F-35'lere el koyan ABD üstüne para da istiyor

ABD Dışişleri Bakanlığının geçen hafta Kongreye yaptığı Yabancı Askeri Satış (FMS) bildirimiyle birlikte Türkiye'ye satılacak uçak, füze ve alt sistemlerin ayrıntıları belli oldu. Bildirime göre Türkiye, 40 adet yeni F-16 Blok 70 uçağı, 79 adet modernizasyon kiti, 48 adet F110 motoru ve yüksek adetli mühimmat çeşitleri için ABD'ye yaklaşık 23 milyar dolar ödeyecek. Ancak kesin sipariş miktarı ve toplam tutar, ileriki günlerde yayınlanacak Teklif ve Kabul Mektubu (LOA)'nun ardından netleşecek. Ankara, bu sipariş bedelinin bir bölümünü, F-35'lere ödediği para ile mahsuplaşmak istiyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha önce yaptığı çeşitli açıklamalarda, F-35'lere ödenen 1,4 milyar doları öyle ya da böyle alacaklarını, gerekirse uluslararası tahkim mahkemesine gideceklerini, ancak F-16 alımı sürecinde ABD ile mahsuplaşmak istediklerini söylemişti. Dönemin Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın da, “Ödediğimiz para karşılığında mevcut F-16 filomuzun genişletilmesi ve elimizdeki F-16’ların modernizasyonu bir alternatif olarak değerlendirilebilir.” demişti. Ancak F-16'ların tedariki sürecinde söz konusu mahsuplaşma, göründüğü kadar kolay olmayacak.

TAHKİM YOLU KAPALI

Türkiye, Rusya'dan S-400 aldığı gerekçesiyle üretim ortağı olduğu F-35 Beşinci Nesil Müşterek Taarruz Uçağı Üretim Programı'ndan çıkarılınca, önce çeşitli lobi şirketleri aracılığıyla projeye dönmeyi denemiş, ardından tahkim yollarını araştırmaya başlamıştı. Ancak F-35’lerle ilgili 2007’de yapılan ve altında dönemin Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül’ün imzası bulunan anlaşma metninde, anlaşmazlık durumunda uluslararası mahkemelere gidilemeyeceği vurgulanıyordu. Anlaşma metninin 17. bölümünde, “Katılımcılar arasında bu mutabakat zaptıyla ilgili ortaya çıkan anlaşmazlıklar, sadece katılımcılar arasında istişare yoluyla çözülecek ve bir şahsa, ulusal mahkemeye, uluslararası bir mahkemeye veya herhangi bir diğer şahıs kurumuna havale edilmeyecektir.” hükmü yer alıyordu. Dolayısıyla tahkim yoluyla yapılan ödemelerin geri alınmasının zor ve uzun bir süreç olduğu görülünce, Türkiye, F-16 tedarikinde mahsuplaşma yolunu tercih etti. Bunun için de son siparişin finansmanı konusunda F-35'lere ödenen para masaya kondu. ABD ise borcu olmadığını iddia ediyor.

ABD EK ÖDEME İSTİYOR

Amerikan tarafı, Türkiye'nin parasını ödediği 6 adet F-35A Lightning II jetini tam 6 yıldır hangarda tutuyor. Bu uçakların her ay bakımları yapılarak harekata hazır kalmaları sağlanıyor. Sabah gazetesinin 2022 sonunda bildirdiğine göre ABD, bu hangar parası ile bakım-tutum masraflarını Türkiye'den talep ediyor. Üstüne, üretimde rol alan Türk şirketlerinin programdan çıkartılmaları nedeniyle F-35 tedarik zincirinde kesintiler ve maliyet artışı yaşandığını belirterek, Türkiye’den ek ödeme de istiyor. ABD Kongresinin Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası kapsamında Pentagon'a, 6 adet Türk F-35'ini, bakanlık bir plan oluşturana kadar depolanabilecekleri ve korunabilecekleri bir yere uçurmak için 30 milyon dolara kadar harcama izni vermişti. Ankara ise proje için ödenen 1,4 milyar doların iadesinin yanında Türk firmaların projede verilen taahhütlerle yaptığı yatırımlardan kaynaklanan zararın tazminini veya parça alımının devamını talep ediyor. Anlaşmazlık konusunda henüz yol alınabilmiş değil.

6 UÇAĞIMIZ HANGARDA

Türk Hava Kuvvetleri, 100 adet F-35 almayı planlıyordu. Bu kapsamda ilk olarak 30 adet F-35 Lightning II siparişi de resmen verilmişti. 2018 yılında 2 adet, 2019 yılında 4 adet, 2020 yılında 8 adet, 2021 yılında 8 adet ve 2022 yılında 8 adet uçağın teslim edilmesi bekleniyordu. 34 Türk pilotun da ABD'ye giderek F-35 eğitimleri alması planlanıyordu. Ancak ABD, S-400 Hava Savunma Füze Sistemi tedariki sebebiyle Türkiye’ye ambargo ve CAATSA yaptırımlarını uygulamaya karar verdi. Ambargo kararı verildiğinde Türk Hava Kuvvetleri için 6 adet F-35A uçağının üretimi tamamlanmıştı. Türkiye, Eylül 2021 itibariyle F-35 Projesi’nden tamamen çıkarıldı. Türkiye, program kapsamında 1 milyar 400 milyon ABD doları tutarında ödeme yapmıştı.

TÜRK ŞİRKETLER 1005 PARÇA ÜRETİYORDU

Türk şirketler, F-35’in yaklaşık 24 bin adet gövde parçasından 817’sini ve yaklaşık 3 bin adet motor parçasından 188’ini üretiyordu. Bu da toplamda 1005 parça ediyor. Türk tedarikçiler, Eylül 2021’e kadar ABD’li şirketlere F-35 için parça sevkiyatını sürdürdüler. 23 Eylül 2021 itibarıyla ise Türk savunma şirketlerinin F-35 için parça teslimatı durdu ve Türkiye, programdan resmen çıkartılmış oldu. Bunun sonucunda F-35 Programı’nda yaşanan maliyet artışını, dönemin Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail Demir, Mart 2021’de şöyle açıklamıştı: “Amerika Program Ofisi kendi ifadeleri ile sırf Türkiye’nin ortaklıktan çıkartılması meselesini o zamanki rakamlarla 500-600 milyon dolar ekstra maliyete ulaşacağını söylediler. Ayrıca bizim hesaplarımıza göre uçak başına 7-8 milyon dolar civarında bir maliyet artışına sebep olabilir.”