Kahovka Hidroelektrik Santrali’nin jeopolitiği

Ukrayna Silahlı Kuvvetleri (USK), 2022 sonbaharında Harkov ve Herson bölgelerinde gerçekleştirdiği iki başarılı taarruzun ardından, taarruz potansiyelini önemli ölçüde tüketerek iki büyük Rus savunma hattında durdu: doğuda Svatovo ve Kremennaya kasabaları yakınında (Lugansk ve Harkov bölgeleri sınırında) ve Dnepr nehrinin sol kıyısı boyunca uzanan bir hat (Zaporojye bölgesindeki Energodar'dan nehrin Karadeniz'e döküldüğü yere kadar). Harkov Bölgesi'nde Ukrayna ordusu Rus birliklerinin şiddetli direnişiyle karşılaşırken, Herson Bölgesi'nde durum oldukça farklıydı.

Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin topraklarını daha fazla geri almasını engelleyen Dnepr nehri, Doğu Avrupa'nın en büyük nehridir. Bölgenin idari merkezi olan Herson kasabasından nehir yukarısında, Novaya Kahovka kasabası yakınlarında, kıyıdan kıyıya en geniş mesafeye sahip bir baraj olan "Kahovka Denizi" bulunmaktadır. Rezervuarın yüzey alanı 2.150 kilometrekareyi aşmaktadır. Ekseni boyunca 230 km uzunluğundadır ve azami genişliği 25 km’ye ulaşır. "Kahovka Denizi"nin oluşumu, baraj suyunu tutan Kahovka hidroelektrik santralinin inşasıyla mümkün oldu. Bu nedenle, böylesine büyük bir doğal bariyerin aşılması ilerleyen taraf için bir sorun haline geldi.

2022 sonbaharında Ukrayna ordusu, Mart 2022'den bu yana Rusya'nın kontrolünde olan ve Ukrayna için stratejik öneme sahip Zaporojye Nükleer Santrali’ni Rusya'dan geri almak için Energodar yakınlarındaki Kahovka rezervuarından nehri geçmeye çalışmıştı. İngiliz The Times gazetesi Ukrayna özel kuvvetleri, askeri istihbaratı ve donanmasından isimsiz kaynaklara dayandırdığı haberinde saldırının başarısız olduğunu yazdı. Gazeteye göre, 19 Ekim 2022 gecesi, büyük kalibreli makineli tüfekler, bomba atarlar ve tanksavar silahlarıyla donatılmış 30 botta yaklaşık 600 Ukrayna askeri Dnepr nehrinin yaklaşık 5 km'lik bir bölümünü geçerek sol kıyıya inmeye çalıştı. The Times'a konuşan kaynaklara göre plan, Rus ordusunun "nükleer santralde bir felaketi" tetiklemekten korktuğu için topçu birlikleri kullanmayacağına güvenerek piyadeleri savaşa göndermekti. Gazeteye göre saldırganlar sonuçta karşılaştıkları direnişi beklemiyorlardı. Nükleer santralin savunmasının yoğun olduğu ve kıyı şeridinin mayın tuzaklarıyla dolu olduğu ortaya çıktı. Çıkarma için büyük nehri geçecek takviye kuvvet bulamayan Ukrayna komutanlığı geri çekilme emri verdi.

Ukraynalı yetkililer, 2023'te yapılacak geniş çaplı bir saldırının ülkenin güneyini de etkileyeceğini defalarca dile getirdi. Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, Finlandiya haber ajansı Yle'ye verdiği bir röportajda, Ukrayna silahlı kuvvetlerinin yaz aylarında güneye doğru başlattığı karşı taarruzu ve ardından Rusya'nın önemli bir deniz üssü olan Kırım yarımadasına erişimi hedef alma niyetini doğruladı. Analistlere göre Ukrayna'nın güneydeki saldırısı, Kırım'ı Rusya ile kara koridorundan ayırmak ve Rus birliklerini ikiye bölmek için Zaporijye cephesinden Azak Denizi kıyısına doğru başlamalı. Savaş Çalışmaları Enstitüsü'nden (ISW) Katerina Stepanenko ise Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin sadece tek bir yöne odaklanmasının hata olacağını belirtiyor. Doğu ve güneyde eşzamanlı bir saldırının birbirini güçlendirebileceğini ve Rus birlikleri için ek lojistik sorunlar yaratabileceğini söyledi.

Kiev ve Batılı müttefiklerinin büyük umutlar bağladığı Ukrayna taarruzuna, Rus rezervlerini mümkün olduğunca birbirinden uzaklaştırmak için bir dizi dikkat dağıtıcı saldırı eşlik etmelidir. Bu saldırılardan biri, Dnepr üzerinden büyük bir çıkarma kuvvetini geçirmeye yönelik yeni bir girişim olmalıdır. Ancak burada Ukrayna, Zaporojye NGS'de 2022 sonbaharındaki başarısız çıkarma deneyimini tekrarlama riskiyle karşı karşıya. Askeri uzman Ed Arnold, The Guardian için kaleme aldığı bir yazıda, Dnepr ve Kahovka rezervuarlarının mevcut sınırları içinde, istasyon yakınlarına yapılacak herhangi bir çıkarma operasyonunun zor bir görev olduğunu belirtti.

6 Haziran gecesi, Kahovka hidroelektrik barajının yıkılışına ilişkin dehşet verici haberler tüm dünyaya yayıldı. Onlarca yerleşim yeri ve binlerce ev, sel bölgesinde bulunmaktadır. Sivil tesislere verilen zararın yanı sıra, bu durum çevreye de onarılamaz bir darbe vurmuştur. Özellikle Kahovka rezervuarının su seviyesindeki düşüş nedeniyle rekor bir sürede varlığının sona ereceği belirtilmektedir. Su, Karadeniz'e akacak ve Dnepr'in yeni bir doğal kanalı oluşacak, ancak Kahovka rezervuarı olmayacak. Böylece Energodar ve Zaporojye Nükleer Santrali yakınlarındaki Dnepr'in genişliği kat kat azalacak ve bunun da santralin çalışmasını etkileyeceği söyleniyordu. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, Kahovka hidroelektrik santralinin tahrip edilmesinin nükleer güvenlik açısından doğrudan bir tehdit oluşturmadığını söyledi.

Dnepr'in Kahovka baraj gölünün altında taşması, nehrin her iki yakasına geçiş için geçici olarak bir engel oluşturacaktır. Ancak bu durum savaşan tarafların faydalanabileceği yeni fırsatlar yaratacaktır. Örneğin Ukrayna Silahlı Kuvvetleri için bu, Dnepr'in sağ kıyısındaki rezervlerinin bir kısmını saldırı gruplarını takviye etmek üzere hareket ettirmek için iyi bir fırsat. Rus medyası Ukrayna Silahlı Kuvvetlerine bağlı birliklerin Zaporojye ve Donetsk bölgelerinin sınırına yakın Zaporojye cephesinde bir saldırı başlattığını iddia ediyor. CNN, ayrıca Ukrayna Silahlı Kuvvetlerinin Bahmut yakınlarında karşı saldırı girişimlerinde bulunduğunu da bildirdi. Şehrin Ruslar tarafından ele geçirildiği bilgisini kısa süre önce Rus özel askeri şirketi Wagner başkanı Yevgeniy Prigojin tarafından bildirildi.

Kahovka HES barajının çökmesi Dnepr'in her iki yakasında da büyük bir insani ve çevresel felaket yarattı. Ukrayna'nın kontrolündeki bölgesel merkez Herson'un bulunduğu sağ yaka, Rus birliklerinin kontrolündeki sol yakadan çok daha yüksek. Herson bölgesinde, kıyı yüksekliğindeki fark 10 ila 50 metre arasında değişmektedir. Dnepr'in Rus kontrolündeki sol kıyısında bulunan Nova Kahovka'daki hidroelektrik barajında meydana gelen yıkımdan birkaç saat sonra 600 evin sular altında kaldığı ve birçoğunun kelimenin tam anlamıyla akıntıya kapıldığı biliniyor. Su seviyesi burada 12 metreye, Dnipryaniy köyünde 11.2 metreye ve Korsunka köyünde 7.3 metreye ulaştı. Rus ordusunun kontrolü altındaki üç yerleşim yeri tamamen sular altında kalmıştır. Benzer bir durum, sol yakadaki diğer kasabalar olan Alyoşki ve Golay Pristan'da da gözlemlenebilir. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı, Rus ordusu tarafından kontrol edilen Herson Bölgesi'nin sular altında kalan bölgelerinde bir kurtarma operasyonu başlatıldığını duyurdu.

Washington Post, Aralık 2022'deki çatışmaların bir sonucu olarak Kahovka hidroelektrik santralinin yıkılma tehlikesi hakkında yazmıştı. Makalenin yazarı, Rus ordusu hala Dnepr'in sağ kıyısında bulunup ve Herson'un kontrol ederken, Ukrayna ordusunun karşı saldırıya geçmek amacıyla Dnepr'deki su seviyesini yükseltmek için Kahovka hidroelektrik santraline zarar vermeyi düşündüğünü belirtti. Herson Bölgesindeki Ukrayna birliklerinin komutanı Ukraynalı Tümgeneral Andrey Kovalçuk, askerlerinin Kahovka hidroelektrik santraline füze saldırısı düzenleyerek Dnepr’deki suyun hızla yükselmesi olasılığını denemeye çalıştıklarını ve böylece Rus birliklerinin geçişler inşa etmesine ve savaş alanına mühimmat ve teçhizat ulaştırmasına fırsat vermemeye çalıştıklarını söylemişti. Hatta Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin Novaya Kahovka'daki barajın savaklarından birine bir HIMARS çoklu roketatar deneme atışı yaptığını ve metalinde üç delik açtığını söyledi.

Kahovka hidroelektrik barajı patlamadan önce, Dnepr'in yukarı kıyısında yaşayanların oldukça kurumakta olan Dnepr Rezervuarının fotoğraflarını paylaşmaları dikkat çekicidir. Kasaba halkı, suyun büyük ölçüde çekildiği yerleri gösterdi. Herson bölgesindeki kıyı kasabalarının Rusya yanlısı yetkilileri Kiev'i, daha önce birden fazla kez bombalanan Novaya Kahovka yakınlarındaki barajda bir gedik açmak amacıyla Kahovka rezervuarındaki su kütlesini kasıtlı olarak arttırmakla suçladı. Bu da Dnepr'in taşmasıyla azami zararın meydana gelmesini sağlamıştır.

BM Güvenlik Konseyi, Kahovka hidroelektrik santralindeki baraj ihlalini görüştü. Toplantı hem Ukrayna hem de Rusya tarafından talep edilmişti.