Gazda limit aşılınca enflasyonu yukarı itti

Tüketici fiyatları kasım ayında yüzde 3.28 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 0.62 puan artışla yüzde 61.98 oldu. Merkez Bankası Kasım 2023 aylık fiyat gelişmeleri raporunda, “Yıllık enflasyon gıda ve temel mal gruplarında gerilerken, enerji başta olmak üzere diğer ana gruplarda yükselmiştir. Enerji grubunda mevsimsel koşullara bağlı olarak tüketimin artmasıyla doğalgazda bedelsiz kullanım sınırı (ilk 25 metreküp) aşılmış ve doğal gaz kaleminden aylık tüketici enflasyonuna gelen etki tahminlerle uyumlu gerçekleşerek 1.01 puan olmuştur. Doğal gazın aylık enflasyon üzerindeki katkısının aralık ayında zayıflayacağı öngörülmektedir. Doğal gaz etkisi hariç tutulduğunda ise tüketici fiyatları artış oranındaki yavaşlama eğilimi sürmüştür.” denildi.

HESAPLAR KARIŞTI MI?

TÜİK verilerine göre Nisan 2023'te 5.72 TL olan doğalgaz fiyatı mayıs, haziran, temmuz, ağustos ve eylülde neredeyse sıfırlandı. Ekimde 0.68 TL olan fiyat kasımda 3.93'e yükseldi. 2022 Kasım ayında doğalgaz fiyatı 5.94 TL'ydi. Yıllık bazda enflasyon sepetinde doğalgaz yüzde 33 daha ucuz. Elbette bir önceki aya yani ekime ve ekimde de eylüle kıyasla 25 metreküplük limitin aşılması ve bu fiyatın verilere dahil edilmesi yüzünden astronomik fiyat artışı söz konusu. Doğalgazın sıfırlanması meselesi gündeme geldiğinde de tartışma yaratmıştı. Nitekim TÜİK enflasyon verilerini açıklayınca bazı ekonomi yazarları konuyu yeniden tartışmaya açtı. NB Ekonomi Yazarı Alaattin Aktaş sosyal medyadan yaptığı paylaşımda enflasyon hesabının “çorbaya çevrildiğini” öne sürdü. Gerçekte öyle mi?

TÜİK ZATEN ANLATMIŞTI

Öncelikle Karadeniz gazının sisteme verilmesiyle birlikte vatandaşa sağlanan 25 metreküplük bedava kullanım kararı alındığında TÜİK, Eurostat önerileri doğrultusunda tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kapsamında nasıl değerlendirileceğine ilişkin 29 Mayıs'ta bir duyuru yayımladı. Orada konu detayları ile aktarıldı ve “sıfır fiyat” yönteminin metodolojik dayanakları kamuoyunun bilgisine sunuldu. Mayıs ayında TÜFE’ye etkisinin kuvvetli ve aşağı yönlü, fakat tüketim miktarlarının artacağı kış aylarıyla birlikte bu etkinin kuvvetli ve yukarı yönlü olacağı da zaten bildirildi. 2023 yılı Mayıs ayından doğalgaz kaynaklı TÜFE etkisi eksi 2.35 oldu. Nihayetinde doğalgaz tüketiminin artmaya başladığı ekim ayı ile birlikte ortalama fiyat ve endeks değerlerinde artışlar meydana geldi ve aynı doğrultuda TÜFE de bundan yukarı yönlü etkilendi. Bu ortalama fiyat ve endeks değişimlerinin önümüzdeki aylarda da, tüketim miktarı paralelinde devam etmesi ve bu durumun uygulamanın bitişi olan Mayıs 2024’e kadar sürmesi bekleniyor.

YOK ÖYLE BİR HESAPLAMA

Nihayetinde 2023 yılı Mayıs ayında doğalgaz kaynaklı negatif 2.35 oranındaki etkinin, 2023 Ekim ayından 2024 Mayıs ayına kadar artı 2.42 civarında gerçekleşmesi öngörülüyor. Yapılan hesaplamalar doğalgazda sıfır fiyat uygulamasının TÜFE’ye, 12 aylık zaman dilimi içerisindeki toplam etkisinin iddia edilenin aksine yukarı yönlü olacağını gösteriyor. Hanehalkı doğalgaz tüketim miktarları ve buna bağlı olarak oluşan değişken ağırlık göz ardı edilerek yapılan hesaplamalarda ise, kış aylarında her bir ay için doğalgazın 2 ile 7 puan arasında yukarı yönlü etki yapacağı iddia edildi. İddialara bakarsak negatif 2.35 oranındaki düşüşün, kümülatif olarak ilave 10 ile 35 puan yukarı yönlü etki oluşturması gerekir ki, bu durum istatistiksel olarak mümkün değil. Sadece fiyat değişim oranı üzerinden veya ilgili maddenin ortalama tüketim değerlerini bilmeden yapılan değerlendirmeler doğru olmamakla birlikte, toplumda olumsuz algı üretmekten başka bir amaca hizmet etmiyor.

DOĞURDUĞUNA İNANIYORSUN DA

Nitekim iktisatçı Prof. Dr. Cem Başlevent de TClira.com'da kaleme aldığı yazısında, “Doğal gazın normalde yüzde 2.9 olan TÜFE sepetindeki ağırlığının çok düşük tutulduğu, böylece aylık fiyat artış oranı çok yüksek olsa dahi enflasyon etkisinin küçük bulunduğu düşünülüyor. Oysa ki TÜFE sepetindeki bir maddenin aylık enflasyona katkısı aylık değişim oranından ziyade, ilgili aylardaki fiyat düzeylerinin bir önceki yılın sonundaki fiyattan ne kadar farklı olduğuna bağlı.” notunu düştü.

Başlevent ayrıca TÜFE'deki konut kalemine işaret ederek bu kalemde yer alan enerji giderinin de doğalgazı kapsadığına atıfla, “Gaz fiyatı 5.72’den sıfıra indiğinde konut grubu fiyat endeksinin yüzde 13.8 azalması normal idiyse, şimdi doğalgazdaki indirim oranı yüzde 88’den yüzde 31’e indiğinde aynı endeksin yüzde 11.2 artmasını neden yetersiz bulup hile yapıldığını düşünelim?” diye sordu ve ekledi:

“TÜİK prensip olarak sosyal medyadaki iddialara yanıt vermiyor olabilir ama yayınlanan kritik verilerin nasıl hesaplandığına dair daha detaylı açıklamalar yapılması hem kuruma duyulan güveni arttıracak, hem de o verilerin nereden geldiğini bulmaya çalışan istatistik meraklılarının işini kolaylaştıracaktır.”