Hekimime soruyorum: Gözlerde makula dejeneresansı düzenli takip ve kontrol ister

Bu yazıda elli yaşın üstünde görülmeye başlayan yaşlanmaya bağlı bir göz rahatsızlığından söz edeceğiz. Gözümüze gelen görüntülerin toplanıp odaklandığı noktaya makula denir. Bu merkezin hasarlanmasına makula dejeneresansı denir. Genellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan tipi yaşa bağlı makula dejeneresansı olarak isimlendirilir. Ancak makula dejeneresansının gençlerde de görülebilen birçok çeşidi vardır. Nedeni tam olarak belli değildir. Tüm dünyada yaklaşık 25 milyon insanda bulunduğu sanılmaktadır. Yaşa bağlı makula dejeneresansının erken döneminde drüzen adı verilen küçük noktalar görme merkezinde belirmeye başlar. Drüzen bulunan birçok gözde ciddi bir görme kaybı gelişmez.

Makula dejeneresansının bu tipine kuru tip denir. Kuru tip çok ileri evrelere ulaştığında görme kaybı olabilir. Kuru tip bazen damar gelişimi ve kanamalarla seyreden yaş tipe dönüşebilir. Bu durumda çok hızlı ve ciddi bir görme kaybı olur. Makula dejeneresansı genelde iki gözde görülür. Ama genellikle biri diğerinden önce başlar ve bir gözde gelişen bu hastalık hemen farkedilmez. Hastalığın başlangıcında hasta kırık ve yamuk görmeden şikayet eder. Bir süre sonra ortada gri bir leke, görmeye başlar, hastalık ilerledikçe leke siyahlaşır.

YAŞA BAĞLI RETİNA HASTALIĞI

Klasik olarak retina pigment epiteli (RPE) altında anormal ekstraselüler madde birikimlerine drusen adı verilmektedir. Drusen gelişimi normal yaşlanma sürecinin doğal bir sonucu olabileceği gibi, önemli bir retina hastalığın bulgusu da olabilir. Bu ayrımın yapılabilmesi ise drusen özelliklerinin dikkatli bir şekilde değerlendirilmesine bağlıdır. Yaşlanma ile ilişkili biyokimyasal süreçler, değişikliğe uğramış genetik veya çevresel faktörler drusen oluşumuna ve hastalık gelişimine neden olmaktadır.

Erken evre yaşa bağlı makula dejenerasyonun (YBMD) patogenezi, lipid ve protein birikimine bağlı Bruch membranın kalınlaşması ile karakterizedir. Bu süreç RPE altında sert, yumuşak veya konfluent olarak tanımlanan farklı drusen oluşum- larına neden olmaktadır. Bruch membranındaki lipid birikimi RPE üzerinden gelen sıvı akışını engelleyerek RPE hücreleri üzerinde stres yaratmaktadır. Bu ve benzeri stres faktörleri (sigara ve yaşlanmaya bağlı oksidatif stres) RPE hücrelerinde artmış lipofuscin birikimine neden olarak lizozomal fonksiyonları ve kolesterol metabolizmasını etkilemektedir. Stres koşulları altındaki hücrelerde ekzozom gibi membran veziküllerin salınımının arttığı bilinmektedir.

SERT VE YUMUŞAK DRUSEN

Sert drusenin prevalansı 43-86 yaş aralığında %94 oranında bildirilmektedir. Yaşa bağlı makula dejenerasyonu olgularında sert drusen depozitleri bulunsa da, bu drusen çeşidi normal yaşlanmanın bir sonucu olarak meydana geldiği düşünülen tek drusenoid birikimdir. Sert drusen santral ve periferal (damar arkadlarının dışında) retina alanlarda lokalize olabilmektedir ve küçük boyutlarına rağmen diğer drusen tipleri ile kıyasla daha kolay ayırt edilmektedir. Sert drusen için karakteristik sayılabilecek fundus otoflöresans (FOF) bulguları arasında bazen hiperotoflöresan halka ile çevrelenmiş hipootoflöresan odaklar şeklinde özetlenebilir.

Yumuşak drusen sarı-beyaz renkte, sınırları silik lezyonlar şeklinde tanımlanmaktadır. Genelde arka kutupta yerleşim göstermektedir. Sarımsı görünüme sahip olsa da merkezi daha beyazımsı olabilmektedir.

Retiküler psödodrusen de bir drusen alt tipi olarak kabul edilmekte ve YBMD’de kötü prognoz ile ilişkilendirilmektedir.

YUMUŞAK DRUSEN ÇEŞİTLERİ

Sert drusen birikintilerinin sıkı kümeler oluşturarak tek bir tabaka gibi göründüğünde yumuşak drusen şeklinde değerlendirilebilir (yalancı yumuşak drusen). Fakat FA tetkikinde küçük drusen kümeleri kolayca ayırt edilmektedir. Gerçek yumuşak drusen ise kendi içinde yumuşak granüler drusen,yumuşak membranöz drusen ve yumuşak seröz drusen şeklinde ayrılabilir. Klinik olarak yumuşak granüler drusen 250 mikron civarında, sarı, solid sinuzoid şeklinde görülmektedir ve histolojik olarak granüler yapıya sahiptir. Yumuşak membranöz drusen sarı granüler drusene kıyasla daha soluk ve daha az kabarıktır. Flöresein anjiografide küçük sert drusenden daha geç ve daha az parlak floresans vermektedir. Orta ve ileri evre YBMD için spesifiktir. Yumuşak seröz drusen ise 250-500 mikronun üzerinde yumuşak birleşik drusen içinde RPE pompasının bozulmasıyla seröz sıvının göl lenmesiyle oluşmaktadır. Üzerindeki RPE bozuldu- ğunda drusen geriler, beyaz ve sert bir hal alır (gerileyen veya solan drusen). Kenarları düzensizleşir, kalsifikasyon odakları oluşur ve sonunda RPE atrofisi gelişir.