Kepçeyle kazandılar kaşıkla paylaştılar

İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye'nin En Büyük 500 araştırması sonuçlarının detaylarını dün sizlere aktardık. Araştırmaya göre sanayinin devleri 2022 yılında bir önceki yıla kıyasla üretimden satışlarını yüzde 119 artırarak 4 trilyon 485 milyar TL'ye çıkardı. Devlerin net satışları yüzde 126.1 artarken, faaliyet kârları yüzde 96 oranında artarak 671 milyar liraya çıktı.

Vergi ve faiz öncesi kârları yüzde 121.2 yükseldi. İstihdam ise yüzde 4.1 artarak 788 bin oldu.

Çalışan başına net üretimden satışlar yüzde 110.3 arttı. Ödenen maaş ve ücretlerdeki artış yüzde 85.7'de, özel kuruluşlarda çalışan başına ödenen maaş ve ücretlerdeki artış (Yüzde 4.2'lik istihdam artışı dikkate alındığında) yüzde 78.5'te kaldı.

GEÇEN YILLARDA NE OLDU?

Dün yayımlanan haberimizde sanayi devlerinin çalışanlarına kazançları kadar ücret artışı yapmamalarını eleştirdik. 2023 yılı başında yapılan zam ise bu durumu bir miktar toparlasa da TÜİK'in gayri safi yurt içi hasıla verilerine baktığımızda işgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayri safi katma değer içerisindeki payı 2022 sonunda yüzde 25.2 iken ilk çeyrekte yüzde 37.8'e çıksa da ikinci çeyrekte yüzde 34.3'e geriledi. Bu durumda İSO Birinci 500 ışığında önceki yıl verilerine bakma gereği duyduk. İSO 500'ün üretimden satışları 2019'da yüzde 16.4 iken 2020'de yüzde 15.3 ve 2021'de yüzde 73.8 oldu. 2019'da dönem kârı yüzde 7.6 azalırken 2020'de yüzde 44.9 ve 2021'de yüzde 153.2'lik artış görüldü.

2021 yılında faaliyet kârlılığı 4 puan artarak yüzde 14.8’e çıkarken, toplam faaliyet kârı büyüklüğü ise yüzde 139.4 büyüyerek 342 milyar TL’ye yaklaştı. Aynı yıl İSO 500’de 2021 yılında özel kuruluşların istihdamı yüzde 6.1 oranında artarken, ödenen maaş ve ücretlerdeki artış yüzde 34.7 oldu. 2021’de çalışan başına net üretimden satışlar yüzde 64.6 arttı ve 2.705.400 TL oldu.

Yüzde 6.1’lik istihdam artışı ile değerlendirildiğinde özel kuruluşlarda çalışan başına ödenen maaş ve ücretler yüzde 26.9 yükseldi.

İSO 500’de 2020 yılında özel kuruluşların istihdamı yüzde 2.9 oranında artarken, ödenen maaş ve ücretlerdeki artış yüzde 14.5 oldu. 2020’de çalışan başına net üretimden satışlar yüzde 12.1 arttı ve 1.643.882 TL'ye çıktı. Yine 2019 yılında İSO 500’deki özel kuruluşların istihdamı yüzde 1.3 artarken yine özel kuruluşların ödedikleri maaş ve ücretler de 2019 yılında yüzde 21.3 arttı. Yüzde 1.3’lük istihdam artışı ile değerlendirildiğinde özel kuruluşlarda maaş ve ücretler yüzde 19.8 yükseldi. 2019’da çalışan başına net üretimden satışlar yüzde 15.4 arttı ve 1.466.534 TL oldu.

2019 İSTİSNA YIL OLDU

Biraz fazla veriye boğduk. Özetle toparlarsak özel kuruluşlar bağlamında 2022'deki yüzde 78.5'lik bir çalışan başına ücret maaş artışı önceki senelerde söz konusu değil. Fakat geçen yıl yaşadığımız ve yüzde 85'i aşan resmi enflasyonu dikkate aldığımızda ücret artışları geriden geldi. Söz konusu yılda üretimden satışlar yüzde 119 arttı. 2021'de üretimden satışlar yüzde 73.8 artarken çalışan başına ücret artışı yüzde 34.7'de kaldı. Yani yarısı kadar. Esasen 2021'de çok daha adaletsiz bir kazanç dağıtımı olduğu aşikar.

2020'ye bakalım. Üretimden satışlardaki artış yüzde 15.3 olurken çalışan ücretlerindeki artış yüzde 14.5 olmuş. Çok daha dengeli artışlar söz konusu. Elbette yukarıda verdiğimiz kâr artışları dikkate alındığında bu yılda da ücretler yaya kalıyor. 2019'da ise yüzde 16.3 artıyor. Buna karşın çalışan ödemeleri yüzde 19.8 yükselmiş. Aynı yıl dönem kârında da azalış söz konusu. 2019 bu anlamda istisna bir yıl mı değil mi bundan önceki 6 yılı da önümüzdeki günlerde değerlendirmemiz gerekecek. 2019-2022 dönemini incelediğimizde ise cari anlamda çalışana ödenen ücret ve maaşlar 182.5 milyar TL'den 63.6 milyar TL'ye çıktı. Böylece söz konusu dönemde artış yüzde 187'yi buldu. Aynı dönemde 500 devin üretimden satışları yüzde 338'den fazla yükseldi. Faaliyet kârlarındaki artış ise yüzde 628'den fazla yükseldi.