Irak tahkimi kazandı petrol ihracatı durdu

Irak Merkezi Hükümeti, Paris'teki uluslararası tahkim mahkemesinde Türkiye aleyhine açtığı davayı kazandığını duyurdu. Böylece Bağdat, kendi izni olmadan Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi'nden petrol ithalatı yapılmasını durdurdu. Ankara'nın da Iraklı muhataplarına karara uyacağını yazılı olarak bildirdiği öğrenildi.

Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi, 2007 yılında çıkardığı “Kürdistan Bölgesi Doğal Gaz ve Petrol Yasası”'nın ardından çok sayıda uluslararası şirketle birlikte Türkiye ile de petrol ihracatına yönelik anlaşma imzalamıştı. Anlaşma kapsamında Kuzey Irak'taki ham petrolün Ceyhan Limanı üzerinden ihraç edilmesi kararlaştırılmış, bunun için de Kerkük-Ceyhan arasına özel bir boru hattı inşa edilmişti. Söz konusu hat, 2014 yılında devreye girdi. Bu duruma itiraz eden Irak Federal Yüksek Mahkemesi ise 2022 yılı Şubat ayında verdiği kararla, Bölgesel Yönetim'in 2007'de çıkardığı Doğal Gaz ve Petrol Yasası'nın Anayasa'ya aykırı olduğuna hükmetti. Daha sonra Paris'teki uluslararası tahkim mahkemesine giden Bağdat, kendi izni olmadan Kuzey Irak'tan petrol ithal eden Türkiye'yi şikayet etti. Kararını 23 Mart 2023'te açıklayan mahkeme, Bağdat'ın itirazını haklı bularak petrol ithalatının durdurulmasına ve Irak'ın zararının ödenmesine hükmetti. Davaya yakın bir kaynak, Türkiye’nin 2014-2018 dönemi için Irak’a yaklaşık 1,4 milyar dolar ödemesi gerektiğini bildirdi. İkinci bir tahkim davasının da olduğunu belirten kaynak, bunun ise 2018’den sonraki dönemi kapsadığını söyledi.

Kararın ardından Türk yetkililer, Irak Petrol Bakanlığı ile iletişime geçerek karara saygı duyacaklarını bildirdi. Ceyhan'da çalışan Iraklı personel de uyarılarak artık Irak Merkezi Hükümeti'nin onayı olmadan, Kuzey Irak petrolünün limandan yüklenmesine izin verilmeyeceğini söylendi. Daha sonra da vanalar kapatılarak Ceyhan’a giden boru hattından Irak ham petrolünün pompalanması durduruldu.

Kerkük-Ceyhan boru hattı üzerinden Türkiye'ye günde 450 bin varil ham petrol gönderiliyordu. Bunun 75 bin varilini Irak Merkezi Hükümeti'nin çıkardığı petrol, 370 bin varilini de Kuzey Irak'ın çıkardığı petrol oluşturuyordu.

DİPLOMASİ TRAFİĞİ BAŞLADI

Kararın ardından petrol ihracatına yönelik yeni bir mekanizma için görüşmeler başladı. Iraklı bir yetkili, Reuters'e yaptığı açıklamada, “Irak Petrol Bakanlığından bir heyet, tahkim kararına uygun olarak Irak’ın kuzeyindeki ham petrolü ihraç edecek yeni mekanizma üzerinde anlaşmak amacıyla, enerji yetkilileriyle görüşmek için yakında Türkiye’ye gidecek.” bilgisini paylaştı. Daha sonra Irak Petrol Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada da, Irak’ın Ceyhan Limanı üzerinden petrol ihracatının devam etmesini sağlamanın yollarını ve Milli Petrol Şirketi SOMO’nun petrol şirketleriyle olan yükümlülüklerini ilgili makamlarla görüşeceği belirtildi.

Benzer şekilde Erbil'den bir heyet de Bağdat'a giderek konuyla ilgili görüşmelere başladı. Başbakan Mesrur Barzani, kararın Erbil ile Bağdat arasındaki meselelerin çözümü için iyi bir temel oluşturduğunu söyledi. Barzani, “Bağdat ile yakın dönemdeki mutabakatımız, bu mahkeme kararıyla ilgili meselelerin çözümü için iyi bir temel oluşturuyor.” dedi.

KUZEY IRAK EKONOMİSİ ÇÖKEBİLİR

Uzmanlar ise kararın Kuzey Irak'ın petrol üretimi üzerindeki etkisinin büyük ölçüde Irak-Türk Petrol Boru Hattı’nın (ITP) kapalı kalma süresine bağlı olduğunu bildirdi. Kararın Kuzey Irak'ta faaliyet gösteren petrol şirketleri için önemli bir belirsizliğe neden olacağını kaydeden uzmanlar, bölgede faaliyet gösteren Dallas merkezli HKN Energy’nin geçen yıl ABD’li temsilcilerine yazdığı bir mektubu hatırlattı. Mektupta, boru hattı yoluyla ihracatın durdurulmasının Kuzey Irak ekonomisinin çöküşünü tetikleyebileceği kaydediliyordu. Ayrıca Türkiye’nin Kuzey Irak’taki petrol kaybını telafi etmek için İran ve Rusya’dan daha fazla ham petrol tedarik etmesi gerekeceği belirtilmişti.

Uzmanlar, iş ortamı düzelmediği takdirde şirketlerin bölgeden çekilebileceklerinin de altını çizdi.

NEDEN KUZEY IRAK TERCİH EDİLİYOR

Petrol şirketlerinin son yıllarda Irak'taki yatırımlarını kaybetme pahasına Kuzey Irak'a kaymasının bazı sebepleri bulunuyor. Merkezi Yönetim, petrol şirketleri ile “teknik servis kontratları” imzalarken, Erbil “üretim paylaşım kontratları” imzalamayı tercih ediyor.

Merkezi Yönetim'in imzaladığı teknik servis kontratlarına göre, enerji şirketi ticari üretim yapılacak bir kuyu bulana kadar yaptığı harcamalar için herhangi bir ödeme alamıyor. Ticari üretim yapılacak kuyu bulunduğunda ise varil başına önceden belirlenen 1-2 dolar ödeniyor.

Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi ise üretim paylaşım kontratları imzalayarak enerji şirketlerine üretim yapılacak kuyu bulmaları için 5 yıl süre tanıyor. Üretim yapılmaya başladıktan sonra Bölgesel Yönetim, enerji şirketine keşif için yaptığı harcamaları o kuyudaki üretimden ödüyor ve onlarla üretim için 20 yıla kadar anlaşma imzalayor. Üretilen petrolden harcamalar çıkarıldıktan sonra geriye kalan kısmın yüzde 80'i Bölgesel Yönetim'e, yüzde 20’si enerji şirketine ödenecek şekilde paylaştırılıyor.

IRAK SAHASI DAHA ZENGİN

Dünya üretilebilir petrol ve doğal gaz rezervlerinin yaklaşık yüzde 72'lik bölümü, ülkemizin yakın coğrafyasında yer alıyor. Irak’ın 145 milyar varillik ham petrol rezervi bulunuyor. Bunun 45 milyar varillik bölümü Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi'nin sınırları içerisinde kalıyor. Ayrıca Kuzey Irak sınırları içerisindeki doğal gaz rezervi de 5.6 trilyon m3 olarak hesaplanmış. Açılan 10 kuyudan ortalama 8’inin başarılı sonuç vermesi ise yeni keşiflere açık kapı bırakıyor. Arama faaliyetleri sonucu petrol rezervinin 60-65 milyar varile kadar çıkacağı tahmin ediliyor.

KAÇAK HAT

Kuzey Irak'la ticaret konusu karışık. Sebebi ise hukuksuzluk. Kerkük-Yumurtalık boru hattına giren ve çıkan petrolün ölçüldüğü 2 istasyon bulunuyor. Bu ölçümler üzerinden tüm gelirin Amerikan Merkez Bankasının New York'ta bulunan Irak Kalkınma Fonu hesabında birikmesi gerekiyor. İşte Türkiye, Kuzey Irak'tan kaçak petrol getirebilmek için Fişhabur'daki ilk ölçüm istasyonunu bypass etti. Bunun için Fişhabur'dan Türk tarafına geçen 5 kilometrelik ayrı bir hat inşa edildi. Buradan da Kerkük-Yumurtalık'ın 40 inçlik borusuna bağlanan tamamen ayrı bir hat yapıldı. Böylece Kuzey Irak'tan gelen petrol, ölçüm istasyonuna girmeden Türkiye tarafında Kerkük-Yumurtalık hattına bağlanıyor.