Halk sağlığı uzmanları afet bölgesinde: Birinci basamak hızla örgütleniyor
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği’nden altı kişilik bir heyet, 12-16 Şubat günlerinde Hatay ve ilçelerini gezdi, bölgeyle ilgili bir rapor hazırlayıp kamuoyuna açıklayacaklar… Prof. Dr. Pınar Okyay, Aydınlık’a izlenimlerini, sorunları ve çözüm önerilerini anlattı.
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği Afet ve Acil Durumlar Çalışma Grubu Yürütücüsü Prof. Dr. Pınar Okyay deprem bölgesinde koruyucu nitelikteki birinci basamak sağlık hizmetlerinin yaygın biçimde acilen kurulması gerektiğini söyledi. Merkezi yerlerde sağlık hizmetlerine ulaşmada hiçbir sorun yaşanmadığını ancak perifer (merkezden uzak yerleşim yerleri) için aynı şeyin söylenemeyeceğini belirten Okyay, afetlerin ardından olası salgınların önlenmesinin de ancak birinci basamak koruyucu sağlık hizmetleriyle olanaklı olduğunu ifade etti.
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği’nden altı kişilik bir heyet, 12-16 Şubat günlerinde Hatay ve ilçelerini gezdi, bölgeyle ilgili bir rapor hazırlayıp kamuoyuna açıklayacaklar. Dernek Başkanı Pınar Okyay “Beş günde Hatay'ı, Antakya merkez, Kırıkhan ve Samandağ’ı gezdik, çok büyük yıkımın olduğu yerlere gidebildik. Amacımız her basamaktaki sağlık hizmetinin organizasyonu, düzenlenmesi, nasıl uygulanacak, en erken dönemde ne olabilir, onu öğrenmeye, fikirler geliştirmeye çalıştık. Bir de halk sağlığı önlemlerine bakmak bizim için çok kritikti.” dedi. Raporu hazırlamaya başladıklarını belirten Pınar Okyay şöyle konuştu:
‘BAKANLIĞIN HEDEFİ DE BU’
“Birinci basamakla ilgili Sağlık Bakanlığının hedefi çok net. Onlar da gayretle bunu yapmaya çalışıyorlar. Toplum Sağlığı Hizmetleri orada çok ciddi bir grup, o konuda desteklenmesi gerekiyor. İhmal edilmeden yapılması gereken şeylerden biri de o.
“Birinci basamak hizmetlerinin erken dönemde, konteynerlerde bile olsa kurulması, halka en yakın hizmetler olduğu için, toplumdaki sağlık sorunlarını en erken dönemde bildirecek bir alarm yapısı olduğu için son derece önemli.”
‘KONTEYNERDE DE AÇILIR’
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği Başkanı Pınar Okyay, inceledikleri bölgede sağlık teşkilatının durumunu şu sözlerle anlattı: “Özellikle tedavi edici hizmetlerle ilgili merkezde hiçbir sorun yok. Geçici sağlık hizmetleri oluşmaya başladı. O da çok gerekli. Perifere gittiğimizde ise gördük ki sorun var. Örneğin kronik hastalığı olan, bir kan hastalığı olan 14 yaşında bir çocuk ilaca ulaşamamıştı ama biz yetkililere ulaşınca o ilaç sağlandı. İnsanlar sağlık hizmetine ulaşmak için çok çaba sarf ediyorlar, ulaşamıyorlar. Çünkü köylerdeler, dağlardalar. Aile Sağlığı Merkezlerinin (ASM) hepsinde problem var ve birinci basamak sağlık örgütlenmesi henüz yapılmadı. Çadırlar merkezlerde kurulmaya çalışıyor ki çok insana ulaşılsın. Ama hastaneler şehrin çok dışında. Nasıl gelecekler? O yüzden birinci basamak hizmetin hızla oluşturulması gerekiyor. Konteynerde de olsa ASM’yi açmak gerekiyor. İnsanlar bildiği hizmet tipine, orada artık bir süre sonra tanıyacağı, bildiği aile hekimlerine gitsinler.”
‘SAĞLIKTA YAPILANMA ETKİN’
“Hazırlıkta sorunumuz var, erken reaksiyonda sorunumuz var.” ifadesini kullanan Okyay, şöyle sürdürdü: “Büyük bir organizasyona ihtiyaç var. İlk başlarda bu organizasyonun yapılamadığını söylemek çok mümkün. Bundan sonraki süreçte daha eşgüdümlü bir çalışma gerekiyor. Diğer illerden mülkiye görevlileri valiler, kaymakamlar, ilgili bölgelere yeni yeni atandılar. Sağlık teşkilatının, Sağlık Bakanlığının yapılanması açıkçası çok daha etkin. Suyu birçok yerden kontrol etmeye başladılar. Ama periferdeki insanlara hizmet ulaştırmanın tek çaresi birinci basamağın erken dönemde örgütlenmesi. Temel çözüm o.
“Sağlığı etkileyen ne varsa bir toplumda, yoksulluğun önlenmesi gibi birçok programın eşitlikçi verilmesini bekleriz. Verilmiyorsa kırılgan gruplarınız oluşur veya kırılgan bölgeleriniz.”
‘SALGINI ÖNLEMEDE DE TEMEL’
Pınar Okyay’a bölgede herhangi bir salgın belirtisi olup olmadığını da sorduk, yanıtı şöyle: “Sevindirici bir şey; bölgede çok dolaştık, enfeksiyoncu arkadaşlarımızla da görüştük. Bölgede daha çok mevcut hastalıklar gündeme geliyor. Orada zaten uyuz filan yaygınmış. Biraz toplu yaşamaya da bağlı olarak onlarda tek tük ya da farkındalığa bağlı olarak artış belirlenmeye başlandı. Tek tük ishalli hastalıklar görülüyor ama salgın niteliğinde değil. “Ama çok dikkat etmeliyiz. Solunum yolu enfeksiyonları artacak. Bunların yönetimi önemli, bunların hepsi birinci basamak hizmetleri. Aşıların yapılması, ishalli vakaları erkenden fark etmek için başvuranların kaydının tutulması gerekiyor ki vakaların arttığını izleyebilelim, onlardan numune alalım…”
Salgın riski ne kadar büyük derseniz, Okyay’a göre o da birinci basamağa bağlı. Şöyle konuşuyor: “Salgın riski bu tip o afet olaylarında her zaman olur. Toplu yerleşim alanına geçtiğimizde bizim birkaç hastalığımız vardır korktuğumuz: ishalli hastalıklar, solunum yolu enfeksiyonu, özellikle sarılıkla giden hastalıklar, bir de dermatolojik bit, uyuz gibi hastalıklar. Bunların çetelesi tutularak; bugün kaç tane geldi üç, bugün beş, aaa bu artıyor mu diye bakıp, on beş mi, o zaman bunu ciddi bir şekilde inceleyeyim deyip hızla önlemini almanız gerekiyor. Bunu yapacak yapı da birinci basamak.
“Şu anda yeteri kadar görmüyoruz, haber alamıyoruz toplumda ne olduğundan. Çünkü böyle bir yapı yok. Yeni yeni kurulmaya başlandı. Sağlık Bakanlığı'nın beş gün önce oluşturduğu bir sistemi var ‘izci’. Elektronik bir sistem; çalışıyor, çalışmıyor... Birinci basamak olmadıktan sonra o veri akışını kim sağlayacak? Hangi doktor yazacak? Ancak o insan Eğitim Araştırma’ya ulaşacak ki o zaman görebileceksin. Ama o zamana kadar bulaştırmaya devam eder. Kovid döneminde yaşadık.”
‘ÇADIR KENTLERDE AİLE SAĞLIK MERKEZLERİ KURUYORUZ’
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, önceki akşam Hatay'daki AFAD Koordinasyon Merkezi'nde yaptığı açıklamada, birinci basamak sağlık hizmetlerine vurgu yaptı. Bakan Koca, "Afet bölgesinde 906 aile sağlığı merkezi, 2 bin 940 hekimle hizmet veriyor. Sadece birinci basamak sağlık kurumlarımızda bugüne dek 221 bin 799 hastayla ilgilendik. Çadır kentlerde depremzede ve vatandaşımızın hemen yanı başında 94 sağlık merkezi kurmuş ve şu ana dek 7 bin 774 hastaya hizmet vermiş durumdayız" dedi.
Gezici sağlık hizmeti birimlerince köylerde sağlık taramalarının ve kronik hasta takiplerinin yapıldığını belirten Koca. “Hatay, Adıyaman, Gaziantep ve Kahramanmaraş'ın toplam 906 köyünde şu ana dek 21 bin 515 hasta ve yaralıya sağlık hizmeti sunuldu, ilaçları teslim edildi. Sadece Hatay'da 100 ambulans halen köylerde sağlık taraması yapıyor" diye konuştu.
Bakan Koca, tüm çadır kentlerde, halk sağlığı uzmanı görevlendirildiğini, olası bulaşıcı hastalıklarla ilgili risklerin, bilimsel adı sürveyans sistemi olan erken uyarı sisteminin kurulmasıyla şu an kontrol altında olduğunu ifade etti.
DÖNÜŞÜMLÜ ÇALIŞMA ÇOK ÖNEMLİ
“Sağlık çalışanının dönüşümlü çalıştırılması çok önemli. Bu sadece sağlık çalışanı için değil, belediyede çalışanlar mesela, onlar da depremzede ama suyuydu, kanalizasyonuydu, onları toplamaya çalışıyorlar. Ama diğer illerden gelen gönüllü belediye ekiplerinin iş makinaları var, her şeyi var, onlar hemen çözüyorlar sorunu.
“Büyük emekler var orada gerçekten, sağlık çalışanlarıın, arama kurtarmacıların... Acil tıp teknisyeni hasta götürürken anne babasının yaralandığını öğreniyor. Anne babasını alıyor, teslim ediyor, diyorlar ki hasta var, anne babasını bırakıp hastaya gidiyor, döndüğünde annesini kaybettiğini öğreniyor... Hikâyeler hep böyle. Yine de çalışmaya devam ediyorlar. Tabii onların bir şekilde erken dönemde mutlaka bölgeden alınıp dinlendirilmesi gerekiyor. Bakanlığımızın organize etmesi gerekiyor görevlendirmelerle.
“Dönüşümlü, kısa süreli çalışma, başka çaresi yok. On beşer gün bile çok ağır o bölgede. Barınma koşulları da yok. Çoğunun arabası da gitmiş depremde. Çadırlar da kolay bulunmuyor. Eğitim Araştırma Hastanesi’nin bahçesinde kocaman bir hastane kurulmuş, sahra hastanesi. İçinde her şeyi yapabilirsiniz. Ama onun yanında bütün personelin -sağlık çalışanından çöpçüsüne kadar- barınmasını da sağlamalısınız. İnsanlar işin bir ucundan tutmak istiyor, bu kadar çok gönüllü listelerinin oluşmasının nedeni bu.”
ÇADIR KENTLERDE OLMAZSA OLMAZLAR
“Organize çadır kentler yeni kuruluyor. Mümkün olduğu kadar hızlı, çok iyi yapılandırılmış güvenli çadır kent ve konteyner alanları oluşturmak gerekiyor.
“Çadır kentlerde, çadırların uygun yerleştirilmesi, yangın güvenliği çok önemli. Çadır kentlerin bazıları çim saha üzerinde. Çim saha dediğin petrol ürünü, bir yangın çıksa yangın tüpüyle de söndürülmez o, özel bir söndürücü gerekir. Bu tip önlemleri düşünmek gerekiyor.
“Çadırları birbirine bağlamışlar, çok tehlikeli. Birinde yangın çıksa diğerine sıçrar.
“Isıtmayla ilgili insanlar kendilerine göre önlemler alıyorlar, bunların kontrolü gerekiyor.
“Şu aşamada su ve kanalizasyon çok önemli. İyi bir çadırkent yaparsanız tuvalet sorununu çözersiniz. Şebekeniz çalışıyorsa seyyar tuvaletlerin giderlerini doğrudan şebekeye verirsiniz. Yan tarafta bir çukur açarsınız, taşma riski falan olursa diye, o, güvenlik çukurunuz olur. Yok şebeke çalışmıyorsa, bildiğiniz o tek çukurlar, eski usul, onlar da işe yarar.”
‘ÇOK AŞ EVİ VAR EL YIKAMA YOK’
“İçme suyu sağlanıyor. Kullanma sularının hepsi güvenli su, tankerlerle getiriliyor. Üç gün sonra şebekeyi de açarsanız şebekeden de bolca klorlanmış su elde edilir. Ancak şu anda mesela duş hiç yok, el yıkama lavabosu yok. İnsanların tuvalet dışında ellerini yıkayabilecekleri hiçbir yer yok. Çok aş evi var. Yemek çok gerçekten, çok fazla kuru gıda gitmiş. Ama o aş evlerine girerken insanların ellerini yıkayabilecekleri bir alan yok. Dezenfektan kullanmaları gerekebilir; vardır ama insanlara çok dağıtılmamış.
“Büyük el yıkama alanları yaparsınız. Yanlarına da duş yaparsınız. Kadın erkek alanlarını çok iyi ayırırsınız. Kadınların kullanacağı alanını özellikle çok iyi ışıklandırırsınız, böylece güvenlik sağlarsınız. Öyle de güvenlik sorunları oluyor kadınlar ve çocuklarla ilgili, onun da önlemini almak gerekir.
“Zaten bunlar aslında biliniyor, dikkat gerekliEn önemlisi su, çöpler, atık suyun bir an önce iyileştirilmesi ve belirtilere dayalı veri toplayacaksınız; sağlıktaki sürveyans, erken uyarı sistemi.”
‘ASKERLER HER YERDE, İNSANLAR MEMNUN’
“Güvenlik sorunlarıyla ilgili şeylerden çok bahsettiler ilk başlarda ama şimdi biraz daha iyi, özellikle askerler var, her yerde. Kırıkhan'daki bir çadır kent alanına girdik, askerler giriş çıkışı kontrol ediyor. İnsanların güvenliğe ihtiyaçları var çünkü evlerini korumaya çalışıyorlar, o yüzden askerleri görmekten memnundular. Bayağı bir sorun da olmuş. “Düzenli çadır kent yerleşimine, konteyner kentlerine geçilince güvenlikle ilgili rehabilitasyon önemli olacak Çocuklar çok önemli. Doğurganlık hızı yüksek bir bölge orası. Eviyle ve yakınlarıyla ilgilenirken çocuklarını kaybettiklerini, bulamadıklarını ifade eden birkaç tane insan oldu. Onları ilgililerle buluşturmaya çalıştık. İnsanlar duyarlı ama bu konuların, her kayıp insanın takipçisi olmak gerekiyor.
“Son gün, 16 Şubat’ta Adana'daydık. Adana'da Adli Tıp Kurumu ölümlerle ilgili bir bir kimliklendirme yapmayı bitirmiş ama şu anda olan 36 binse, en az bu kadar daha insanımızın o enkazların altında olduğu söyleniyor. Bunların kimliklendirilmesi bizde aileler için çok önemli. DNA örnekleri alınacak. Yani çok ciddi de insan gücüne ihtiyaç var. Enkaz kaldırırken de çok hassas bir iş yapmak gerek.”
‘AYNI HATALARI YAPMAYALIM’
“Aslında bütün bunların sonunda da bütün bu yaraları birlikte saracaksak, insanların da fikirlerini alarak, tekrar aynı hataları yapmayarak, orada uygun yapıyı kurmak gerekiyor. Orada insanların yaralarını sarabilecek başka bir şey de yok. İnsanlar ‘çadırda oturalım ama bir daha böyle evlerde oturmayalım’ diyor. Hastaneler yıkılmış. Hastaneler dimdik ayakta durmalı, böyle bakmalı, gülmeli o depreme! Kullanamıyorsunuz.”
SU KONTROLÜ BİRAZ DAHA İYİ
“Bölgede su kontrolü biraz daha iyi şu anda. Dokuzuncu günde Sağlık Bakanlığı'nın Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü ekipleri oradaki eğitim araştırma hastanesi bölgesinde gerçekten bütün donanımlarıyla - laboratuvar vesaire- altyapıyı kurmuşlar.
“İçilen suların çoğu pet şişede. Ulaşılamayan yerler var tabii. Klorlama çok önemli. Şebeke birkaç yerden kırılmış. Onlar toparlanmaya çalışılıyor mu, onlara baktık. Belediyeler uğraşıyor. Oradaki tamirat, Büyükşehir Belediye Başkanlığını teknik altyapı olarak çok aşar. Şimdi yeni yeni küçük belediyeler küçük belediyelerle, büyük belediyeler büyük belediyelerle eşleştirilmiş.”
ATIK SU SORUNU
“Hatay Büyükşehir Belediyesi'nin bir bir atık su arıtma tesisi var, son dönemde yapılmış bir tanesi. İkisinde de problem var. Şimdi vahşi bir şekilde nehre ya da başka yerlere veriliyor atık su. İnsanlar evlerine döner de atık su miktarı artarsa o zaman ciddi sorun olabilir. Havalar ısınıncaya kadar atık su halledilemezse nehirlerde her türlü sinek, böcek olur, sebzeleri, oradaki ürünleri kontamine eder. Temel sorunlardan biri içme suyu, biri bu çevresel atık su… Çöpleri daha yeni yeni toplama çabaları başlanmıştı.”
