliği Başkanı Hayrettin Uçak, aslen Siirtli. 1970’lerden beri ihracatçı ve EİB kurullarında çeşitli görevlerde bulunmuş bir isim. Son iki dönemdir de oy birliğiyle Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği başkanlığına seçildi. Firması Uçak Kardeşler, ihracatın şampiyonlarından. Bir numaralı alıcı ülke Rusya, sonra Almanya ve düne kadar da üçüncü sırada Ukrayna geliyordu. Hem kendi şirketi hem EİB’deki sorumluluklarının gereği diyar diyar dolaşan bir iş insanı Hayrettin Uçak. Bir gün Berlin‘de, ertesi gün Ankara’da, sonra başka bir şehir, başka bir merkez. Bu esnada işleri saat gibi yürütmesi takdire şayan. Sosyal sorumluluk projelerinde de sıkça adını duyduğumuz, iletişim becerisi yüksek bir iş insanı. Belki de iş hayatındaki başarıyı bu özelliklerin toplamına borçlu. Yine seferi haldeyken Selçuk’ta hal girişindeki soğuk hava deposundaki ofiste bize zaman ayırdı, görüşebildik. En çok ihracat yaptıkları Rusya’yla ticarette gelinen son durumu sorduk. ‘Her şey yolunda, tıkır tıkır işliyor. Yalnız Ukrayna’da sorun var, muhattap bulamıyoruz, dedi.

UKRAYNA’DA MUHATAP BULAMIYORUZ

• Rusya, yaş meyve sebzede ilk sırada ihracat yaptığımız ülke. İkinci Almanya, üçüncü Ukrayna geliyor. Son krizle beraber Rusya ithalat yasağı getirdi, sonra kaldırdı, gemiler yolda kaldı. Nedir son durum?

Tabi ki Rusya-Ukrayna savaşından sonraki birkaç gün içinde sıkıntılar yaşıyoruz. Ukrayna’ya giden ürünlerimiz vardı, onlara devlet tarafından el konuldu. Son giden araçlara el koydular, kendi halkına dağıttılar.

• Tarih neydi? Yakında mı yaşandı?

Savaş başladığında gümrükte olan yüklü araçlardı! Gümrükten çıkamayınca geride gelemediler, orada ürünleri dağıttılar. Ukrayna’dan ümidimizi kestik, ihracat yapmak mümkün değil, çünkü muhattap bulamıyorsunuz. İhracatçılar da paralarını alamıyorlar, maddi yönden zararı oldu. Türkiye’nin almış olduğu kararlar, davranşılar yönünden yetkilileri tebrik ediyorum. Çok güzel bir duruş sergilediler.

• Rusya ile ticaret, ihracat devam ediyor mu?

Devam ediyor. Rusya ile bir sıkıntımız yok. Yasaklanan ürünlerdeki yasakların tamamen kaldırılması bizi ziyadesiyle memnun etti. Şu anda yasaklanan ürünler vardı, bunlar beş kalemdi. Artı olarak firma bazlı, 8-10 yasaklı firmamız vardı. Tamamını serbest bıraktılar, yasağı kaldırdılar. Türkiye‘deki Rus Büyükelçisi Yaş Meyve Sebze Sektör Kurulu başkanını arayarak Ankara’da bir görüşme yaptılar, yasakları kaldıracaklarını söylediler. Artık rahatlıkla yasakların kaldırıldığını söyleyebiliriz.

YARI YOLDA KALMADI

• Yolda kalan araç ya da ürün oldu mu?

Rusya’ya giden ürünlerimizde de sıkıntı olmadı, yolda kalan ürün de olmadı. Ama Ukrayna’da oldu. Savaş esnasında orda olan araçlar geri de gidemedi, ileri de gidemedi. Orda kaldı boşalttılar.

• Üçüncü sıradaydı…

İyiye gidiyordu, çok iyi bir pazar oluşmuştu. Savaşın etkisiyle köreldi, ama beklentimiz tekrar iyileşmesi yönünde.

• Muhattap bulamıyoruz, dediniz. Devlet kurumları dağıldı mı?

Savaş olunca Ukrayna’da ne gümrüklerde çalışan buluyorsun, ne gümrükleme yapan! Müşteri nerede, ürünü nerede satıyor? Belki de satılan yerler bombalanmıştır, hasar görmüştür, bilemiyoruz ki. Ondan dolayı muhattap bulamıyorsun. Telefonla görüşüyorsun ama insanlar can derdine düşmüş. Gidip ürün satayım, ithal edeyim diye düşünceler yok. Savaş zor…

• Lojistikte hiç sıkıntı yok mu? Bir yandan mayınlar dolaşıyor, bir yandan uçak seferleri durdu…

Rusya’da sıkıntı yok, araçlar gidiyor. Daha önce Ukrayna üzerinden giden araçlar şimdi farklı yollardan gidiyorlar. Deniz yoluyla çalıştığımız gemiler var, devam ediyor, hiçbir sıkıntı yok. Marketlerle sözleşmeler devam ediyor, işliyor. Rusya’yla hiçbir sıkıntı yok, ama Ukrayna’yla var.

• Sigortalarda sorun çıkıyor mu? 28 Mart’tan sonra askıya alınma durumu vardı, size yansıdı mı?

Hiç duymadım. Savaş esnasında sigortalar da geçersiz diye duydum ama ne kadar gerçek, şimdilik bir şey yok.

• Havayolu da kullanıyor musunuz?

Rusya’ya uçak yoluyla göndermiyoruz, Uzakdoğuya uçak kargo gönderiyoruz. Rusya’ya deniz yoluyla konteyner, karayoluyla frigorifik tırlar gidiyor.

RUBLE VE TÜRK PARASI

• Karadeniz’de bekleyen gemiler?

Onlar hep Ukrayna sınırındaki gemiler. Rusya’yla sıkıntı yok.

• Alışveriş hangi parayla yapılıyor?

Ruble, Türk parası! Dolar yok. Rublenin değer kaybetmesinden dolayı orada da ihracatçı mağdur oldu, sonra toparladı. Türkiye-Rusya arasında yıllar önce rubleyle alım garantisi verilmişti, halen devam ediyor.

• Bankalar ruble kabul ediyor mu?

Bazı bankalar rubleyi almıyor, almadıklarını söylüyorlar. Yetkililere ilettik, çözüm bulurlar herhalde. Çözüm bulmaları lazım.

• Ruble daha mı çok dolaşıma girecek_

Şu anda öyle.

• Geçen hafta Berlin’deydiniz. Yaptırımlar, Almanya’ya ihracatı etkiledi mi?

Etkisi olmadı. Savaşla ilgili etkilendiğimiz bir ülke yok. İstediğimiz ülkeye ürünümüzü gönderiyoruz. Geçen hafta Berlin Fuarındaydık, hiçbir sıkıntı olmadı. Savaşılıyor ama savaş bölgesi dışındaki halkın gözünde savaş bitmiş gibi. Tek dileğimiz bu ateşin söndürülmesi ve normal yaşama dönülmesi. İnsanlar, çoluk çocuğu, ailesiyle evini, toprağını terk ediyor.

İHRACAT HEDEFİMİZ TUTAR

• Hedeflerinizde değişiklik oldu mu?

Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği olarak 2022 yılında 1 milyar 300 milyon dolarlık hedef koyduk. Tabi 2024 yılına 1 milyar 500 milyon dolarlık hedefimiz var. İnşallah koymuş olduğumuz hedefleri yakalayıp daha da üstüne çıkarız, diye düşünüyoruz. Çünkü ihracatçılarımız canla başla kendi ülkesine, hem başka ülkelere ürün sağlamak için vargücüyle çalışıyor. Fuarlar olsun, birebir görüşmeler ya da ithalatçı firma ziyaretleri olsun gidiyoruz.

• Yeni ülkeler, yeni hedefler var mı?

Yeni hedef hep var. Geçenlerde TİM’in İsrail’e düzenlediği bir iş gezimiz vardı. Ordaki iş dünyasıyla bir toplantı yaptık, çok verimli geçti. Almanya Fuarı da çok verimli geçti. İyi olacak diye beklentimiz var. Yeni pazarlar arıyoruz. Nerede yoksak, oraya girmeye çalışıyoruz. Ürünümüzü tanıtıp satmaya çalışıyoruz.

• Uzakdoğu da var mı?

Uzakdoğuya da girdik, Çin’e olsun Ortadoğu’ya, Katar’a… Yakında Hindistan’a da gideceğiz. Şu anda Hindistan’a elma ihracatımız var. Elmanın yanında da yklama yapacağız, hangi ürünler yoksa, onları tanıtacağız.

YETER Kİ İHRACAT YAPALIM

• Bazı ürünlere ihracat yasağı geldi. Üreticiden çok şikayet geldi, ürün dalında kaldı diye. O kriz çözüldü mü?

Ülkeler arasında karantina anlaşmaları olması gerekiyor. Elimizi kolumuzu sallayarak herhangi bir ülkeye istediğimiz ürünü satamıyoruz. Önce karşılıklı iki üke bakanlıklar arasında protokol imzalanıyor. O ülkenin hangi ürüne ihtiyacı varsa, kriterlerine uyarak sözleşme imzalanıyor. Tabi bizim de kriterlerimiz var! Bunlar sağlanırsa, ondan sonra ihracat yapılabilir. İki ülke arasındaki protokole bağlı.

• O aşamadan sonra aksaklık olur mu?

Olabilir tabi. Çin’e 2 sene önce kiraz ihracatı yaptık. 2020’de kirazı ihraç ederken böcek buldular, durdurdular. Şu an Çin’e kiraz ihracatımız yok. Onların istediği kriterlere uymayınca, biz de olsak biz de durdururuz. Bizim ülkemiz her şeyi ihraç ediyor ve teşvik görüyoruz. Cumhurbaşkanımız, bakanlarımız bizimle beraber diyar diyar geziyorlar. Yeter ki ihracat yapalım! Son olarak TİM’in İsrail’e yaptığı organizsyonda çok ilgi gördük, iyileşme gördük. Ciddi anlamda ihracat patlaması olacak oraya.

• Peki bizim tarafta ihraç yasağı gelen ürünler oluyor mu?

İki sene önce bir limon sıkıntısı oldu. Yurtiçindeki tüketiciler çok yüksek fiyattan limon yiyince, bakanlık onu kısıtladı. Pandeminin ilk yılıydı. Sonra portakala kısıtlama geldi, ama gerçekleşmedi, serbest bıraktılar. Kısıtlama olduğu zaman üretici, ihracatçı ve ülkemiz herkes zarar görüyor. İhracatçı deyip geçmeyin, çok büyük emek sarf ediyor. Sırtında bir yük var, risk var. Veresiye ürün satıyoruz, paramız gelmezse ne yapabiliriz? Mümkün olduğu kadar ithalatçı firmaları seçiyoruz. Sağlam, dürüst, güvenilir olanlarla çalışıyoruz.

TARIM ÜRÜNLERİ ÇOK DEĞERLİ

• Kaç yıllık ihracatçısınız?

1971-75’ten beri bu mesleğin içindeyiz. İstanbul’da başladık, buralara geldik.

• Üretim ne durumda? Üreticinin sıkıntıları malum, zincirde bir aksama oldu mu?

Üretebilmek çok güzel. Malum ürettiğimiz tarım ürünleri de çok kıymetli. Pandemi sürecinde anlaşıldı ki, tarım ürünlerini üretmemiz gerekiyor. Tarım Bakanlığı ciddi ölçüde destek veriyor.

ÜRÜN BEDELİ HASAT GÜNÜ BELLİ OLUR

• Bugünkü temel sıkıntı nedir sizce?

Nihayetinde destekler var, ama kazanca gelince, bizde sözleşmeli tarım olmadığı için, üreticinin o ürünü kaç paraya satacağı, hasata başladığı gün belli olur.

Sözleşmeli tarımı yapmış olsak, üreticiyle anlaşsak ve “ürününü ben şu paraya alacağım“ desem en azından üretici ne üreteceğini kaça satacağını bilecke. Ama ne yazık ki üreticiler buna pek yanaşmıyor. Örnek, üreticiyle 100 ton mandalina sözleşmesi yapacağız, şu kriterlere uygun mandalina üretecek, şu kadar paraya da alacağım. Avans vereceğim, hasat zamanı keseceğim, sözleşmeye yazdığımız fiyat geçerli olmak üzere kesip tartacağım, hesabını yapıp fiyatını ödeyeceğim, malı götüreceğim. Garanti!

• Neden yanaşmasın buna üretici? Fiyat kırmaya yanaşmıyor herhalde…

Daha yüksek fiyatlar oldu mu, keşke yapmasaydım sözleşmeyi diyebiliyor. Hasatta bazen o fiyatın üstüne çıkıyor, bazen altına iniyor.

• Siz doğrudan tarladan mı alıyorsunuz?

Tabi. Çoğu ürünü kendimiz hasat ederiz. Mandalina, portakal, greyfurt, nar, üzüm, mektarin, şeftali, kayısı, erik… aklınıza ne gelirse. Biber, salatalık, patlıcan da var.

• Bu yılda aç ton ihraç edeceksiniz?

Türkiye genelinde yaş meyve sebze olarak 3,5 milyar dolarlık bir ihracat oluyor. Yaklaşık 55 milyon ton tarım ürünü üretiliyor, ancak yüzde 10’u ihraç ediliyor. En azından yüzde 20’si ihraç edilebilseydi çok iyi olurdu. 55 milyon ton üretim için yetersiz oluyor.

PLANLI TARIM ÜRETMELİYİZ

• Mesajınız?

Üretmemiz lazım. Özellikle egzotik meyvelerden çeşitlilik yapmalıyız. Bölgesel olarak havasından, suyundan, toprağından hangi ürün uygundur diye önce bir analiz yaptırıp üretmeliyiz. Her yerde rastgele ürün olmayabilir. Planlamalı tarım üretmeliyiz. Bunlara ihtiyacımız var. İthal girdisi olmayan bir üretim yapıyoruz ve yüzde yüzünü ihracat yapıyoruz. Türk ekonomisine önemli katkısı olan bir sektör. İhracatımızı nasıl artırırız gayretleri içindeyiz.

• Yeni genç kuşak tarıma dönüyor mu?

Onlara EİB olarak 6 haftalık eğitim verdik. Üniversitedeki hocalarımız ders verdiler, eğittiler. Gençlerimiz çok memnun, çok ilgili. Projelerini öyle bir anlatıyorlar, gurur duymamak elde değil. İnşallah gerçekleştiririz. Söz verdik. Her ne olursa olsun 7/24 beni arayabilirsiniz, dedim. Gençlere ihtiyacımız var.

ÜRETİCİ VELİNİMETİMİZDİR

Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği’nin üreticinin sorunlarını dinlemek ve çözüm üretmek amacıyla 15 Nisan’da Selçuk’ta düzenlediği toplantıya İzmir Tarım İl Müdürü Mustafa Özen Hayrettin Uçak ile Ege Üniversitesi’nden Prof. Mustafa Şen ve Bornova Zirai Üretim Enstitüsü Müdürü Dr. Tevfik Turanlı katıldı. Selçuk Kaymakamı Ekrem İnci’nin açılış konuşmasını yaptığı toplantıya Selçuk Ziraat Odası Başkanı İbrahim Erdallı ve bölgeden çok sayıda üretici katıldı. Tarlada zararlılarla mücadeleden yaygınlaşan ‘Şarka’ya, ruhsatsız ilaç kullanımından bölgede geçen yıl açılan DEÜ Efes Gıda Laboratuvarı’nın bir an önce akredite olmasına kadar üretim sürecindeki sorunlar masaya yatırıldı çözümler, öneriler konuşuldu. Toplantı, “Üretici velinimetimizdir! Memleketin bacasız sanayi tarımdır“ şiarıyla sonlandı.

UÇAK KARDEŞLER’İN 50 YILI

Hayrettin Uçak’ın Yönetim Kurulu Başkanı olduğu Uçak Kardeşler’in tarihçesi, web sayfalarında“1970 yılında henüz bir fidan olan şirketimiz, o yıldan beri gerekli dikkat ve özenle büyütülen bir ağaç gibi meyvelerini artık dünyanın her yerine ulaştıran koca bir ağaç olmuştur. Artık bu ağacın dalları dünyanın her yerine ulaşmakta ve gittiği her yere sağlıkla üretilmiş ürünlerini ulaştırmaktadır.“ Diye ifade ediliyor. Firmanın tanıtımı ise özetle şöyle yapılıyor:

“Uçak Kardeşler, Türkiye‘nin en verimli bölgelerinde yetişen GLOBAL G.A.P. sertifikalı ürünleri özenle seçip, doğallığına zarar vermeden özenle toplar. Toplanan bu ürünler ISO 22000:2005, IFS ve BRC sertifikalı tam otomatik ve fabrikalarda hijyenik koşullarda işlenerek, paketlenir ve müşterilerin hizmetine sunulur.

YILLIK 300 BİN TON İŞLEME KAPASİTESİ

Uçak Kardeşler, bu amaç doğrultusunda toplam 10.265.000 m2 alanda üretim ve 131.000 m2'lik alana kurulu işleme ve paketleme tesisleriyle yıllık 300.000 ton üretim ve işleme kapasitesine sahiptir. Ayrıca tesislerinde 50.000 ton ürün kapasiteli soğuk hava depoları da yer almaktadır.

1.200.000 m2 üzerinde domates, salatalık, biber ve diğer sebzelerden oluşan tam otomatik seralara da sahip olan Uçak Kardeşler, 350.000 m2 topraksız tarım seraları dâhil, toplam 450 bin metrekare alana kurulu çilek seralarıyla da tüm sezon boyunca çilek üretimi yapabilmektedir. Hatay Reyhanlı’da yaptığı yeni yatırımı ile 6.500.000 m2 arazi üzerinde şeftali, nektarin, kayısı, erik, üzüm, hurma, incir, nar üretimi yapmaktadır.“

ÖZ KAYNAKLARLA YATIRIM

Bünyesinde 80’den fazla frigorifik tır filosuna sahip olan firmanın İzmir Seferihisar, İstanbul Bayrampaşa, Samsun, Denizli, Antalya, Isparta, Mersin Silifke’de tesisleri var, yurt içi ve yurt dışında 32 farklı yerde satış noktalarına sahip.