NATO Anlaşmasının pek bilinmeyen 5. Maddesi: ABD o maddeyi neden kullanmak istiyor?

ABD, Rusya'nın Ukrayna'daki özel askeri operasyonu sırasında Belarus helikopterlerinin Polonya sınırını geçtiği iddiasıyla yaşanan son olayın ardından NATO güvenliğini önemsediğini ancak NATO Antlaşması'nın 5. Maddesinin kullanımının tartışılmadığını söyledi. 5. Madde nedir ve Kiev'in ateşkes için bastırmasıyla nasıl bir ilgisi var?

POLONYA-BELARUS SINIRINDA NELER OLDU?

Polonyalı bir medya kuruluşu bu hafta başında iki Belarus helikopterinin Bialowieza köyü yakınlarındaki sınırı çok alçak bir irtifadan geçtiğini ve bu nedenle radar sistemlerinin helikopterleri tespit etmesinin zorlaştığını iddia etti.

Polonya Dışişleri Bakanlığı hava sahası ihlalini doğrulayarak bunu "Polonya-Belarus sınırındaki gerilimi tırmandıran bir başka unsur" olarak nitelendirdi. Belarus Savunma Bakanlığı ise suçlamaların "zorlama" olduğunu ve Varşova tarafından Polonya'nın sınıra güç yığmasını meşrulaştırmak için uydurulduğunu savundu.

ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Matthew Miller ise Washington'un "tüm ülkelerin diğer ülkelerin egemen hava sahasına saygı göstermesini beklediğini ve NATO güvenliğini çok ciddiye almaya devam edeceklerini" söyledi.

Bizim ya da başka bir NATO ülkesinin yapabileceği herhangi bir açıklamanın önüne geçmeyeceğim. Ortada bir süreç var. NATO ülkelerinin [4 Nisan 1949 tarihli NATO Antlaşmasının] 5. Maddesine başvurmaları için yürürlükte olan bir süreç var. Biz şu anda o aşamada değiliz.

5'İNCİ MADDE NE HAKKINDA?

Madde 5, bir NATO müttefikinin silahlı bir saldırıya maruz kalması halinde, diğer NATO ülkelerinin bunu ittifakın tüm üyelerine karşı yapılmış bir silahlı saldırı olarak kabul edeceğini ve müttefike yardım etmek için gerekli gördükleri önlemleri alacaklarını öngörmektedir.

Taraflar, Avrupa veya Kuzey Amerika'da içlerinden birine veya birkaçına karşı yapılacak silahlı bir saldırının hepsine karşı yapılmış bir saldırı sayılacağını ve dolayısıyla, böyle bir silahlı saldırı vuku bulduğu takdirde, her birinin, Birleşmiş Milletler Şartı'nın 51. Maddesi ile tanınan bireysel veya toplu meşru müdafaa hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğini yeniden tesis etmek ve korumak için, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere, gerekli gördüğü her türlü tedbiri tek başına ve diğer Taraflarla birlikte derhal almak suretiyle, saldırıya uğrayan Taraf veya Taraflara yardım edeceğini kabul ederler.

Maddeye göre, "Bu tür herhangi bir silahlı saldırı ve bunun sonucunda alınan tüm önlemler derhal [BM] Güvenlik Konseyi'ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi uluslararası barış ve güvenliği yeniden tesis etmek ve korumak için gerekli önlemleri aldığında bu tür önlemlere son verilecektir."

MADDE 5 VE 6 BİRBİRİYLE BAĞLANTILI MI?

Aslında, 5. Madde 6. Madde ile tamamlanmaktadır:
"5. Maddenin amacı bakımından, Taraflardan birine veya birkaçına yönelik silahlı saldırı, aşağıdaki saldırıları da kapsar:

• Avrupa veya Kuzey Amerika'daki Taraflardan herhangi birinin topraklarında, Fransa'nın Cezayir Bölümlerinde 2, Türkiye topraklarında veya Yengeç Dönencesi'nin kuzeyindeki Kuzey Atlantik bölgesinde Taraflardan herhangi birinin yargı yetkisi altındaki Adalarda;

• Antlaşma'nın yürürlüğe girdiği tarihte bu topraklarda veya Taraflardan herhangi birinin işgal kuvvetlerinin konuşlandığı Avrupa'daki diğer herhangi bir bölgede veya Akdeniz'de veya Yengeç Dönencesi'nin kuzeyindeki Kuzey Atlantik bölgesinde Taraflardan herhangi birinin kuvvetleri, gemileri veya uçakları üzerinde."

MADDE 5 NE SIKLIKTA KULLANILDI?

5. Madde NATO tarihinde sadece bir kez, ABD'ye yönelik 11 Eylül terör saldırılarının ardından, ittifakın Afganistan'da bugüne kadar gerçekleştirdiği en büyük askeri operasyonun önünü açacak şekilde devreye sokuldu.

NATO, Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon'a yapılan saldırıların ertesi günü, 12 Eylül 2001'de, oybirliğiyle kabul edilen dört paragraflık bir karar doğrultusunda, üyelerine misillemede ABD'nin yanında yer alma taahhüdünde bulunarak bu maddeyi işletmiştir.

2 Ekim 2001'de dönemin NATO Genel Sekreteri Lord Robertson, ABD'nin terörle mücadele kampanyasında 18 NATO müttefikinin desteğini taahhüt etti.

Afganistan'daki savaşa katılmanın yanı sıra, NATO'nun 11 Eylül saldırılarına 5. Madde kapsamında verdiği yanıt, NATO uçaklarının 2001 ve 2002 yılları arasında yedi ay boyunca ABD semalarında devriye gezmesine yardımcı olduğu Eagle Assist Operasyonu'nu da içeriyordu.

Konuyla ilgili bir başka hareket de NATO deniz kuvvetlerinin Doğu Akdeniz'de terörle mücadele faaliyetleri yürütmek üzere gönderildiği Aktif Çaba Operasyonu'nun başlamasıydı. Ekim 2001'de başlayan ve daha sonra tüm Akdeniz bölgesine yayılan operasyon 2016 yılında sona erdi.

NATO müttefikleri ABD'nin Suriye, Irak ve Afganistan'da DEAŞ ile mücadele çabalarına katılmak ve Balkanlar'da barışın korunmasına yardımcı olmak gibi başka durumlarda da kolektif savunma önlemleri almışlardır. Bu durum ittifakı, NATO Mukabele Gücü'nün büyüklüğünün üç katına çıkarılması da dâhil olmak üzere, kolektif savunmasında önemli bir artış yapmaya sevk etmişti.

5. MADDENİN UKRAYNA'NIN NATO TEKLİFİYLE İLİŞKİSİ NEDİR?

Geçtiğimiz günlerde bir ABD medya kuruluşu, Rusya'nın Ukrayna'da devam eden özel askeri operasyonunun ortasında, NATO'nun 5. Madde şeklindeki "ortak savunma taahhüdünün" Kiev'in NATO'ya kabul edilmesinin "önünde durduğuna" işaret etti.

Yayın organına göre, Madde 5'in "ortak savunma garantisi, daha önce tarafsız olan Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılmak istemesinin ve Ukrayna ile Avrupa'daki diğer ülkelerin de katılmak istemesinin nedenidir."

Bunun ardından Ukraynalı yetkililer, 11-12 Temmuz tarihlerinde Litvanya'nın başkenti Vilnius'ta gerçekleşen NATO zirvesinin ardından G7 ülkelerinin Kiev'e taahhüt ettiği güvenlik garantilerini ABD ile görüşmeye başladı. Her bir G7 üyesinin Kiev'e güvenlik garantileri sağlamak ve silahlı kuvvetlerini güçlendirmesine yardımcı olmak için bir anlaşma yapması kararlaştırıldı.

Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi Başkanı Andrey Yermak ise Kiev'e yönelik güvenlik garantilerini "uzun vadeli spesifik taahhütler" ya da "açıkça geliştirilmiş formatlar ve destek mekanizmaları" olarak tanımladı. Yermak bu garantilerin "Ukrayna NATO üyeliğini elde edene kadar yürürlükte kalacağını" söyledi.

Özel operasyonu başlatmadan önce Rusya, Batılı ülkelerin Kiev'e askeri sevkiyatının arttığı bir dönemde NATO'ya kendi barış garantilerini sunarak Ukrayna ile bir çatışmadan kaçınmaya çalıştı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin geçtiğimiz yıl Batı'nın Kremlin'in bölgesel güvenlik konusundaki önerilerini görmezden geldiğini söylemiş ve ABD'nin Rusya'nın öne sürdüğü üç temel öneriyi yerine getirmediğini eklemişti.

Bu gelişme, Rusya'nın Aralık 2021'de sunduğu bölgesel güvenlikle ilgili önerilere Batı'nın verdiği yazılı yanıtın Moskova'ya ulaşmasının ardından geldi. Söz konusu teklifler özellikle Moskova'nın NATO ile mevcut gerilimin sona erdirilmesine ilişkin tutumunu içeriyor ve ittifakın Ukrayna'yı saflarına kabul etme fikrinden vazgeçmesi gerektiğinin altını çiziyordu.

Vilnius zirvesi sırasında NATO liderleri Ukrayna'yı ittifaka yakınlaştırmak için üç unsurdan oluşan bir paket üzerinde anlaştı. İlk unsur Ukrayna için NATO standartlarına geçişi mümkün kılacak bir yardım programının oluşturulmasını içeriyor. İkinci unsur NATO-Ukrayna Konseyi'nin kurulması, üçüncü unsur ise Kiev'in katılım sürecini kısaltacak olan Ukrayna'nın üyelik eylem planının iptal edilmesidir. Ancak, pek çok kişinin yakın gelecekte NATO'ya katılma ihtimalinin düşük olduğunu söylediği Ukrayna'ya ittifak tarafından resmi bir davet yapılmadı.

Bu yılın başlarında Başkan Putin, "Kiev'in Batılı müttefiklerinin son Ukraynalıya kadar Rusya ile savaşmaya gerçekten karar vermiş gibi göründüğünü" belirtmişti ki bu, Batı'nın Ukrayna'yı NATO'da görme olası hedefini açıkça göstermektedir.

İsrail'de silahlı saldırı!Dünya

Irkçı saldırının failleriydi: O 6 polis nasıl olayı kapatmaya çalıştı?Dünya

Yerel seçimlerde sürpriz isimler! AKP CHP adayları netleşti mi?Gündem

Kaynak: SputnikGlobe