Nazik dev için 6 bin terabyte veri

Event Horizon Teleskopu'nu yöneten uluslararası konsorsiyum, önceki günlerde aralarında Prof. Dr. Feryal Özel'in de bulunduğu uluslararası bir çalışmada görev alan gökbilimciler, Samanyolu Galaksisi'nin merkezinde devasa bir karadeliğin ilk görüntüsünü ortaya çıkarmayı başardı. ABD, Almanya, Çin, Meksika, Şili, Japonya ve Tayvan'da eş zamanlı basın konferansları ile yapılan bu duyuruda; Özel, dünyaya 27 bin ışık yılı uzaklıktaki karadeliği, "galaksinin merkezindeki nazik dev" olarak nitelendirdi. Özel, karadeliğin Yay ve Akrep takımyıldızlarının sınırına yakın olan "Yay A" olarak adlandırıldığını ve güneşten 4 milyon kat büyük olduğunu belirtti. Astrofizik uzmanı Umut Yıldız, keşif duyurursunun ardından sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımlarla karadelik hakkındaki ayrıntıları paylaştı.

1931’DEN BERİ BİLİNİYORDU

Samanyolu'nun merkezindeki süper kütleli karadeliğin varlığının ilk olarak 1931 yılında Karl Jansky tarafından, o bölgeden (Sagittarius A*) gelen yoğun bir radyo ışıması sayesinde keşfedildiğini hatırlatan Yıldız şu ifadeleri kullandı: "O sıralarda bunun bir karadelik olabileceği kimsenin aklından geçmezdi, gelen sinyalin de tek bir cisim yerine birkaç cisimden geliyor olabileceğini düşünmüşlerdi. Bölgeyi optik teleskoplarla gözlemek istediyseler de Dünya ile bu bölge arasındaki yoğun toz buna izin vermedi.
"2020 Nobel Fizik Ödülü’nü paylaşan Reinhard Genzel ve Andrea Ghez, birbirlerinden bağımsız bu bölgedeki yıldızlara tek tek baktılar. 20 yıllık gözlemlerle bölgedeki birçok yıldızın yörüngelerini çıkartınca ortada görünmeyen bir ‘şey’in çevresinde dolandıklarını kanıtladılar.”

Nisan 2019'da yayınlanan ilk karadelik M87 fotoğrafıyla, Yay A'nın benzerliği hakkında da, "aynı özelliğe sahip iki cisim benzer olmalıdır." dedi. Yıldız şöyle devam etti: "Neden bulanık? Çünkü yine aynı interferometri tekniği kullanıldı. İlk M87’yi görüntülemelerinin nedeni, Samanyolu’nun merkezindeki süper kütleli karadeliğin M87’ninkinden 1000 kat daha küçük boyutlu olması. M87 karadeliği 6 milyar Güneş kütlesi, Samanyolu karadeliği 4 milyon Güneş kütlesi. SgrA* karadeliğin boyutunu karşılaştırırsak: Güneş’in Merkür yörüngesine kadar uzadığını düşünün ama 4 milyon Güneş’i bu hacme sıkıştıracaksınız. Evet, devasa enerji! Feryal Hocanın da aralarında olduğu 300 kişilik takım ile bu fotoğraf elimize ulaştı."

EŞİK AŞILDI

BM Asya Pasifik Uzay Bilimleri ve Teknolojileri Araştırma Merkezi Yöneticisi Prof. Dr. Uğur Güven ise, karadelik hakkında paylaşılanın direkt optik teleskopla elde edilmiş bir fotoğraf olmadığını, radyo teleskoplarıyla elde edilmiş ve dünyada bulunan birkaç radyo teleskobunun, ortak çalıştırılarak çok uzaktaki radyo sinyallerinin tespit edilmesiyle elde edildiğini belirtti. Bu durumun da, galaksimizin merkezinde çok güçlü bir karadelik olduğunu gösterdiğini söyledi.
Samanyolu'nun merkezindeki karadelik fotoğrafının insanlığa açtığı kapılara değinen Güven sözlerine şöyle devam etti: "Karadeliklerin var olduğunu biliyorduk ama artık fotoğraflarla da ispatlanması, evrenin var oluşu ve yok oluşuyla ilgili teorilerimizin doğrulanmasını yardımcı oldu. "Şu an evrenimiz bir genişleme evresinde, bu genişlemenin devam ettiği, yıldızların belli bir büyüklüğü aşması sonucu karadeliğe çevrildiği gibi bilinen teoriler var. Gelişmeler teorileri doğruladığı için yaptığımız bilimsel çalışmalarda da doğru yolda olduğumuzu gösteren bir sonuç diyebiliriz. "Karadeliklerin tespitiyle birlikte bir eşik aşıldı, ileriki yıllarda çok daha büyük keşifler bekliyoruz."

‘OLAY UFKUNU DAHA İYİ ANLAYACAĞIZ’

Astrofizik Uzmanı Dr. Tansu Daylan'ın konuyla ilgili gazetemize yaptığı açıklama ise şu şekildeydi:
"Event Horizon Telescope makaleleri ve basın toplantısında açıklanan sonuçlar, galaksimizin merkezinde çok yüksek kütleli bir kara delik olduğuna dair doğrudan gözlemsel kanıt oluşturuyor. Çevresindeki yıldızların yörüngeleri incelendiğinde galaksimizin merkezinde bu şekilde bir karadelik olduğu düşünülüyordu. Fakat, karadeliğin bu küçük ölçeklerde doğrudan gözlemlenmesi, karadeliğin etrafındaki yığılım diskini daha iyi anlamak için bize yeni bir yöntem sunuyor. Ayrıca, fotoğraftaki merceklenmiş yüzük benzeri yapının yarıçapı ve üzerindeki asimetriler, olay ufkuna bu denli yakın bir bölgede kütle çekim kuramını test etmemizi sağlayacak. “Karadelik fiziğinden ötürü olay ufkunun içindeki maddenin dışarı çıkması mümkün değil. Olay ufkunun yakınlarında bildiğimiz fizik yasalarının değişip değişmediğini, değişiyorsa da nasıl değiştiğini bilmiyoruz. Bu nedenle olay ufkuna bu kadar yakın bir bölgede gözlemler yapabilmek bize bu konudaki teorilerimizi test edebileceğimiz bir gözlemsel yöntem sunuyor.”

OLAY UFKU NEDİR?

Olay ufku karadeliğin çevresinde teorik olarak tanımlanmış kapalı yüzeye deniliyor. Bir karadeliğin büyüklüğünü olay ufku belirliyor. Daylan, Sgr A’nın, çok daha fazla kütleli olan M87’den yapısal olarak çok da farklı gözükmemesine ilişkin de, “Süper kütleli kara deliklerin geniş bir kütle aralığında benzer fiziksel süreçler altında evrildiğine işaret ediyor. Fakat mevcut olan ve yeni toplanacak veriler analiz edildikçe ilginç farklılıklar ortaya çıkabilir. Buna bağlı olarak, daha iyi simülasyonlar oluşturularak elde edilen verilerin modellenmesi üzerine çalışılacak." dedi.

10 MİLYON SANTRİGRAT DERECE

Prof. Dr. Uğur Güven, karadeliğin sıcaklığı ile ilgili, “Çevresindeki sıcaklık on milyon santigrat derece değerinde. Yüksek çekim kuvvetinden dolayı her şeyi içine çeker, yıldızları gezegenleri, göktaşlarını bir nevi hızlandırır. Ufuk çizgisine doğru yaklaştığında da çekim kuvvetinin gücüyle un ufak olurlar, sürekli hızlı bir şekilde dönmeye başlarlar.” dedi.