İşsizlik salgını ve çözüm-2: Eğitim ve istihdam dışı kalanlara çıkış yolu kooperatifçilik

“Ne eğitimde ne istihdamda olan” (NEET) gençlerin oranı 15-19 yaş grubunda yüzde 18.6, 20-24 yaş grubunda yüzde 35.3, 25-29 yaş grubunda ise yüzde 38.8. Oranlar on yıl içinde yükselişte. NEET olma durumu, genç kadınlarda genç erkeklere göre daha yaygın. 2015 yılında kurulan Genç İşi Kooperatif üyeleri amaçlarının; “eşitlikçi, demokratik ve sürdürülebilir bir ekonomiyi kooperatifçilik yoluyla inşa etmek” olarak tanımlıyor. Kooperatiflerin NEET alanında inisiyatif alarak sosyal girişimci olmayı hedefleyen gençler için “sosyal girişimcilik ekosistemi” içindeki güçlü bir alternatif olarak değerlendirilebileceğine dikkat çekiyor. Kooperatiflerin pandemi sonrasında edinebileceği görevin; kapsayıcı, adil ve yeşil bir yeni ekonominin kurulmasına öncülük etmek olduğunu dile getiriyorlar.

• Var olan işsizlik sorunu salgınla daha da derinleşti. Henüz rakamları bilmesek de uzmanlar büyük bir işsizlik sorunuyla karşı karşıya kalacağımız öngörüsünde bulunuyor. Önümüzdeki dönemde istihdamı artırmak için neler yapılmalı, ne gibi önlemler alınmalı?

İşsizlik, istihdam edilebilirlik engelleri, işgücüne katılım engelleri, yetersiz bilgi ve teşvik unsurlarının bir araya gelmesiyle oluşan bir toplumsal sorun. Genç İşi Kooperatif olarak ülkemizde hüküm süren yapısal işsizliğin temel sebebinin bu çoklu ve bileşik engeller olduğunu tespit edebiliyoruz. Bu engellerin tamamını ortadan kaldırabilecek ve ortaklarına geçim kaynağı sağlayabilecek işletme modelinin kooperatifçilik olduğunu savlıyoruz.

• Kooperatifinizin şiarı da “sürdürülebilir istihdam” Bu konuda görüş ve önerileriniz neler?

İstihdamın sürdürülebilir olması hem emek arzı (emekçi) hem de emek talebi (işveren) açısından değerlendirilebilir. Genç İşi Kooperatif, sürdürülebilir istihdamın demokratik işletmeler yoluyla sağlanabileceğini savlamaktadır. İşyerinde demokrasi ise emekçilerin, işletmecilerin ve sermaye sahiplerinin kendi yaşamlarını etkileyen koşullar hakkında eşit söz sahibi oldukları bir durumu gerekli kılar. Bu durum, kooperatiflerde yasal güvence altına alınmıştır.

• Türkiye'de kooperatifçiliğin durumunu nasıl görüyorsunuz, neler yapılmalı?

Pandemi nedeniyle bozulduğu savlanan ekonomi; pandemi öncesinde de toplumsal gelir adaletsizliği, artan emek verimliliğine karşın baskılanan ücretler, yaygın kayıtdışı istihdam ve kronik toplumsal dışlanma dinamiklerinden muzdariptir. Kooperatiflerin pandemi sonrasında edinebileceği görev, kapsayıcı, adil ve yeşil bir yeni ekonominin kurulmasına öncülük etmek olsa gerektir.

Bu anlayışla, kooperatifleri her toplumsal sorunu hızla çözen bir araç olarak görmek yerine; ekonomik ve sosyal kapsayıcılığı temin eden, kâr odaklı olmayan ticari işletmeler olarak görmek gerçekçi bir başlangıç olacaktır. Ülkemizde ilgili bakanlıkları, yerel yönetimleri, kalkınma ajanslarını, üniversiteleri ve ticaret odalarını kapsayan kooperatif destek ekosisteminin bugüne dek yaptığı çalışmalar kayda değer olmakla beraber, kooperatiflerimizi evrensel ilkelere uyumlu ve dirençli hale getirmekten henüz uzaktır. Pozitif gelir gider farkını ortaklarına dağıtan kooperatiflerimizin, kamu hizmet ve teşviklerine erişim konusunda diğer ticaret şirketleriyle eşit muamele görebilmesi esastır. Aynı şekilde, ortaklarına pozitif gelir gider farkını dağıtmayıp kamusal fayda için kullanan sosyal kooperatiflerin de, sözgelimi kayıtlı istihdam, vergilendirme, finansmana erişim gibi hususlarda reformlara bağlı olarak gelişebileceğini savlamak yanlış olmayacaktır.

• Genç işsizlik nasıl azalır?

Genç bireylerin eğitimden istihdama geçişinde, genç emekçi ve iş arasında çok katmanlı bir talep ve arz uyuşmazlığı ortaya çıkabilmektedir. Beceri, ücret, güvence, esneklik, bakım yükümü, coğrafi konum, pozisyon, yatay (şirketler-sektörler arası) ve dikey (terfi) hareketlilik olanakları bunlardan bazılarıdır. Türkiye’de NEET’lerin kapsamlı bir profillemesi henüz yapılmadığından, öne çıkan uyumsuzlukların ve müşterek ihtiyaçların ne olduğuna yönelik fikir yürütmek olanaksızdır. Buna karşın, NEET gençlerin üç temel alanda ortak ihtiyacının olduğu savlanabilir:

• İstihdam edilebilirlik ihtiyaçları: Mesleki ve yaşam becerisi düzeyi, beceri akreditasyonu.
• İstihdama katılım ihtiyaçları: Bakım yükümü, özgüven ve motivasyon.
• Bilgi ve teşvik ihtiyacı: İş imkanları, sosyal hizmet ve yardımlar ve iş aracılığı hizmetlerinden haberdar olmak, işe katılımda azalan/kesilen sosyal yardımlar hakkında detaylı bilgi.

Bu ihtiyaçlar, genç kadın ve erkekleri istihdamdan ve eğitimden alıkoyan engellerin çoklu ve bileşik olduğunu yansıtmaktadır. Kooperatif işletmeler, ortaklarının müşterek ihtiyaçlarının tamamını karşıladığı için diğer işletme modellerine göre NEET’ler için öne çıkmaktadır. Bununla beraber kooperatifler, NEET alanında inisiyatif alarak sosyal girişimci olmayı hedefleyen gençler için “sosyal girişimcilik ekosistemi” içindeki güçlü bir alternatif olarak değerlendirilebilir.

Genç İşi Kooperatif sürdürülebilir istihdamın demokratik işletmeler yoluyla sağlanabileceğini savunurken, üniversiteli işsiz sorununa dikkat çeken Türk Eğitim-Sen Genel Başkanı Talip Geylan, "Üniversiteleri açarken, bölümleri ve kontenjanları belirlerken ülkemizin ihtiyaçları ve gerçekleri doğrultusunda davranmalıyız" dedi.

İHTİYACA GÖRE EĞİTİM

Türkiye'de 130 devlet üniversitesi, 73 vakıf üniversitesi var. Bir heves üniversite kazanan gençlerin çoğu mezun olunca kendi işini yapamıyor daha da kötü işsiz kalıyor. Türkiye genelinde şubat dönemi genç nüfusta işsizlik yüzde 24,4... Üniversiteli işsizliğin önüne geçmek için bölümlerde kontenjan sayılarının düşürülmesi gibi çözüm önerileri de tartışılıyor.

Türk Eğitim-Sen Genel Başkanı Talip Geylan, Türkiye'de üniversiteli işsiz sorununun zaten olduğunu, Kovid-19 sürecinden sonra da artışa geçeceğini dile getirdi. 700 bine yakın atama bekleyen öğretmen adayı olduğunu belirten Geylan, “Ortalama her yıl 40 bin yeni mezun var, atamalar emekli sayısını anca karşılıyor. 81 bin ücretli öğretmen var bunlar da işsiz sayılır” dedi.

SİYASİ KAYGIYLA AÇILAN ÜNİVERSİTELER

“Üniversiteleri açarken, bölümleri ve kontenjanları belirlerken ülkemizin ihtiyaçları ve gerçekleri doğrultusunda davranmalıyız” diyen Geylan, şöyle konuştu: “Yıllardır üniversiteler açılırken ülkenin ihtiyaçları değil, siyasi kaygı ve yerel beklentiler etken oldu. Üniversitelere bacasız fabrika gibi bakıldı, benim ilçeme açılırsa şu kadar ekonomiye katkısı olur gibi şeyler düşünüldü. Şu an bunun sıkıntısını yaşıyoruz. Üniversite mezunu işsiz sorununun çözümü bir süreç gerektiriyor. Hemen normale dönmesi beklenmiyor. Devlet Kovid-19 sürecinde fedakarlık yapmalı ve mağdur kesimleri desteklemek adına daha üst düzey tedbirler almalı.”

KYK BOCU İÇİN DE SEFERBERLİK İLAN EDİLSİN!

Üniversitede lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine Kredi Yurtlar Kurumu tarafından verilen öğrenim kredisi, mezun olduğunda iş bulamayanların başını ağrıtıyor. Verilere göre, borcu olan 342 bin 282 kişi var. Çoğu işsiz olan üniversite mezunları kara kara ödemeleri nasıl yapacaklarını düşünüyor. İşsiz olduğu için borcunu ertelemek isteyenler, bankalara gidince yılda 4 bin lira faiz ödeyeceklerini öğreniyorlar. Borçluların ortak talebi faizi indirimi yapılması, borçların ertelenmesi ya da tamamen silinmesi yönünde.

FAİZSİZ ERTELENDİ

Kovid-19 sürecinde Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, ödemelerin ertelendiğini duyurmuştu. Daha sonra netleşen kararın detaylarına göre KYK borcunu ödeyen vatandaşların taksitleri Temmuz ayına kadar faizsiz ertelenmişti. KYK borçlarıyla ilgili sürekli sosyal medya üzerinden kampanyalar başlatılıyor. '#KykBorçlarıUnutuldu' etiketiyle yapılan paylaşımlarda, Kovid-19 sürecinde dar gelirli vatandaşlara yardım amacıyla başlatılan Milli Seferberlik kampanyası gibi bir kampanya da KYK borçları içim başlatılması talep ediliyor.