İatros, sağlık, tıp

"Bergama Galen (MÖ 129-216), şu anda Antik Çağ'ın en önemli tıp araştırmacılarından biri olarak kabul edilen bir Yunan cerrah, doktor ve filozoftu. Bazı tarihçiler onun postülalarının çok etkili olduğunu ve Yunan tıbbının bin yıl boyunca batı tıbbına hakim olduğunu; fizyoloji, anatomi, nöroloji, farmakoloji ve patoloji alanlarında öne çıktığını iddia etmektedirler."

İnsanlık tarihinde 'Hekimlik' suyu aramak anlamına gelen A. ZU sözcüğü ile başlar. Aynı adlandırma Hititler’de de devam etmiş; Ege’ye doğru batı yönüne ilerledikçe 'Iatros' haline dönüşmüştür. Psikiyatri, pediatri, bariatri, iatrojeni gibi terimlerin sonundaki ek Sümerler'den gelen Hititler üzerinden Ege uygarlığına geçen ad geleneğinin devamıdır. Bu yazıda tıbbın gelişim sürecinde Antik Yunan'ın etkisinden söz edeceğiz. Lu A. ZU-iatros dönüşümü tıp kültürü açıdan oldukça önemlidir.

ANTİK YUNAN TIBBI

Yunan tıbbı, Antik Yunanistan'da özellikle Homeros döneminde MÖ 7.yy'dan itibaren geliştirilen tüm iyileştirici ve tıbbi uygulamaları anlatır. Yunanistan uygarlığında çağcıl tıbbın birçok kavram ve temeli, MÖ 146 yılında işgale uğradığı Roma uygarlığının etkisiyle atılmış olmakla birlikte, kendinden önce gelen uygarlıklardan esinlendikleri de söylenebilir. Yunan tıbbının erken evrelerindeki şifa yöntemleri, mistik ve dini olaylarla ilgiliydi. Hastalıkların, insan vücudunu bir büyünün etkilemesi ya da kötü bir ruhun bedeni ele geçirmesi sonucu şekillendiği düşünülmekteydi. Bu nedenle de hastalık kavramı tam olarak anlaşılamamıştı. Daha sonraları Doktor Hipokrat, hastalığın canlılarda doğal bir süreç olduğunu ve hem iklim, gıda gibi dış hem de tümörler, alerjiler gibi iç etkenlerden kaynaklanabileceğini öne sürerek, bu düşünceyi sorgulamaya cesaret etmiştir. Sonuç olarak, Antik Yunanlılar sayesinde, bugün hala kullanılan bir kavram olan ampirik olmayan rasyonel tıp ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte bu eski uygarlık, daha bilimsel bir yaklaşıma ulaşmak için, kendisini ilahi kavramlardan daha fazla ayırmak ve daha nesnel bir çalışma biçiminde kavramasını sağlayacak bir dizi aşamayla yüzleşmek zorunda kaldı.

İLK DOKTORLARIN DİNİ GÖREVİ

İatroslar, Antik Yunanistan'da tanrı Asklepiades'e tapan tıbbi rahiplerdi. Bu figürlerin mesleki faaliyetleri, arkaik dönemlerde oldukça sınırlıydı; esas olarak kendilerini kutsal alanları korumaya ve hastalar tarafından yapılan adak ve bağışlara göz kulak olmaya adamışlardı. Miguel Lugones, Antik Çağlarda Tıp: Aesculapius ve Kültür (2010) adlı çalışmasında, İatros'un ilkel tıptaki şaman veya cadıya eşdeğer olmasına rağmen, daha profesyonel bir anlayışla işlevlerini daha sınırlı bir alanda ve daha disiplinli gerçekleştirdiklerini belirtmektedir. Bununla birlikte, ilk Yunan doktorları, bilimsel ve rasyonel olmaktan çok, daha mistik ve dini bir görev üstlendiler.

İLYADA’DAKİ HEKİMLER

Yunan hekimleri hakkında en eski yazılı kaynak, Homerik bir metin olan İlyada'dır. Bu eserde daha sonraları tıp tanrısı olarak saygı gören Asklepíades'in oğulları olan Machaon ve Podalirio'nun, Truva Savaşı sırasında Yunanlıların yaralarını tedavi etmekten sorumlu oldukları anlatılmaktadır. Benzer şekilde yazar Homer, Yunan topluluklarında İatroslar'ın çok değerli insanlar olduklarını ve sosyal olarak demioergos yani "kamu görevlisi" olarak sınıflandırıldıklarını; falcılar, öğretmenler, marangozlar ve şiir okurlarıyla aynı statüye sahip olduklarını iddia etmektedir.

BİLİMSEL TIBBIN BAŞLANGICI

İlk tıp eğitim kurumu MÖ 700 yılında Yunanistan'da Cnido şehrinde kurulmuştur. Bu okulda, Alcmeón de Crotona tarafından yazılan ilk anatomik inceleme yapılmıştır. Aslında kendi okulunu Kos şehrinde kurmakla birlikte Hipokrat, bu dönemde kendi kuramını yansıtmaya başladı. Aynı şekilde, bu aşamada Yunan doktorlar, üzerlerindeki çok güçlü Mısır etkisini atmaya çalışıyorlardı. Helenistik dönemin başlarında Yunan tıbbı tarafından özgün bir deney veya eser üretemediği için gözlenen durgunluk, kötü bir şöhretin ortaya çıkmasına yol açtı. Eğitmenler ve öğrenciler tarafından Aristoteles'in fikirleri körü körüne kabul ediliyor ve hala kullanılıyor olmasının da bu duruma katkısı vardı.

Ancak, Ptolemaios Hanedanlığı döneminde biyoloji alanında bazı ilerlemeler kaydedildi. Bu devrin en seçkin doktorları, hayvanların diseksiyonunu deneyen Erasistratus ve Herófilo'ydu. Herófilo, beyni tanımladığı ve beynin tüm motor ve akıllı aktivitenin merkezi olduğundan emin olduğu 'Diseksiyonlar Hakkında' başlıklı bir inceleme yazısı yazdı.

Yunanlıların etkisi ile batı tıbbı, dini ve kültürel yükünden kurtularak daha objektif bir şekilde uygulanmaya başlandı. Bu durum doktorların, hastalığın tüm canlılarda doğal bir süreç olduğunu düşünerek insan vücudunu rasyonel bir bakış açısıyla incelemeye başladığının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Yunanlılar sayesinde okullarda tıp okutulmaya başlandı ve günümüzde hala kullanılan teşhis ve tedavi sistemleri geliştirildi. Benzer şekilde, hastalıklar beslenme sorunları ve hava durumu gibi diğer dış olaylarla ilişkilendirilmeye başlandı.

KAYNAKLAR

Appelboom, T. (1988) Antik Yunanistan'da spor ve tıp. 16 Ekim 2019'da Journal of sports Medicine'den alındı:journals.sagepub.com

Castro, W. (2014) Hipokrat Öncesi Antik Yunan Uygarlığında Tıp. 15 Ekim 2019'da Gaceta Médico de México'dan alıntı

Darriba, P. (2019) Antik Yunanistan'da mitoloji, tıp ve hemşirelik. Culture of Care'den

Jayne, W. (1926) Eski uygarlıkların iyileştirici tanrıları. 16 Ekim 2019'da Phillpapers'dan alıntı: philpapers.org

Jouanna, J. (2012) Hipokrat'tan Galen'e Yunan tıbbı. 16 Ekim 2019'da Brill'den alındı: brill.com

Lugones, M. (2010) Antik çağda tıp: Aesculapius ve kültür. 15 Ekim 2019'da Scielo'dan alıntı: scielo.sld .cu

SA (2018) Antik Yunanistan'da tıp: bir bilimin doğuşu. National Geographic'ten 15 Ekim 2019'da alıntı: nationalgeographic.com.es