Montrö Boğazlar Sözleşmesi nedir? Montrö'nün önemi ve maddeleri nelerdir?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1936'da imzalanan ve Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı veren uluslararası bir sözleşmedir.

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİNİN ÖNEMİ

Sözleşme, Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Anlaşma, ayrıca Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir.

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ KISACA ÖZET

Lozan Konferansı sırasında boğazlar meselesi de görüşülmüş ve Lozan Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Bu sözleşmeye göre Boğazlar Komisyonu kurulmuş ve boğazlardan yapılacak serbest geçişin yapılmasını sağlamak adına boğazların her iki yakasının da askerden arındırılması kararlaştırılmıştır. Ayrıca boğazlar üzerine yapılacak herhangi bir saldırının da Milletler Cemiyeti tarafından önleneceği hükme bağlanmış bu durum da Türkiye’nin boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kısıtlamıştır.

1934 yılından Almanya’nın silahlanmaya başlaması, İtalya’da yaşanan gelişmeler ve Japonya’nın Mançurya’yı işgal etmesi ile dünyadaki huzursuzluğu giderek arttırmış ve Türkiye de bu gelişmelerden faydalanarak, boğazların statüsünde değişiklik yapılmasını istediğini imzacı devletlere bildirmiştir.

İtalya ve Fransa haricindeki diğer devletlerin de Türkiye’nin taleplerine olumlu yaklaşmaları üzerine imzacı devletler 22 Haziran 1936 tarihinde İsviçre’nin Montrö kentinde bir araya geldiler ve toplantının sonunda 20 Temmuz 1936 tarihinde Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Sözleşme fikrine uzak olan İtalya ise 1938 Mayıs’ta Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne dahil olmuştur.

İmzalanan bu sözleşme ile Türkiye Cumhuriyeti’nin boğazlar üzerindeki tek otorite olduğu kabul edilmiştir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin öne çıkan maddeleri ise şu şekildedir:

• Boğazların askeri savunması ve idaresi tamamen Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakılmıştır.
• Lozan Boğazlar Sözleşmesi ile kurulan Boğazlar Komisyonu’nun görevi sona ermiştir.
• Barış zamanlarında Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerin ticaret gemileri boğazdan serbestçe geçecektir. Savaş gemileri ise 8 ile 15 gün önceden haber vermek zorundadır. Boğazlardan denizaltı, uçak gemileri ve ağırlığı 10 bin tonun üzerinde olan savaş gemileri geçemeyecektir. Sözleşme esaslarına uygun olarak Karadeniz’e geçen savaş gemileri ise Karadeniz’de 21 günden daha uzun süre kalmayacaktır. Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin boğazda bulunabilecek savaş gemileri tonajı 30 bin tonu geçmeyecektir.
• Savaş zamanlarında ise bir savaş halinin varlığında eğer Türkiye tarafsız ülke konumundaysa ticaret gemileri serbestçe geçecektir. Fakat savaşan devletlerin savaş gemileri boğazdan geçemeyecektir. Eğer Türkiye savaşın taraflarından biriyse, boğazdan hangi geminin geçip geçemeyeceğine sadece kendisi karar verecektir. Türkiye dilerse boğazları tüm devletlere kapatabilir. Savaş durumunun oluşması halinde de Türkiye boğazları kapama hakkına sahiptir. Ayrıca sözleşme hükümlerine göre boğazdan geçen devletlerin gemileri kayıtları uluslararası kamuoyu ve devletlerle paylaşılacaktır.

KİMLER TARAFINDAN İMZALANDI

Bu sözleşmenin tarafları şu şekilde; 

• Birleşik Krallık
• Bulgaristan
• Fransa
• Japonya
• Romanya
• SSCB
• Türkiye
• Yugoslavya
• Yunanistan