İlk satranç robotu 'Türk'ün büyük sırrı

SATRANÇ VE HAYAT

18’inci yüzyılın sonlarına doğru Avrupa ve Amerika'da büyük ilgi uyandıran bir satranç robotu halka tanıtıldı. Bu, satranç oynayabilen ve insanlarla maç yapabilen bir makineydi. Üstelik karşısına çıkan herkesi yeniyordu. 1770'lerin sonlarına doğru, Avusturya’da yaşayan Macar asıllı mucit ve satranç ustası Wolfgang von Kempelen tarafından tasarlanmıştı.

Makine, dönemin ünlü simalarını ve hatta Avusturya İmparatoru 2’nci Joseph'i bile mağlup ederek büyük bir ün kazanmıştı. Bu harika robotun ismi “Türk”tü. İnsan suretindeki “Türk”ün kafasında bir sarık bulunuyordu. Osmanlı İmparatorluğu hiç kuşkusuz bir dünya devletiydi. “Türk gibi kuvvetli” deyimi yaygındı. Mucit , robotuna muhtemelen bu nedenle “Türk” adını vermişti. Peki bu mucizenin sırrı neydi?

Türk adlı satranç makinesinin içinde bir insanın, gerçek bir satranç ustasının bulunduğu iddia edildi. Kempelen, bu otomatı tasarlarken, ileri düzeydeki hayal gücü ve mekanik bilgisi sayesinde, cihazın içinde bir insanın saklanabileceği bölmeyi, fark edilemeyecek şekilde planlamıştı.

Satranç otomatı “Türk”, o dönemdeki mekanik, mühendislik ve satranç tutkunlarını büyüleyerek ilham verdi.

Robot , mucidinin ölümünden sonra oğlu tarafından kullanıldı. Zaman içinde el değiştirdi. Uzun seneler gizemini korudu. 1854 yılında Philedelfia Müzesi’nde bir kaza sonucu yanmasına dek satranç otomatının sırrı çözülemedi. Makinenin içinde bir satranç ustasının olduğu iddia edildiyse de robotun sahipleri bilinmezliği sonuna kadar korumayı başardılar.

Bugün pozitif bilimin ışığında baktığımızda, elektriğin kullanılmadığı, bilgisayar çağından yüz yıllarca önce , elektronik bir beyin olmadan düşünen ve satranç oynayan bir makine yapılması akla yakın görünmüyor. Yalnızca mekanik bir teknikle satranç oynayabilen bir sistem üretmek mümkün olmasa gerek. Böyle bir cihazın içinde mutlaka bir işlemci bulunmalıdır. Bu nedenle, “The Turk”ün içinde bir satranççının olduğu fikri mantıklıdır. Fakat oyuncunun kapalı bulunduğu yerden tahtada oynanan hamleleri göremeyeceği düşünülecek olursa, kendisine nasıl bir yöntemle hamlelerin bildirildiği ve oyuncunun daima körleme oynayıp oynamadığı hususları , gerçek bir sır olarak , yanan otomat ile birlikte tarihin gizemli sahifelerine karışıp gitmiştir.

İlk satranç otomatı “Türk”, bugün bile satranç tarihinde önemli bir yer tutar ve otomatların sırlarını çözmeye çalışan birçok insanın ilgisini çeker.

Bu ilginç olay, edebiyat ve sinema sanatına ilham olmuş ve “Türk”ü konu alan eserler yazılıp sergilenmiştir.

BULMACA KÖŞESİ

Soru 28:

Beyaz Oynar Berabere

Beyaz Taşlar:

Şh8, Pc6.

Siyah Taşlar:

Şa6, Ph5.

MİNYATÜR KÖŞESİ

Dunbar - Chawkin

Amerika 1925

1.e4 e5 2. Af3 Ac6 3. d4 exd4 4. Axd4 Fc5 5. Fe3 d6 6. Axc6 bxc6 7. Fxc5
dxc5 8. Vxd8+ Şxd8
Siyah piyonlar ayrık ve bingeç duruma geldi. Vezirler de değişildi. Bu, oyun sonu için beyaza avantaj sağlayabilir.

9. c4 Kb8
Siyah bozulan piyon yapısının sağladığı açık dikeylerden yararlanarak eksikliğini gidermeyi deniyor. “b2” piyonu saldırı altında.

10. Ac3 Kxb2??
Siyah büyük bir dalgınlıkla tuzağa düşüyor ve ikram edilen zehirli piyonu alıyor.

11. O-O-O+! 1-0.
Siyah oyunu bıraktı. Çifte vuruş, kalesini kaybeden siyahın tahtada böyle bir hamle olduğunu hatırlaması gerekirdi. Uzun rok ile aniden biten kaç oyun vardır acaba?

BU HAFTAKİ SORUMUZUN CEVABI

Çözüm 28:

Richard Reti’nin ünlü etüdü.

Durum beyaz için umutsuz görünüyor. Beyaz şah siyah piyonun arkasında kalmış ve onun vezir çıkmasına engel olmaktan çok uzak. Siyah şah ise beyazın tek ümidi olan c6 piyonuna o kadar yakın ki neredeyse elini uzatsa alacak gibi.

Peki beyazın beraberliği kurtarmak için hiç mi umudu yok?

Öyle hamleler yapalım ki hem usul usul h5 piyonuna sokulup karesine girelim hem de uzaktan kendi piyonumuza yanaşma tehdidiyle siyahı oyalayalım.

1. Şg7 h4 2. Şf6 Şb6

Eğer 2... h3 3. Şe7 h2 4. c7 Şb7 5. Şd7 h1=V 6. c8=V+ berabere.

3. Şe5!

Kritik hamle. Hem siyah piyonu hem de kendi piyonunu kollayan tek kareye ulaşıyor. Şimdi siyah c6 erini alırsa beyaz da Şf4 oynayarak siyah piyonu yakalıyor.

3... h3 4. Şd6 h2 5. c7 Şb7 6. Şd7 Berabere.