Kovid-19 sürecinde yönetici hemşireler ne yapmalı?

KOVİD-19 salgınıyla ilişkili olarak yaşanan olağanüstü durum hemşire insan gücüne olan gereksinimi arttırmış olup çalışan ve hasta güvenliğini sağlayacak planlamaların yapılması ve çalışma yöntemlerinin belirlenmesi daha önemli hale gelmiştir.

Bu kriz sürecinde, hem dünyada hem de Türkiye’de hastanelerde olağan muayene ve tedavi hizmetleri büyük oranda azaltıldığından farklı uzmanlıklara sahip sağlık profesyonellerinin ve hemşirelerin çalıştıkları birimlerin dışında çalıştırılmaları/istihdam edilmeleri söz konusu olmaktadır. Yönetici hemşireler, öncelikle bu hastalara hizmet verilen birimlerin gereksinim duyacağı insan gücünün sayı ve niteliğini belirlemeli, kurumun var olan hemşire insan kaynağı havuzunu (özellikle daha önce yoğun bakım ünitelerinde çalışmış, sertifikası olan veya eğitimini almış vb. yetkinliğe sahip hemşireleri içeren) oluşturmalıdır.

TAKIM HEMŞİRELİĞİ YÖNTEMİ ŞART

Farklı düzeylerde yetkinlik ve deneyime sahip hemşirelerden oluşan hemşire insan gücünün etkin ve verimli çalışmasını sağlamak üzere kullanılan en etkili yöntemlerden biri olan “Takım Hemşireliği” yöntemi kullanılmalıdır. Bu yöntemde, bir grup hastanın bakımı için alanın uzmanı ve yetkin hemşirelerin yanına daha az deneyimli hemşire, yeni mezun hemşire ile anestezi, ameliyathane vb. bölümlerde yer alan diğer sağlık çalışanlarının verilerek takımların (2-5 kişilik) oluşturulması ve bu takımda kıdemli/yetkin hemşirenin bakımı yönetmede liderlik etmesi sağlanmalıdır. Ayrıca, oluşturulan bu takımlarda yer alan kişiler olabildiğince aynı vardiyada çalıştırılmalı, böylece takım içinde daha etkili iletişim sağlanarak, olası hataların önüne geçilmeye çalışılmalıdır.

Yönetici hemşireler, elindeki mevcut hemşirelerin bilgi, beceri ve yeterlikleri ile bakım verdikleri birimlerin özelliklerini dikkate alarak en uygun çalışma yöntemini (takım hemşireliği) seçmelidir.

ÇALIŞMA MESAİLERİ YENİDEN DÜZENLENMELİ

Hemşire insan gücünden daha uzun sürede ve etkili yararlanılabilmesi için hemşirelerin sağlığını ve güvenliğini sağlayacak, aynı zamanda hasta güvenliğini sürdürecek uygun çalışma saati ve vardiya sistemi belirlenmeli ve çalışma çizelgeleri oluşturulmalıdır.

Salgının ilk ortaya çıktığı ülke olan Çin’de hemşirelerin çalışma şekilleri incelendiğinde;

Dört saat sabah çalışma, sekiz saat dinlenme ve öğleden sonra dört saat çalışmak üzere günlük toplam sekiz saat çalışma,

Altı saat kesintisiz çalışma ve altı saat kesintisiz çalışma, ancak altı saatin sonuncu saatini bir sonraki vardiyada çalışan hemşire ile birlikte çalışması şeklinde uygulamaların olduğu ve en sık bu yöntemin kullanıldığı belirtilmektedir.

Ülkemizde genellikle hemşirelerin korona servisleri ve yoğun bakım üniteleri dâhil 24 saat kesintisiz nöbet sistemiyle çalıştırıldığı ya da 12 saatlik vardiya sisteminin kullanıldığı, haftalık toplam çalışma saatinin yasal sınır olan 40 saatin üzerinde olduğu ve bu süreçte bile mesai yaptırıldığı görülmektedir.

Yönetici hemşireler, hemşire insan gücünün vardiya düzeni ve çalışma çizelgelerinin oluşturulmasında Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) hemşirelerin çalışma koşullarına ilişkin kararlarını da dikkate alarak günlük 8 saat ve en fazla 12 saat çalışma şeklinde düzenleme yapmalı ve 24 saatlik nöbet sistemi kesinlikle uygulanmamalıdır. Ayrıca, hemşireler haftalık 40 saatin üzerinde çalıştırılmamalı ve mesai yaptırılmamalıdır.

Yönetici hemşireler, hemşire insan gücünün günlük ve haftalık çalışma saatini azaltmalı, aylık toplam çalışılması gereken saati aşmayan çalışma listeleri yapmalıdır.

HEMŞİRELERİN GÜVENLİĞİ SAĞLANMALI

KOVİD-19 salgınıyla mücadelede, hemşirelerin sağlığının ve güvenliğinin sağlanması ve bu önlemlerin tam olarak sürdürülmesi, mevcut hemşire insan gücünü korumada yönetici hemşirelerin en önemli stratejisi olmalıdır.

Uluslararası Hemşireler Birliği (International Council of Nurses/ICN), İtalya örneğinden yola çıkarak hemşire ve diğer tüm sağlık çalışanlarına yeterli kişisel koruyucu ekipman sağlanmadığını ve bunun da ciddi sonuçlara yol açtığını bildirmektedir. İtalya’da KOVİD-19’lu olguların %9’unun, İspanya’da ise %15’inin sağlık çalışanları olduğu belirtilmektedir. Türkiye’de 2 Nisan 2020’de Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre 601 sağlık çalışanında KOVİD-19 testinin pozitif bulunduğu bildirilmiş olup bu durum vaka sayısının (601/15679) %3,8’ini oluşturmaktadır. Basında, İstanbul Cerrahpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde 60, Zonguldak’ta 137 sağlık çalışanının KOVİD-19 testinin pozitif olduğu bilgisi yer almaktadır (18 Nisan, 2020).

Bu salgınla mücadele sürecinde hemşirelerin artan iş yüklerinin yanı sıra özellikle kişisel koruyucu ekipmanla birlikte uzun süreli çalışmak, temiz ve kontamine alanlar arasında sık sık hareket etmek, uzun çalışma saatleri sırasında verilen molalarda bu ekipmanları değiştirmek ve mola bitiminde aynı tulum/gömlekleri vb. ekipmanları kullanmak nedeniyle bulaşma riskinin artması söz konusu olmaktadır.

Yönetici hemşireler, bu süreçte bu ekipmanların sağlanması kadar bunların uygun yerde, uygun şekilde, uygun sürelerde, uygun biçimde giyilip çıkarılarak kullanılması ve atılmasını da yakından izlemelidir. Tüm hemşire ve diğer sağlık çalışanlarının bulundukları her ortamda (giyinme-soyunma, çalışma, dinlenme, yeme-içme ve tuvalet gereksinimleri, vb.) izolasyon önlemlerine tam olarak uymalarını sağlamalıdır.

Sağlık çalışanlarının iş riski ve güvenliği açısından düzenli aralarla sağlık kontrolleri ve KOVİD-19 hastalığına ilişkin taramaları yapılmalı ve özellikle riskli birimlerde çalışanlar yakından izlenmeli ve Korona (+) çıkanlar için uygun izolasyon ortamı sağlanmalıdır. Bu aşamada uygun izolasyon ortamı bulunmayanlar için çözümler (yakın bölgelerdeki otellerle, sosyal tesislerle anlaşılması vb. gibi) üretilmelidir. Ayrıca çalışan sağlığı ve güvenliğini sağlamada, kişisel koruyucu ekipmanın etkin kullanılıp kullanılmadığı kontrol etmeli ve gerekli düzeltici çalışmaları yapmalıdır.

Yönetici hemşireler, çalışanların ve temasta oldukları kişilerin (çalışma arkadaşları, aile üyeleri, vb.) Koronavirüs bulaşma riskini önleyici tüm girişimlerin uygulanmasını sağlamalıdır.

Bu salgınla ilişkili olarak tüm sağlık çalışanlarında yaygın biçimde ortaya çıkan stres, korku ve kaygının giderilmesine ve daha verimli çalışabilmeleri için onlara gereksinim duyacakları psikolojik desteği sağlayacak mekanizmaların oluşturulmasına gereksinim vardır.

STRES İÇİN GEREKLİ ÖNLEMLER ALINMALI

Amerikan Hemşireler Derneği (ANA) (2020), KOVİD-19 salgını ile zihinsel ve duygusal olarak başa çıkmanın herkes için zor olduğunu ancak, hastalarla çok yakın mesafede çalışan ve onlarla daha uzun süre birlikte olan hemşireler için bu durumun daha da zor olduğunu belirtmektedir. Çin’de yaşanan salgın sürecinde, hastanede çalışan tüm sağlık profesyonellerine psikolojik destek programının oluşturulduğu ve benzer bir desteğin Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde 81 ilde "covid19bilgi.saglik.gov.tr" adresinden ulaşılabilen ‘Psikososyal Destek Hattı’ ve İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü tarafından ‘Koranavirüs Online Ruhsal Destek Programı –KORDEP’ danışma hattıyla yürütüldüğü görülmektedir.

Yönetici hemşireler, çalışanların stres, korku ve kaygılarını giderecek tüm önlemlerin alınmasını sağlamalıdır.

Çalışanların stres, korku ve kaygılarının azaltılması krizle baş etme yollarını geliştirmelerine ve daha verimli çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda yönetici hemşireler; işe yeni başlayanların uyum eğitimine önem vermeli, tüm hemşireler ve özellikle yeni mezunların COVID-19’lu hastanın hemşirelik bakımı konusunda temel bilgiyi almasını sağlamalı ve yeni mezun hemşirelerin ve diğer deneyimsiz sağlık çalışanlarının yetkin/kıdemli hemşire gözetimi olmadan çalışmalarına izin vermemelidir.

İNSAN GÜCÜ PLANLANMALI

Ülkemizde, salgının İstanbul ağırlıklı olmak üzere tüm ülkeyi etkilediği ve hemşire insan gücünün haftalık ve hatta günlük olarak gereksinim duyulan alanlara kaydırıldığı görülmektedir. Ülkemizdeki salgının boyutu ve süresi tam olarak öngörülemediğinden, diğer ülke örneklerinde olduğu gibi emekliler, gönüllüler, akademisyenler ve öğrenci hemşireleri de kapsayacak şekilde, bu hastaların bakımında hizmet verebileceği insan gücü planlama çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

Yönetici hemşireler, ileriye dönük hemşire insan gücü planlaması yapmalı ve olası gereksinimi karşılamaya yönelik stratejiler geliştirmelidir.

Kısaca bu salgın sürecinde yönetici hemşireler, hemşirelerin sağlığı ve güvenliğini sağlamada; gerekli kişisel koruyucu ekipmanı sağlanmalı ve uygun şekilde kullanıldığını kontrol etmeli, sağlık kontrollerinin düzenli yapılmasını sağlamalı, fiziksel ve psikolojik açıdan tükenmemeleri için gerekli önlemleri almalıdır. Salgın sürecinde hemşirelerin günlük çalışma saati 8 saat ve en fazla 12 saat olmalı, çalışma saatleri arasındaki dinlenme süreleri uzun olmalı, toplam çalışma süreleri olabildiğince düşük tutulmalı ve haftalık 40 saati geçmemelidir. Ayrıca, bu hastaların bakımında görevlendirilen deneyimsiz ya da yetkin olmayan çalışanların ve yeni mezunların ‘takım hemşireliği’ yöntemiyle yetkin bir hemşire liderliğinde çalışmaları sağlanmalıdır.