Kovid-19 erken uyarı sistemi

Atık sularda yapılan analiz ile Kovid-19’un yayılımı takip ediliyor. Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı (SUEN) koordinasyonunda yürütülen "Türkiye Genelinde Kovid-19 Yayılımının Atık Sularda SARS-CoV-2 Analizleri ile Takibi" projesi kapsamında, ülke genelinde 22 ildeki atık su tesislerinden alınan numuneler analiz edildikten sonra virüsün Türkiye'deki bölgesel yayılımı haritalandırılarak "covid19.tarimorman.gov.tr" adresinden yayımlanıyor.

Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü'nün yürütücülüğünü ve bilimsel danışmanlığını yaptığı, Nisan 2020'de başlayan projenin ilk aşamasında, Türkiye'nin 81 ilinde belirlenen 189 atık su arıtma tesisinin farklı noktalarından alınan numuneler, laboratuvarlarda analiz edildi. Haziran 2020'den itibaren ise ülkenin her bölgesini kapsayacak şekilde belirlenen 22 pilot ilde çalışma sürdürülüyor.

RUTİN OLARAK İNCELENİYOR

Bu illerden İstanbul'dan haftalık, diğerlerinden ise 2 haftalık periyotlarla alınan atık su numuneleri, İstanbul ve Samsun'daki laboratuvarlarda rutin olarak incelenerek Kovid-19'un ülkedeki yayılımı ve seyri tespit ediliyor. Kovid-19 yayılımı haritada, "çok düşük vaka-vaka yok (sarı)", "düşük vaka (açık yeşil)", "orta vaka (yeşil)" ve "yüksek vaka (koyu yeşil)" şeklinde derecelendiriliyor.

Atık sularda yapılan analiz ile semptomatik vakaların yanı sıra asemptomatik vakaların yoğunluğu ve varyantların tespiti de sağlanıyor. Vaka artış ve azalışlarını önceden belirleyen proje, "erken uyarı sistemi" görevi üstleniyor.

DAĞILIM HARİTASI YAYIMLANIYOR

1-5 Kasım Türkiye Geneli Kovid-19 Yük Dağılım Haritası için 22 ildeki 17'si ileri biyolojik arıtma, 4'ü ön arıtma, 6'sı aktif çamur olmak üzere 27 arıtma tesisinden alınan atık su numuneleri analiz edildi. Buna göre, İstanbul'un yüzde 15'i, Edirne'nin yüzde 49'u, Bursa'nın yüzde 57'si, Kütahya'nın yüzde 69'u, İzmir'in yüzde 66'sı, Muğla'nın yüzde 13'ü, Antalya'nın yüzde 56'sı, Zonguldak'ın yüzde 9'u, Ankara'nın yüzde 39'u, Konya'nın yüzde 53'ü, Mersin'in yüzde 48'i, Kayseri'nin yüzde 90'ı, Adana'nın yüzde 50'si, Samsun'un yüzde 83'ü, Ordu'nun yüzde 34'ü, Malatya'nın yüzde 77'si, Elazığ'ın yüzde 1'i, Diyarbakır'ın yüzde 50'si, Şanlıurfa'nın yüzde 46'sı, Trabzon'un yüzde 11'i, Erzurum'un yüzde 76'sı, Van'ın yüzde 43'ü olmak üzere Türkiye nüfusunun yüzde 25'ini kapsayan 21 milyon 280 bin 362 kişi, atık su analiziyle tarandı.

Analiz sonuçlarına göre, "yüksek vaka" kategorisinde il bulunmazken, Samsun ve Ordu "orta yüksek vaka"; İstanbul, Bursa, Trabzon ve Antalya "orta vaka"; Edirne, Kütahya, İzmir, Mersin, Adana, Konya, Ankara, Kayseri, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Şanlıurfa, Erzurum, Zonguldak ve Van "düşük vaka", Muğla ise "vaka yok" olarak derecelendirildi.

Proje yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, 15 milyonu aşkın nüfusu ve uluslararası hava trafiğinin yoğunluğu nedeniyle İstanbul'un ayrı bir yeri olduğunu, onun için ayrı bir harita hazırladıklarını anlattı.

BELİRTİSİZLER DE SAPTANIYOR

Projenin başlangıcında atık su tesislerinin giriş, çıkış ve çamur kısımları gibi farklı yerlerinden, 22 pilot ilde devam eden süreçte ise tesislerin girişlerinden atık su örnekleri aldıklarını belirten Kocamemi, atık suların analiz süreçlerine ilişkin şu bilgileri verdi:

"Normal bir gripmiş gibi geçiren pek çok kişi var. Sağlık Bakanlığı, ağır hastalık şikayetleriyle başvuran kişilere, sürüntü örneği testi yapıyor. Vaka sayıları, bu ağır geçiren, evde semptom gösteren kişilerin hastaneye başvurması sonucunda yapılan testlerin sonuçları. Kaç kişi başvurursa o kadar kişiye test yapılıyor. Dolayısıyla toplumun tamamını yansıtması söz konusu değil. Sadece belirti gösteren vakaları yansıtan bir tablo. Kişi virüsü ilk kaptığında hiç belirti göstermese bile dışkısında ve idrarında virüs çıkmaya başlıyor. Tuvaletlerdeki bu atık sular da kanalizasyon sistemleri vasıtasıyla atık su arıtma tesislerine gidiyor. Atık su arıtma tesislerinden alınan numunelerde hem belirti gösteren hem hiç belirti göstermeyen, toplumda Kovid-19 virüsü vücuduna girmiş olan tüm bireyleri göstergelemiş oluyoruz. Biz burada bir teşhis metodu değiliz, 'Yayılım ne ölçüde, vaka artıyor mu, azalıyor mu?' bir erken uyarı olarak kullanılması için çalışma yürütüyoruz. 1,5 yılı aşkın süredir yaptığımız çalışmayla gördük ki en az bir hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artışını gözlemleyebiliyoruz. Tek bir numuneyle çok büyük bir topluluğu tarıyorsunuz. İstanbul'da bir milyon kişiye hitap eden arıtma tesisinden numune aldığınızda, bir milyon kişilik topluluktaki virüs yayılımını gözlemlemiş oluyorsunuz."

VARYANT ANALİZLERİ DE AÇIKLANACAK

Ekip atık sudan varyant takibine de başladı. Kocamemi, "Birkaç ay içerisinde mutant analiz sonuçlarını da düzenli olarak ayda bir web sitesinden yayınlamaya başlayacağız" dedi.

SUEN Başkanı Prof. Dr. Ahmet Mete Saatçı da “Bu sistemle uçaklardaki yolcularda var mı, bunu tespit etmek mümkün. Üniversite kampuslarında, askeri kışlalar gibi insanların toplu olduğu küçük bölgelerde vaka varsa bunu çok kolaylıkla 1-2 gün içinde tespit ediyorsunuz. Aynı zamanda asemptomatik dediğimiz semptom göstermeyen hastalar da bunun içine dahil ediliyor” diye konuştu.