Gagavuzya’ya baskı artıyor... Moldova yerel yönetimleri nasıl bastırmaya çalışıyor?

Moldova'nın Gagavuzya Özerk Bölgesi'nde bölgesel iktidar bir kriz durumunda. Maia Sandu rejimi, bir yıl önce bölge halkı tarafından Gagavuzya Valisi seçilen Evghenia Guțul hükümetinin meşruiyetine ve anayasallığına her türlü araçla meydan okuyor. Guțul, Kişinev'in baskısıyla mücadele etmek zorunda kaldı.

30 Nisan'da Moldova’da, yasaklı olan Șor partisinin finanse edilmesiyle ilgili bir dava başladı. Guțul da bu suça karışmakla suçlanıyor. Suçlama ise Rusya’dan fon aktarılması. Guțul, suçlamalara cevaben, kendisine karşı açılan tüm davaların iktidardaki “Eylem ve Dayanışma Partisi” tarafından uydurulduğunu belirtti. Guțul ve Gagavuzya Halk Meclisi, özerk bölgeye yönelik baskının, halkın Kişinev'in Rusya karşıtı politikalarını desteklememesinden ve bölgenin yerel yetkililerinin geleneksel olarak Moskova ile temas halinde olmasından ve Moldova'nın AB'ye katılma girişimlerine direnmesinden kaynaklandığına inanıyor.

MOSKOVA VE KİŞİNEV ARASINDA GUTUL

Evghenia Guțul bu yıl Moskova'yı dört kez ziyaret etti. Sonuncusu 9 Mayıs'ta, Rusya'da her yıl kapsamlı bir şekilde kutlanan Zafer Bayramı’nı kutlamak içindi. Bu Bayram Avrupa'da 8 Mayıs'ta kutlanıyor; geçen yıldan bu yana geleneksel olarak bugünü Rusya ile birlikte 9 Mayıs'ta kutlayan Ukrayna da Avrupa'ya katıldı. Moldova'da 9 Mayıs yakın zamanda “Avrupa Günü” haline geldi. Bununla birlikte, Gagavuzya ve Transdinyester de dahil olmak üzere ülke genelinde yaklaşık 50 bin kişi Zafer Günü onuruna düzenlenen anma yürüyüşlerine katıldı ve Rusya Federasyonu'nun Moldova Büyükelçisi Oleg Vasnetsov da zaferin anısına saygı duruşunda bulundu.

Guțul'un nisan ayı sonunda Moskova'ya yaptığı bir önceki ziyaret geniş yankı uyandırmıştı. Kısa bir süre önce Rusya'ya taşınan Moldova muhalefet partisi “Șor” lideri Ilan Șor ve diğer bazı partilerin temsilcileri, 21 Nisan'da Moskova'da, 2024 sonbaharında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmak üzere “Zafer” adlı muhalif siyasi bloğu oluşturdu. Aynı zamanda Șor partisinin bir üyesi olan Evghenia Guțul, birliğin genel sekreteri olarak aday gösterildi.

Oluşturulan bu siyasi bloğun hedefleri Rusya ve Avrasya Ekonomi Birliği ile ilişkileri geliştirmek ve Başkan Sandu’nun seçimlerle aynı güne koymayı planladığı AB’ye katılım referandumunu engellemek. Bu siyasetçiler aynı zamanda iktidar tarafından “Avrupalı” olarak adlandırılan LGBT, halklar arasındaki hafızanın silinmesi ve Rusofobi gibi tutumların Moldova halkına dayatılmasına da karşı çıkıyor. Gutul, bu değerlerin Moldova ve Gagavuzya halkına yabancı olduğunu belirtti. Moldova hükümetinin en büyük bayramlardan biri olan 9 Mayıs Zafer Bayramı’nı rafa kaldırdığını da ekleyen Gutul “Biz Büyük Vatanseverlik Savaşının kahramanlarının hatırasına sahip çıkıyoruz, 9 Mayıs Zafer Günüdür” dedi.

Parlemento üyesi ve Şor Parti Genel Başkan Yardımcısı Marina Tauber’in belirttiği üzere muhalefet bloğunun oluşturulmasından bir gün sonra üyelerinin evlerinde aramalar gerçekleştirildi. Muhalefet partilerinin üyeleri Kişinev’e dönerken havalimanında alıkondu. Bloğun açıklamasına göre “Onlardan büyük çoğunluğu yaşlı insanlardı. Susuz bırakıldılar, tehdit edildiler. Eve dönememeleri için son kuruşlarına kadar alındı. Birçoğu ambulans çağırmak zorunda kaldı, herkes böyle bir baskıya dayanamaz. Meslektaşlarımızı birkaç saat boyunca sorguladılar ve gözlerini korkutmaya çalıştılar” Sorgulanan kişilerin ismi ise açıklanmadı. Ancak havalimanındaki sınır polisleri yolcuların agresif davrandığını ve polisi müdahale etmeye zorladıklarını öne sürdü.

Birkaç aydır Gagavuzya Valisinin tutuklanabileceğine dair söylentiler dolaşıyor. Moldova Başsavcılığı, Rusya'nın Soçi kentinde düzenlenen Dünya Gençlik Festivali'nde Vladimir Putin ile "karmaşık bölgesel ve jeopolitik meseleleri" görüştüğü sırada Guțul'a karşı açılan ceza davasının materyallerinin toplandığını duyurdu. Gutul, "Vladimir Vladimirovich'i [Putin'i] Moldova'daki yetkililerin, sivil duruşumuz ve ulusal çıkarlara bağlılığımız nedeniyle bizden intikam alan kanunsuz eylemleri hakkında bilgilendirdim. Kişinev yetkilerimizi adım adım elimizden alıyor, bütçeyi kısıtlıyor, yasal hakları ihlal ediyor, Gagavuzya'da ve ülke genelinde istikrarsızlığı kışkırtıyor" dedi.

KİŞİNEV’DEN GAGAVUZYA’YA BASKI

Moldova makamları ile özerk bölge arasındaki sorunlar, Guțul'un Gagavuzya Valisi olarak atanmasından önce başlamıştı. Şubat 2014'te bölge, AB'ye ya da Rusya'nın gözetimindeki Gümrük Birliği'ne katılma konusunda bir referandum düzenledi. Halk oylaması sonucunda bölge sakinlerinin %98'i AB'ye katılmaktan yana oy kullandı. Moldova makamları referandumu yasadışı ilan etti ve ülkenin Anayasa Mahkemesi de referandum sonuçlarının hiçbir yasal gücü olmadığını açıkladı. Gagavuzya vatandaşlarının Kişinev'in mevcut politikasına ve Sandu'ya karşı sürekli protestolara verdiği tepkiye bakılırsa, vatandaşların çoğunluğu henüz fikirlerini değiştirmedi.

PAS partisi ve lideri Maia Sandu iktidara geldikten sonra ilişkiler daha da içinden çıkılmaz bir hal aldı. 2021 yılında, Gagavuzya'nın Eski Başkanı Irina Vlah, Moldova Cumhuriyeti Yüksek Güvenlik Konseyi'nden ihraç edildi. Vlah ve daha sonra Guțul, Kişinev'in "fevri politikalarına" karşı mücadele etti. Geçtiğimiz ilkbaharda yeni bir valinin seçilmesinin ardından Moldova makamları haziran ayında Șor partisini anayasaya aykırı ilan etti. Bu kararın nedenlerinden biri de Rusya ile işbirliğidir. Bu nedenle Maia Sandu, anayasanın doğrudan ihlali olmasına rağmen Guțul'u hükümet üyesi olarak atayan kararnameyi imzalamadı.

Ekim 2023'te Moldova Parlamentosu iktidar partisinin teklifini onayladı; buna göre Gagavuzya Özerk Bölgesi'ndeki ekonomik birimlere KDV iadeleri cumhuriyet bütçesinden değil, bölge bütçesinden yapılacak. Cumhuriyet Parlamentosu ve Gagavuzya Bölgesel Yasama Meclisi Çalışma Grubu Eşbaşkanı Sergei Chimpoesh, değişikliklerin özerklik bütçesinde 6.8 milyon dolarlık bir kayba yol açacağını söyledi. Gagavuz Parlamentosu bu değişikliklerin yasallığına Anayasa Mahkemesi'nde itiraz etti. PAS, bölgenin "Avrupa karşıtı duyguları" nedeniyle vergi avantajlarından mahrum bırakıldığını söyledi.

Mart 2024'te Anayasa Mahkemesi, cumhuriyet bütçesinden Gagavuz özerkliğine ayrılan payın azaltılmasını öngören yasa değişikliklerini anayasaya aykırı bularak iptal etti. Guțul, "Yargıçlar, Vergi Kanununda yapılan değişikliklerin anayasaya aykırı olduğunu kabul ederek bölge sakinlerine adalete ve hukukun üstünlüğüne olan inançlarını tekrardan kazandırdılar" dedi. Ancak iktidar partisi, yine de Gagavuzya'nın KDV'yi kendi bütçesinden iade etmesini zorunlu kılacak yeni bir yasa geliştireceğine söz verdi.

Geçen yılın sonunda Kişinev, Gagavuzya sakinleri için emekli maaşı takviyesi olarak tasarlanan fonları bloke etti. Guțul, Rus bankası Promsvyazbank ile Rus ödeme sistemi "Mir"den, Guțul'un seçimlerde emekliler ve bütçe kurumları çalışanları için vaat ettiği mali yardımın aktarılacağı kartları uzaktan alma imkânı konusunda anlaştı. Ona göre, nüfusun bu kesimlerine bütçe dışı fonlardan aylık 2 bin leu (104 avro) tutarında ek ödeme yapılacak. Gagavuzya'da yaklaşık 25 bin kişi "Mir" kartlarını kullanabilecek. Guțul yönetimi ayrıca, Gagavuzya'daki bütçe kesintilerinin, emekli maaşı ek ödemeleri programı da dahil olmak üzere bölgedeki önemli program ve projelerin uygulanmasını tehdit ettiğini belirtti.

ULUSLARARASI İLİŞKİLER BAĞLAMINDA GAGAVUZYA SORUNU

Gagavuzya, Rusya'nın yanı sıra ağırlıklı olarak Türkiye ile ilişkilerini geliştirmeye çalışmaktadır. Gagavuzlar geleneksel olarak Türk dünyası ile bağlarını sürdüren bir Türk halkı. Guțul, Vali olarak Türkiye'yi iki kez resmi olarak ziyaret etti; eylül ayında Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile bir araya geldi ve Fidan ile Moldova resmi makamlarının bölge üzerindeki baskısını da görüştü. Komrat ve Ankara pek çok yatırım, altyapı ve kültür projesi ile birbirleriyle irtibat halinde.

Evghenia Guțul, Moldova'nın Gagavuzya'nın bağımsızlık ilanına karşılık olarak bölgeye asker göndermeye karar vermesi halinde en güvenilir iki ortağı olan Rusya ve Türkiye'ye başvuracağını söyledi. Gagavuzya Moldova'dan ayrılmayacaktır ve bunu yapmak istememektedir ancak Moldova Romanya ile birleşme uğruna egemenliğini feda ederse bunu gerçekleştirecektir. Aynı şey Transdinyester için de geçerlidir; Transdinyester de Avrupa entegrasyonu ya da Romanya ile bütünleşme uğruna Rusya ile bağlarını koparmayacak, Rus dilini ve kimliğini terk etmeyecektir.

Kişinev, Gagavuz makamlarını Moldova'nın Avrupa yanlısı politikasına karşı olmakla suçluyor. Ancak Guțul ve bölgenin diğer pek çok temsilcisi Komrat'ın sadece dayatılan anti-milli değerlere karşı olduğunu, aynı zamanda Avrupa ülkelerinin yanı sıra Türkiye ve Rusya ile de eşit ilişkiler geliştirmek istediğini belirtti. Evghenia Guțul, "Rusya Federasyonu, Ukrayna, Romanya ve Avrupa Birliği gibi tüm komşularımızla dost olacağımız egemen, tarafsız, bağımsız bir ülkede yaşamak istiyoruz." dedi. Ancak Avrupa ülkeleri bu konuda kişisel yaptırımlar uyguluyor ve Moldova iktidar partisinin Gagavuzya ve Gutul üzerindeki baskısını destekliyor.