Tezgahları gezdik, kalem kalem hesapladık: Asgari ücretin %88'i gıdaya

Asgari ücret ile memur ve emekli maaşlarında yapılan “iyileştirmeler” sonrasında ürünlere gelen zamlar hesapları yine alt üst etti. Aydınlık gazetesi olarak çarşı-pazara mercek tuttuk. Aydınlık okurlarının katkılarıyla hazırladığımız dört kişilik bir ailenin asgari gıda masrafının izini sürdük. Alışveriş listesini bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için uzmanların tüketilmesini zorunlu kıldığı ürünlerden yola çıkarak 42 kalemden oluşturduk. Türk aile yapısının gider yönetimine bağlı alışveriş alışkanlıkları gereği haftalık düşündüğümüz liste için 19 Temmuz günü başkent Ankara’nın Mamak ilçesinde dört zincir market ve iki semt pazarı gezdik. İnce hesap yaptık. Semt pazarlarıyla aralarında ciddi bir fark olmadığı için zincir marketlerin kalite-fiyat endeksi iyi ürünlerini baz aldık. Fiyatları çıkarırken alışveriş yapan vatandaşlara da mikrofon uzattık.

ASGARİ ÜCRETİN YÜZDE 88’İ GIDAYA

Dört kişilik bir ailenin haftalık ekmek ve su masrafı 147 lira, haftalık sebze gideri 125 lira, meyve gideri 95 lira. Diğer tahıl grubuna ait haftalık giderler 33 lira, süt ve süt ürünleri 95 lira, yağ 43,50 lira tuttu. Kırmızı ve beyaz et giderleri ise 488 lirayı buldu.

İki çocuklu dört kişilik bir ailenin 42 kalemden oluşan haftalık asgari mutfak harcamasını “bin 210 lira 23 kuruş” olarak hesapladık. Haftalık asgari mutfak giderini aylığa yansıtınca tutar “4 bin 840 lira 92 kuruş” oldu. Bu hesaba göre dört kişilik ailede, bir asgari ücretin “yüzde 88’i” ortalama bir haftalık zorunlu mutfak alışverişine harcanıyor. Zorunlu mutfak masrafları, 9 bin 150 lira olan en düşük memur maaşının “yüzde 53’ünü” eritiyor.

Haftada bir gün, bir öğün sosyalleşme hedefiyle dışarıda beslenildiğinde haftalık asgari gıda gideri kişi başı 75 lira ekle, “bin 510 liraya”, aylık “6 bin 40 liraya” yükseliyor.

DİĞERLERİNE GELMEDEN ÜCRET BİTTİ

Ayda 4 bin 841 lira zorunlu asgari mutfak giderlerine verilirse 5 bin 500 lira olan asgari ücretten geriye “659 lira” kalıyor. Bir öğün sosyalleşme ile asgari ücret sadece düzenli beslenme için; barınma, giyinme, ulaşım, eğitim, sağlık, sosyal vb ihtiyaçlara sıra gelmeden “540 lira eksiye” geçiyor.

VATANDAŞ İNDİRİM PEŞİNDE KOŞUYOR

Raf ve tezgahlarda vatandaşların karşılaştırma yaparak ürün aldıkları hemen göze çarpıyor. Hemen hemen tüm tüketiciler ayak üstü matematik ile alışveriş yapıyor. Bir markette rastladığımız insanlara diğer marketlerde de rastlıyoruz. Böyle çok sayıda örnek yaşıyoruz. Vatandaşların zincir marketlerin indirimli ürünlerini yakalamaya özel çaba harcadığını görüyoruz. Halkın alışveriş kültürünün marketler arası karşılaştırmalı harekete döndüğünü gözlemliyoruz. “İnternetten gıda alışverişini nasıl buluyorsunuz” sorumuza güven problemi hissettiren yanıtlar alıyoruz.

FİYAT SORUNU DEVAM EDİYOR

Fiyat sorununun devam etmesi de dikkatimizi çekiyor. Vatandaşlar her gün değişen etiketlerden şikayetçi. Aynı üründe marketten markete fiyat değişimlerinin fazla olduğu açıkça anlaşılabiliyor. Örneğin aynı marka süzme peyniri birinci markette 39 liraya, ikinci markette 29 liraya buluyoruz. Sonra birinci marketin kendi marka süzme peynirini satmak için pazarlama oyunu yaptığını öğreniyoruz. Hakikaten de birinci marketin kendi marka süzme peyniri dolaptaki en ucuz süzme peynir olarak parlıyor. Rekabet Kurulu kararlarına da yansıyan zincir marketler arası anlaşmalı fiyat belirleme politikasının sürdürüldüğü görülüyor. Gıda alışverişini tasarruflu bir şekilde tamamlamak için zincir marketlerin tümünü gezmek gerekiyor. Öte yandan internet pazarlarında güvensizlik hissini doğrulayacak boyutta fiyat farklılıkları tespit ediyoruz.

Vatandaşlar ek işler yaparak, eşler fazla mesaili çalışarak zorlukları azaltmaya çalıştıklarını aktarıyorlar. “Bu manzara Türk emekçisine reva mı” diye soruyorlar, çözüm bekliyorlar.

AÇLIK SINIRI HESAPLAMALARI

Kamuoyunda aylık mutfak harcamalarının toplamı “açlık sınırı” olarak kabul ediliyor. Açlık sınırı, dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı olarak tanımlanıyor. Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş), Haziran 2022 için aylık asgari gıda harcamasını “6 bin 391 lira 17 kuruş” olarak ilan etmişti. Uluslararası uzmanlarla çalışan ve yıllık enflasyonu yüzde 175,55 olarak açıklayan Enflasyon Araştırma Grubu’nun (ENAG) kurucusu ve yöneticisi Prof. Dr. Veysel Ulusoy 12 Temmuz’da açlık sınırının “12 bin liradan aşağı olmadığını” belirtmişti. Birleşik Metal İşçileri Sendikası da (Birleşik Metal) Mayıs 2022 için açlık sınırının “5 bin 557 lira” olduğunu savunmuştu. Yıllık enflasyonu 78,62 olarak duyuran TÜİK’in ise açlık sınırı ya da asgari gıda harcaması gibi bir hesabı bulunmuyor.

Gıda harcamasıyla birlikte giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık, sosyal vb ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer harcamaların toplam tutarı yoksulluk sınırı olarak ifade ediliyor. Türk-İş, Haziran 2022 için yoksulluk sınırının “20 bin 818 lira” olduğunu kaydetmişti. Birleşik Metal de Mayıs 2022 için yoksulluk sınırına “19 bin 220 lira” demişti. Hesaplar sırasında ve sonrasında market ve pazarlarda karşılaştığımız vatandaşlara hem listemizi hem de nasıl geçindiklerini sorduk. Vatandaşlar listemizi genel olarak makul buldular. Ancak listenin tümünü temin edemediklerini, özellikle et kalemlerini de düşük miktarlarda temin ettiklerini, süt ürünlerini evde yapmaya başladıklarını dile getirdiler. Vatandaşlar beslenme ve sosyallikten kısarak diğer zorunlu giderlere pay ayırdıklarını bildirdiler.