İNGİTERE’DEN KISA KISA

İngiltere 6. sıraya düştü

Hindistan artık 5. ekonomi

Brezilya Lula ile depara hazırlanıyor

Geçtiğimiz haftalarda, Hindistan ekonomisi, İngiltere ekonomisini geçerek dünyanın en büyük 5. ekonomisi oldu. İngiltere ise 6. sıraya düştü. 2030'a kadar Hindistan'ın Almanya ve Japonya'yı geçerek 3. büyük ekonomi olması bekleniyor. 6 ve 7. sırada İngiltere ve Fransa birbirlerine çok yakınlar, onları bir miktar geriden Brezilya takip ediyor. Ekim ayında bir kumpas, dümen döndürülmezse, Lula'nın (LuizInacioLula da Silva) Brezilya'da başkan seçilmesi bekleniyor. Lula, 2003-2010 dönemindeki ekonomik performansını yineleyebilirse Brezilya, yeni dönemde İngiltere ve Fransa ekonomilerini geçecektir. İngiltere gazetelerinde "eskiden İngiltere Hindistan'a sahipti, şimdi Hindistan İngiltere'ye sahip" benzetmeleri yapılıyor ve İngiltere'de yaşayan milyarder Hintlilere gönderme yapılıyor.

Önceki Lula döneminde Türkiye ile Brezilya üst seviye işbirliği sergilemişti. Yeni Lula dönemi için benzer işbirliklerinin altyapısını hazırlamak gerekli.

Refah azalışı mutfağa yansıdı

Ekonomik sorunlar, halkın tüketim tercihlerini de doğal olarak etkiliyor. Beyaz ekmek gibi nispeten ucuz ürünlerin tüketimi artmış durumda. Bunun arkasında hem reel gelir azalması var hem Kovid döneminde evlerde stoklanan unların tükenmiş olmasının payı var. Çok çeşit sunan, nispeten orta ve üstü gelir grubuna hitap eden Morrisons ve Waitrose gibi market zincirlerinden, alt gelir grubuna hitap eden ve daha az çeşit ürün sunan Aldi ve Lidl gibi market zincirlerine kayış olmakta.

Lağım suyunu arıtıp içme suyu yapacaklar

Kuraklık ve içilebilir su kaynaklarının azalması sorunu İngiltere gibi sulak bir ülkede dahi hızla büyüyen bir problem. Çevre Ajansı CEO'su James Bevan, geçenlerde bir gazetede makale yazdı ve yakın gelecekte uygulanacak çözümlerden birinin tuvalet, lavabo ve banyo atık sularının arıtılıp içme suyu olarak kullanılması olacağını savundu. Bu çözümün kulağa sevimli gelmediğini kabul eden CEO, uygulamanın güvenli ve sağlıklı olacağını belirtti. Bu konuda çeşitli su firmalarının çalışmakta olduğu belirtildi.

VUR BiR Moderna

Son haftalarda İngiltere'de Kovid varyantına karşı etki artırıcı aşılar ( boosterJab) devreye alındı. 16 yaşından büyük herkes bu destekleyici aşılardan yaptırabiliyor. Bir de "Sonbahar için etki artırıcı aşı" kapsamında yüksek risk gruplarına yapılabilecek aşı devreye alındı. Bu aşıyı da 50 yaş üzerinin, sağlık personellerinin ve yaşlı bakım sektörü çalışanlarının olma hakkı var. Aşılar zorunlu değil, tercihe bağlı. Bu destekleyici aşılar, elektronik aşı karnelerine de işleniyor ve yurt dışı ziyaretlerde gerektiği halde ispat edilebilir olacaklar. Aşılar Amerikan Moderna firmasının üretimi ve Kovid-19’a ve yeni Omnicron varyantına karşı etkili oldukları belirtiliyor. 15 Ağustos'ta İngiltere, Moderna'nın bu çift virüs etkili aşı tipini onaylayan ilk ülke olmuştu. Aşılar mesajcı RNA temelli.

Normalleşme Getir'e yaramadı

Getir, Gorilla, ve Zapp gibi hızlı market teslimatı yapan firmaların işleri İngiltere pazarında özellikle Kovid kapanması döneminde hayli iyiydi ancak Kovid kısıtlamalarının kalkması ve hayatın normale dönmesi ile beraber bu firmalar şube kapatmaya ve personel azaltmaya başladılar.

GCHQ daha çok kadın programcı istiyor

GCHQ ( Government Communications Headquarters) İngiltere'nin önemli istihbarat ve güvenlik kurumlarından. Sinyal istihbaratı, bilgi güvenliği konularında çalışıyor. Bu kurum kodlama ve siber güvenlik alanlarında kısa dersler (14 haftalık program) finanse ederek daha çok kadını kadrosunda çalıştırmayı hedefliyor. Mevcut halde kadrolarının 1/3'ten azı kadın ve özellikle kontrterör ekiplerindeki cinsiyet dengesinin düzeltilmesinin takım performansına olumlu etki ettiği gözlenmiş. GCHQ, bu eğitim programında "Code First Girls" firması ile çalışıyor ve 28-33 civarı yaşlarında olup kariyer değişikliği yaparak teknoloji alanına girmek isteyen kadınlar bu programa alınıyor.

Yeni Denizaltı göreve başladı: HMS Anson

İngilizlerin en yeni saldırı/avcı tipi denizaltısı "HMS Anson" ağustos sonunda donanmaya katıldı ve ilk görevine başladı. Astute (Zeki) sınıfı denizaltıların 5. örneği. 97m, 7800 ton ve 30+ Mph hızında. Denizaltı, İngiltere'nin ana savaş firması olan "BAE Systems" tarafından Devonshire'daki denizaltı tersanesinde yapıldı ve 1,4 milyar GBP'ye donanmaya mal oldu. Bu seriden 2026'ya kadar 2 adet daha devreye alınacak ve 25 yıllık proje tamamlanacak. Bu seri denizaltılarınbüretiminde hem aşırı gecikmeler oldu hem bütçe aşımları oldu. İngilizler Japonya’nın 3000 tonluk Taigei sınıfı denizaltılarını 2 senede ve yarı maliyetine bitirmesini hayranlık ile takip etmekteler.

Denizaltı, Gibraltar'daki askeri üsten Tomahawk seyir füzelerini ve Spearhawk torpidolarını yükledi ve görevine başladı. Bu denizaltı serisinin özelliği sessiz olması ve gelişmiş sinyal istihbarat özellikleri. Denizaltının gövdesi anti-akustik kaplama ile kaplı ve bu kaplamada sonar dalgası sönümleyen plakalar mevcut. Denizaltının sessizliği ve tasarımı sayesinde düşman sahillerine yaklaşabileceği ve gövde içindeki füzeleriyle daha iç kesimleri vurabileceği düşünülüyor. Rolls Royce-un iki nükleer reaktörü itkiyi ve enerjiyi sağlıyor. Denizaltı, planlanan ömrü boyunca(25 yıl) tekrar yakıt almayacak. Sudan oksijeni ayırabilen ünitesi de denizaltıya yüzeye çıkmadan 98 personeline su altında aylarca yaşam imkanı sağlıyor. "Anson", İngiltere'nin Fransa'ya karşı zafer kazanan bir amiralinin ismi.

Türkiye son senelerde milli tasarımlı denizaltılar konusunda önemli ilerleme sağladı. Deniz suyundan solunabilir hava üretimi, sonar sönümleyen kaplamalar, nükleer itki gibi kritik teknolojilerin de yerli sanayi tarafından üretim çalışmalarına başlamak için doğru bir dönem olabilir. Bu teknolojileri hazır almak yerine üniversite ve araştırma laboratuvarlarımızda geliştirmek daha makul bir çözüm olabilir.

Statin her eve lazım mı?

Son dönemde İngiltere basınında anormal miktarda Statin güzellemesi yayınlanmaya başlandı. Durduk yerde neden böyle bir güzelleme ihtiyacı oluşmuş olabilir? Statin bir ilaç aktif maddesi grubunun ismi. Bu grup aktif maddeler, tansiyon düşürme amacıyla kullanılan ilaçların başında geliyor. İngiltere’de 8 milyon civarı hasta tarafından kullanılıyor ve yılda 70 milyondan fazla reçeteleniyor yani en popüler ilaçlardan diyebiliriz. Birçok ilaç firması statin etken maddesi ile çeşitli markalarda ilaç üretiyor. Son dönemlerde neden gazeteler Statin savunmasına geçmişler bunu anlayabilmiş değilim. Belki gereğinden fazla reçetelendiği düşünülüyor olabilir veya yan etkileri ile ilgili yeni çalışmalar yayınlanmış olabilir. Diğer taraftan reçetelenme miktarı arasında ülkeler arasında anormallik var. Misal, kişi başına statin reçetelenme oranı Norveç’te, İtalya'nın 5 katı. Bu nasıl olabilir? Norveç’te beklenen ömür, İtalya'dan 1,5 yıl fazla, bu durumda Statin'e övgü düzmeli miyiz? Elbette bu örnekten nedensellik çıkartamayız.

Muhtemelen son dönemlerde Statin yan etkileri ile ilgili bazı sorunlar olmuş olsa gerek ki bir anda gazeteler çarşaf çarşaf Statin savunmasına geçmişler. Statin iyidir kötüdür, gazeteden bunu öğrenmek zor. Sağladığı faydalara nazaran yan etkileri doğru değerlendirilebiliyor mu? doktorlara danışmak gerekli. Diğer taraftan belli ki bu konu gündemde ve tartışılan bir konu, bu bağlamda Sağlık Bakanlığımızın kendi istatistikleri ile vatandaşlarımızı bilgilendirmesi gerekir. Aynı şekilde bizim Sağlık Bakanlığımızın yayınlayacağı istatistikler, diğer ülkelerdeki çalışmalara da hem yardımcı olurlar hem de başka ülkelerde ilaç firmalarınca fonlanan yayınların doğruluğunu teyit eder veya tartışmaya açarlar. Konunun tartışılan noktası Statin’in uzun vadeli etkileri. Bu bağlamda Statin kullanan hastalar acaba yaş gruplarına kıyasla hangi hastalıklara ne sıklıkla yakalanıyorlar? Beklenen hastalanma desenlerinin dışında ve hatta hayli dışında sonuçlar oluşmuş mu? Bu konularda Sağlık Bakanlığımızın topladığı veriler ile nitelikli istatistiki çalışmaları kamuoyu ile paylaşmasını diliyoruz.

Krallık coğrafyası küçülüyor, Cumhuriyetlerin sayısı artıyor

2. Elizabeth'in vefatı sonrasında tahta oğlu Prens Charles çıktı ve Kral 3. Charles oldu. Kraliçeyi devlet başkanı olan kabul eden ülkeler arasında bir kısmı Cumhuriyete geçme niyetlerini beyan ettiler, bir kısmı "henüz geçmeyeceğiz ama en nihayetinde geçeceğiz" şeklinde beyan ettiler ( Yeni Zelanda) , bir kısmı ise "şimdilik cumhuriyete geçmeyi düşünmüyoruz, Charles 3'un krallığını kabul ediyoruz" şeklinde beyan ettiler (Kanada, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları). Cumhuriyete geçme niyeti olan ülkelerin başında Karayip bölgesindeki eski İngiliz kolonisi olan ada ülkeleri geliyor. Bu bölgedeki ülkelerden Barbados, Kasım 2021'de kraliyetten çıkıp cumhuriyete geçmişti. Antigua ve Barbuda ada ülkesinin başbakanı 3 yıl içinde referanduma gideceklerini beyan etti. Jamaika’daki anketlere göre çoğunluk kraliyete karşı. Belize çıkmak istiyor. St. Vincent ve Grenadinler adaları da referanduma gitme niyetindeler. Avustralya'da anketlerde, kraliyet taraftarları ve karşıtları başa baş görünüyor.

Üzerinde güneş batmayan imparatorluk çoktandır yok. Ancak yok olma süreci kendine has şekilde gelişmekte. Bu yapıya isim koymak da hayli zor. İngiltere desen değil, Birleşik Krallık desen değil, katman katman bir yapı. Çekirdeğinde Londra'daki kraliyet merkezi var. Bir üst katman Londra şehri. Bir üst katman İngiltere. Bir üst katmana çıkmak için Galler ve İskoçya'yı ekliyorsunuz ve Büyük Britanya oluyor. Bir üst katman için Kuzey İrlanda'yı ekliyorsunuz ve ismi Birleşik Krallık oluyor. Bir üst katmanda Birleşik Krallık’ın kralını, kral olarak kabul eden ülkeler ile beraber "İngiliz Milletler Topluluğu Bölgesi" ("Commonwealth Realm" oluşuyor. Bunlar şimdilik 14 ülke ve giderek azalmakta. Siz bu yazıyı okuduğunuzda belki 13 olmuş olacak. Bir üst katmanda ise "İngiliz Milletler Topluluğu" var. ( Yani "Realm" kısmı olmadan "Commonwealth" ülkeler). Yani önceki katmana, kraliyeti devlet başkanı olarak kabul etmeyen ama İngiliz Milletler Topluluğu Üyesi olmanın avantajlarını benimsedikleri için bu grupta olmayı tercih eden 36 Cumhuriyet ve farklı kralları olan birkaç krallık daha ekleniyor ve en geniş küme olan bu grupta toplam 56 ülke oluşuyor. Bu son grup ilginç şekilde büyüyebiliyor. Misal İngiliz kolonileri ile ilgisi olmayan eski Fransa kolonisi Gabon, bu sene bu gruba katıldı. Benzer durumdaki Togo'da bu sene İngiliz Milletler Topluluğuna katıldı. ( Türkçe çevirisi çok doğru değil, "Commonwealth" yani "ortak refah" devletleri olarak çevirmek belki daha doğru olur, "İngiliz" tabiri ifadede yok. Zaman içinde anlamı kayan bir ifade bu "Commonwealth". Bu konuyu TDK'nin becerikli (!) yönetiminin aydınlatmasına bırakalım.)

Günümüzdeki Britanya Krallık ailesi, kendini devletler üstü olarak konumlandırıp yer yer sıkı, yer yer gevşek olan bu yapı üzerinde az veya çok etki ediyor, yönlendirmeler yapıyor ve grup içi ekonomik, kültürel, sportif ilişkileri artırmaya çalışıyor. Grup içindeki ülkelerinde bu yapıdan faydalanmak işlerine geliyor. Misal Pakistan, Güney Kıbrıs, Güney Afrika, Malezya, Hindistan bu birliğin üyeleri arasında. Bu sayede Kraliyet ailesinin de İngiliz toplumu açısından faydalı bir işlevi olmuş oluyor ve bu aileye bir yük olarak genelde bakılmıyor. Tabi ekonomik zorluklar artınca bu durum değişebilir.

Sanal Öğretmen yardımcıları sınıflara girecek

İngiltere'de ilkokul sınıflarında öğretmene destek olan, geride kalan öğrencilere ders sırasında konuyu anlatan bir de yardımcı öğretmen ( TA: "TeacherAssistant") bulunur. Öğretmen öğrenciler ile grup çalışmaları yaparken veya ders anlatırken yardımcısıda sınıf içinde çocuklara yardım eder, özellikle geride kalanları toparlar. Okullardaki bütçe sorunları ve yardımcı öğretmenlerin azlığı sebebiyle, bu yardımcı öğretmenlerin, sanal öğretmen olarak ( soru sorulunca cevap veren, ders anlatan yazılımlar) sınıfta ders sırasında öğrencilere sunulması konusu tartışılıyor. Çocuk ders sırasında bu sanal öğretmene chat olarak soru soruyor, sanal öğretmende ekranda sanal tahta açarak ona sorusuyla ilgili kısmı anlatıyor. 40 adet okul, bu tür yazılımlara kayıt olmuş. Uygulamanın başarısı yaygınlaşmasını belirleyecek. Bu tür yazılımlar okul dışı destek amaçlı zaten kullanılabiliyor idi ancak sınıf içi ders sırasında kullanımı konusu tartışmalı. Yazılımların rüştlerini ispat etmeleri gerekli.

Kraliçenin cenazesine otobüs ile gelecek liderler

19 Eylül Pazartesi günü, 2. Elizabeth'in cenaze merasimi Londra'da yapılacak ve ülkede resmi tatil ilan edildi. Organizasyona katılacak çok sayıda yabancı lider sebebiyle organizasyon hayli zorlu geçeceğe benziyor. Önce tüm liderlere "özel uçakla değil, tarifeli uçak ile gelin" dendi. Elbette buna pek kimsenin uymayacağı kısa sürede belli oldu. Liderlerin çoğu zaten ertesi günü New York'a Birleşmiş Milletler toplantısına gidecek. Helikopter kullanımı ise kesinlikle yasak.

Önce tüm liderler otobüs ile merasim alanına getirilecek dendi. Daha sonra Joe Biden, özel korumalı ABD başkanlığı arabası ile gelebilecek diğerleri otobüs ile gelecek dendi, daha sonra özel korumalı arabaları ile merasime gelecek lider listesi genişledi. Fransa lideri, Japonya imparatoru, Kanada başbakanı, muhtemelen Almanya lideri ve belki de İsrail lideri zırhlı araçları ile merasim alanına gelebilecekler. Bu iş biraz karışık olacağa benziyor. Bu ayrım neye göre yapılıyor? Sanki bu otobüs işi pek tutmayacak gibi.