KEİ İş Konseyi Türkiye Temsilcisi Selçuk Akat: Kuşak ve Yol'da Karadeniz fırsatı var

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) 30. yılında. Uzun yıllardır barış denizi olan Karadeniz'de, NATO'nun doğuya genişleme politikası yüzünden şu günlerde sular ısındı. 2015-2021 yılları arasında DEİK Türkiye-Azerbaycan İş Konseyi Başkanı olan Selçuk Akat, halen Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) İş Konseyi’nde Türkiye’yi temsil ediyor ve Konsey’in yönetim kurulu üyesi. Kendisi ile Karadeniz’deki son gelişmeleri ve KEİ’nin 30. yılını konuştuk.

• Geçen günlerde Ankara’ya gelen Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Lavrov, düzenlenen basın toplantısında şöyle bir söz etti: “Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü 30. yılını kutluyor. Biz, yapıcı şekilde çalışmasından yanayız.”  Lavrov’un bu açıklaması ışığında KEİ'nin 30. yılına ilişkin neler söylersiniz?

KEİ 25 Haziran 1992’de Türkiye’nin girişimleri ile Karadeniz havzası ve çevresinde yer alan ülkelerin ekonomik işbirliği çerçevesinde bölgede barış ve istikrara katkı, ekonomik, sosyal ve kültürel yakınlaşmayı hedefiyle kuruldu. Rusya-Ukrayna arasındaki gelişmeler olmasa haziran ayında İstanbul’da KEİ devlet başkanları zirvesi düzenlenmesi planlanıyordu. KEİ son 30 yılda bölgede barış ve istikrarın tesisi için önemli roller üstlendi. KEİ “Karadeniz Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerindir.” anlayışıyla önemli katkılar sağladı. Geniş Karadeniz havzasındaki ülkelerin daha müreffeh bir bölge haline gelmesi için KEİ ekonomik işbirliği anlayışıyla önemli bir rol oynamaktadır.

KEİ KRİZLERİN ÇÖZÜMÜNDE DİPLOMASI MERKEZİ OLDU

30 yıllık deneyimi, olgunlaşan kurumsal yapısı, bölgedeki sorunların masaya yatırılabilmesi için eşsiz bir platform olabilme özelliği taşıyor. Hatırlarsınız Türkiye ve Rusya Federasyonu arasındaki uçak kriz sonrası dışişleri bakanları seviyesindeki ilk temas KEİ Bakanlar Konseyi marjında olmuştu. Dışişleri Bakanımız Mevlüt Çavuşoğlu 24 Kasım 2015 tarihinde yaşanan uçak düşürme hadisesinden sonra Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ile Temmuz 2016’da Soçi'de düzenlenen KEİ Dışişleri Bakanları Konseyi toplantısı vesilesiyle bir araya gelerek iki ülke arasında sorunları gidermek için önemli bir adım attılar. Benzeri bir gelişmenin de Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasında gerçekleşeceğini öngörüyorum. Türkiye’nin Ermenistan ile ata toprağım Karabağ’daki haksız işgali yüzünden diplomatik ilişkisi yoktu. İki komşu arasındaki tek diyalog mekanizması da KEİ platformu idi.

ÇİN VE AVRUPA ARASINDA BİR YOL

• Son 30 yılda Karadeniz’in küresel ve bölgesel düzlemdeki yerinde ne tür değişimler yaşandı?

Karadeniz eski dünyanın merkezinde yer alıyor. Karadeniz coğrafi, jeopolitik, enerji ve diğer doğal kaynaklar bakımından da stratejik bir konuma sahip. Tarihi İpek Yolu üzerindeki Karadeniz bölgesi, antik dönemlerden beri dünya ticaretinde önemli bir yere sahip oldu. Varna, Odessa, Batum, Köstence, İstanbul, Trabzon, Samsun tarihin her döneminde önemli ticaret limanları oldu.

Karadeniz Havzası, Avrupa, Orta Asya ve Orta Doğu bölgelerinin kesişiminde stratejik bir konuma sahip, doğal kaynaklar açısından zengin bir bölgedir. Karadeniz’in bir ucunda AB, diğer ucunda küresel ekonomik büyümenin lokomotifi Çin bulunuyor. Bölge, enerji nakil hatları nedeniyle taşıdığı öneme ilaveten küresel ekonominin motoru Çin ile AB arasında “21. Yüzyılın İpek Yolu” olmaya adaydır.

ENERJİ REZERVLERİNİN ORTASINDA

300 milyonun üzerinde nüfusa sahip olan Karadeniz havzası, dünyadaki kanıtlanmış doğal gaz ve petrol rezervlerinin yüzde 70'inin bulunduğu bir coğrafyanın ortasında bulunmaktadır. Bölge bu bakımdan Avrupa’nın ve Türkiye’nin enerji arz güvenliği açısından hayati öneme sahiptir. Karadeniz bölgesi Soğuk Savaş’ın bitmesiyle uluslararası etkileşime açıldı ve genişledi. Sahip olduğu stratejik konum sonucu tüm küresel aktörlerin etki alanını genişletmeye çalıştığı bir bölgedir. İş dünyası olarak arzumuz Karadeniz’in küresel çatışma alanı değil Karadenizliler'in ortak geleceği için bir iş birliği havzası olmasıdır. Bugün Karadeniz bölgesi küresel ekonominin yeni merkezi Çin merkezli Asya-Pasifik ile dünyanın en büyük tek pazarı AB arasında vazgeçilmez bir geçiş rotasıdır. Çin öncülüğünde başlatılan Kuşak ve Yol Girişimi bu önemini daha da arttırmıştır.

Karadeniz limanları Türkiye'nin öncülük ettiği Orta Koridor ile tekrar canlanacak.

BTK VAZGEÇİLMEZ KONUMDA

Bu anlamda Türkiye diğer iki KEİ üyesi olan Azerbaycan ve Gürcistan ile işbirliği yaparak Kars-Tiflis-Bakü (BTK) demiryolunu tamamlayarak, küresel ekonominin hizmetine sundu. Yaşadığımız son pandemi, daha önceki Süveyş Kanalı’nın kapanması gibi hadiseler bu rotanın ne kadar vazgeçilmez ve daha da güçlendirilip genişletilmesi gerektiğini ortaya çıkarıyor. Bu hat ile Akdeniz ile Hazar birbirine demiryolu ile bağlandı; Azerbaycan Türkiye üzerinden Avrupa'ya, Türkiye Azerbaycan üzerinden Orta Asya ve Çin’e kadar uzanan geniş bir coğrafyaya doğrudan bağlanma imkanı yakaladı. Bu hat ile mümkün olmaya başlayan Türkiye’den Çin ve Rusya’ya blok tren seferleri stratejik kazanımlardır. Hat ile Çin ile Türkiye arasındaki yük taşıma süresini bir aydan 12 güne indi. Marmaray'ın bu hatta entegre olmasıyla da Uzak Asya ile Batı Avrupa arasındaki süreyi 18 güne düştü. Hat üzerinde halen Türkiye ve Çin arasında ayda bir devam eden seferlerin daha da genişmesini bekliyoruz.

KUŞAK YOL BÜYÜK FIRSAT SUNUYOR

Orta Koridor’un tam olarak işlerlik kazanması için Bakü-Tiflis-Kars demiryolunun Trabzon ve Filyos limanları üzerinden Karadeniz bağlantısı kurulması gerekiyor. Aynı şekilde Mersin limanı bağlantısı üzerinden Kuzey Afrika'ya kadar uzanabilecek bir rota. Türkiye ve Azerbaycan arasında Karabağ’ın yeniden özgürleştirilmesi ile gündeme gelen Zengezur Koridoru’nun yeniden çalışmaya başlaması da bu rotayı güçlendirecektir. İlaveten Türkiye’nin öncülük ettiği Karadeniz’e kıyıdaş ülkeler tarafından yapılmasına karar verilen Karadeniz Çevre Otoyolu’nun hayata geçirilmesi Karadeniz havzasının küresel bağlantısını güçlendirecek. Bir Özbek atasözüne göre, “Evrende iki büyük yol vardır. Gökyüzünde Samanyolu, yeryüzünde İpek Yolu”.... Kuşak ve Yol girişiminin Karadeniz’e sunduğu bu tarihi fırsatı değerlendirerek tekrar eski ekonomik canlılığına kavuşması Karadeniz ülkelerinin elindedir. Bunun için bölge ülkeleri özel sektör kuruluşları ve siyasi otoriteleri arasında etkin işbirliği ve koordinasyon gerekiyor.

KEİ Genel Sekreterliği’ne 2021 yılında Eski Romanya Dışişleri Bakanı Büyükelçi Lazar Comanescu atandı. Teşkilat’a yeni bir dinamizm getirmesi bekleniyor. 2022 ilk yarısında Moldova, KEİ'nin dönem başkanlığını devraldı. Bu dönem üç önemli işbirliği alanı belirlendi: 1) Çevre ve Mavi Ekonomi, 2) Ulaştırma, Ticaret ve Bağlantı, 3) Kültür ve Turizm. Akat, Comanescu'ya Jules Verne'in İnatçı Keraban kitabının fransızca basımını hediye etmiş. Kitapta Karadeniz ve çevresi anlatılıyor.

AZERBAYCAN İLE ÜÇ MEGA PROJE HAYATA GEÇTİ

• Siz ağırlıklı olarak enerji sektöründe faaliyet gösteren bir iş insanısınız. Enerji ekseninde, bölgedeki gelişmelerini nasıl yorumluyorsunuz?

Meseleye Türkiye merkezli bakarsan bence son dönemin en önemli gelişmesi Karadeniz’de Türkiye’nin keşfettiği doğal gaz kaynaklarıdır. Biliyorsunuz geçen günlerde Sayın Cumhurbaşkanımız doğal gaz için ilk boruları deniz indirdi. 2023 yılı içerisinde ilk fazda üretilecek günlük 10 milyon metreküplük doğalgazı milli iletim tesislerimize aktarılacak. Bu dönemin en önemli enerji gelişmesi ise Türkiye ve Azerbaycan arasındaki enerji işbirliğidir. Türkiye ve Azerbaycan şu üç mega enerji projesini hayata geçirdi: Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı, TANAP ve SOCAR İzmir Star Rafinerisi. SOCAR İzmir Star Rafinerisi son 10 yılda Türkiye’de sıfırdan yapılan en büyük sanayi tesisi. SOCAR 2021 yılında Türkiye'den en çok ihracat yapan 8. şirket oldu. SOCAR ile TPAO'nun üçüncü ülkelerde yatırımı değerlendirmeye aldı. Aynı şekilde SOCAR Türkiye'nin Karadeniz'deki gaz keşiflerinin stratejik açıdan önemli olduğunu buluyor ve Karadeniz’de TPAO ile saha geliştirme ve üretim faaliyetlerinde birlikte çalışmayı radarında tutuyor. Türkiye ve Azerbaycan işbirliği Karadeniz havasında genişleyerek devam edecek.

BÖLGENİN ANA EKSENİ TÜRKİYE-RUSYA İŞBİRLİĞİ

• Türkiye’nin KEİ'deki rolü hakkındaki görüşleriniz nelerdir?

Türkiye, geçen 30 yılda Karadeniz'de daha güçlü bir aktör haline geldi. Karadeniz ülkeleri özel sektörümüzün öncelikli pazarları arasında yer aldı. İmalat sanayi ürünleri ihracatında ve yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinde ciddi artışlar yaşandı. Türkiye'nin bölge ile olan ticareti ise 2000 yılındaki 2.4 milyar dolar seviyesinden 50 milyar dolar seviyesine çıktı. Türk şirketlerinin bölgeye olan yatırımları hız kazandı; şirketlerimiz bu bölgede gerek satın alma gerekse doğrudan yatırım olarak değeri milyar dolarlarla ifade edilen yatırımlar yaptılar.

KARABAĞ ANAHTAR OLDU

Türkiye ve Rusya işbirliği bölgenin ana ekseni haline geldi. Türk-Rus işbirliği yakın zamanda Karadeniz havzasındaki en önemli gerilim alanına son verdi. Karabağ’daki Ermenistan işgalinin sona erdirilmesi ile başlayan süreç Rusya ve Türkiye öncülüğünde daha da genişleyerek Kafkaslar ve Karadeniz’de yeni bir bölgesel istikrar ve işbirliği sürecini başlatabilir. Bu gelişmeler ışığında çatışmanın çözümünde yeniden yapılanma, rehabilitasyon ve barış içinde bir arada yaşamanın yeniden sağlanması aşamasına girilmesi iş imkanlarını geliştirecektir. Böylelikle Asya ile Avrupa arasında Karadeniz’in küresel ticaretteki rolünü güçlenecektir.

TÜRK ÖZEL SEKTÖRÜNÜ DEİK TEMSİL EDİYOR

• Türkiye’yi temsil ettiğiniz KEİ İş Konseyi hakkında okurlarımıza bilgi verir misiniz?

KEİ İş Konseyi, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Parlamenter Asamblesi (KEİPA), Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası ve Karadeniz Etütleri Uluslararası Merkezi ile birlikte KEİ’ye bağlı 4 ana kuruluştan birisidir. 1992 yılında kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü İş Konseyi Türkiye’nin girişimleri ile 2015 yılında yeniden şekillendirildi. KEİ İş Konseyi KEİ bölge ülkelerinin ekonomik gelişmesine katkılar sağlayacak iş birliği için iş insanlarının bir araya gelmesi amacıyla DEİK’in iş konseyleri mekanizması model alınarak kurulmuştur. KEİ İş Konseyi’nin merkezi İstanbul’da olup, faaliyetleri üye ülkelerin iş insanlarında oluşan bir Yönetim Kurulu tarafından yürütülür. Konseyde Türk özel sektörü kurumsal olarak DEİK temsil ediyor. Ben de 2015’den bugüne Türkiye’yi temsilen konseyin yönetim kurulu üyesiyim. KEİ İş Konseyi olarak Forumlar ve sektörel toplantılar düzenleyerek bölge iş insanlarını bir araya getiririz. KEİ’nin 20. yıl dönümü Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi'nde kabul edilen örgütün gelecek 10 yıllık hedeflerini belirleyen ekonomik gündem belgesinde yer alan konular var. Sürdürülebilir kalkınma, KEİ yapısının proje odaklı boyutunu güçlendirme, uluslararası ve bölgesel örgüt ve kurumlarla işbirliği gibi. Konseyimiz bu gündem etrafında çalışmalarını sürdürüyor. İş Konseyimizin çatısı altında bir araya gelen özel sektör ikili, üçlü ve bölgemizin geneli için yeni projeler geliştirerek ve başta ulaşım ve enerji olmak üzere bölgenin kalkınmasına katkı sağlıyor.