Nobel Ödülleri’nin oynak ölçüleri

Nobel Vakfı, 10 Aralık’ta düzenlenecek Nobel Ödülleri Töreni’ne Rusya, Belarus ve İran’ı davet etme kararının geri çekildiğini duyurdu. Daha önce 31 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, Rusya, Belarus ve İran’ı davet etme kararı alan Nobel Vakfı’nın başkanı Vidar Helgesen, bu kararın “dünyanın giderek daha fazla kutuplaşmasından ve farklı görüşlere sahip kişiler arasındaki diyaloğun azalmasından” ötürü alındığını belirtmişti. Karar; hükümet, muhalefet ve kraliyet ailesinden sert tepkilere neden olunca Nobel Vakfı geri adım attı.

Vakıftan yapılan yazılı açıklamada, “İsveç’in başkenti Stockholm’de düzenlenecek ödül törenine söz konusu ülkelerin büyükelçilerinin çağrılması tepkilere neden oldu. Bu tepkileri not ederek Rusya, Belarus ve İran’ın davetlerinin geri çekilmesi suretiyle 2022 yılındaki protokolü uygulayacağız.” ifadeleri kullanıldı. Rusya ve Belarus, “Rusya’nın Ukrayna’yı işgali”, İran ise “ülkedeki insan hakları ihlallerine yönelik eleştiriler” gerekçesiyle geçen yılki ödül törenine davet edilmemişti.

PEK ÇOK DALDA ÖDÜL VERDİ

Roman yazarı, 50 yıl önce Yansıma Dergisi'ni yöneten, bu dergide Nobel ödülleri kapsamında Ödül ve Ceza başlıklı özel sayı yapan ve son yıllarda Türk Dili Edebiyat, Felsefe Çeviri Ödülleri veren Tekin Sönmez'le son gelişmeler üzerine söyleşi yaptık. Tekin Sönmez, Nobel Ödüllerinin kuruluşunu ve Alfred Nobel’in aydınlanmacı kişiliğini, Stockholm’deki Alfred Nobel Müzesinden çektiği Youtube videosunda anlatmıştı.

Sönmez, Nobel Ödül Töreni olayının yanında, günümüzde Nobel Ödüllerinin hangi ölçütlere göre verildiğine ve Türkiye’nin aldığı ödüllere dair görüşlerini paylaştı.

• Nobel Ödülleri Komitesi, kuruluşta olan görüşten geri adım atmış olmuyor mu? Bu değişiklik için ne diyelim?

Yemekli verilen törende bulunacak ulusal ya da öteki diplomat kişiler, öbekler konusu bugüne değin tartışma konusu olmadı. Sanırım son devrede süren savaş ve bu savaşın bir yanında olan çevreler, gündemi savaş üzerine kurmak istediler. Bu savaş taraflarının, böyle bir yemekli ödül töreninde karşı karşıya ya da aynı masada yan yana gelmeleri istenmedi sanırım. Bunun Nobel Ödülleri Komitesi kararı olmasından çok güvenlik örgütlerinin önerisiyle bu yola başvurulduğu düşünülebilir. Rusya Ukrayna Savaşı’nın yarattığı gerilimle iki tarafın böyle bir ortamda buluşmaları ne oranda sakıncalı?

Bunu ancak devletin ulusal güvenlik örgütleri bilebilir. Bana bu soruyu yönelttiğinize göre ne derim? Son yıllarda edebiyat kişilerine Türk Edebiyatı, Dil, Felsefe Çeviri Ödülleri veren, ben Tekin Sönmez, bir roman yazarı ve Yansıma Dergisi gibi bir edebiyat dergisini elli yıl önce yönetmiş ve Nobel Ödülleri kapsamında ‘’Ödül ve Ceza’’ başlıklı özel sayı yapmış bir edebiyat yönetmeni olarak bu olaya başka bir açıdan bakabilirim.

• Başka bir açıdan derken, nasıl bir açıdan bakacağız Nobel Ödülleri ile bağıntısı olan bu olaya?

Nobel Ödülleri hangi ölçütlere göre verilir? Ya da Nobel Ödülleri’ni etkileyen öznel ve nesnel durumlar, kimi baskın öbeklerce dışarıdan etkileme çabaları nedir? Bence, bu yemekli Ödül Töreni gündemi çok önemli olmasa gerek. Ne dersin Ali Bey?

• Peki Hocam. Temel açıdan Nobel Ödülleri Komitesi ve Ödül alacak kişilerin seçimi dünyayı ilgilendiriyor. Bizi de Türkiye ve Türkçe açısından ilgilendiriyor. İki konuda Nobel Ödülü alan Türkiye için bu konuya gelecek açısından nasıl bakmalıyız?

Alfred Nobel’in bıraktığı bir belge var. Bu belgeye göre iki ayrık bölümleme var. Üstünde durulmadı. Bu ödüllere iki ayrık bölümleme yapan Alfred Nobel ne düşündü bilemeyiz. Bilim Ödülleri, bilimsel verilere, nesnel bulgulara dayanır. Bu gerçeklik karşısında ayrık olan Barış ve Edebiyat Ödülleri var.

• Bu konuyu biraz açar mısınız Tekin Hocam?

Edebiyat ve Barış Ödülleri, kuruluşundan bu yana öznel eğilimlere, kişisel ve siyasal konumlara göre ucu açık iki ödül olarak tartışma gündemi olur. Kişiler üzerinde gürültü koparılır, ağız dalaşı yapılır.
Her ikisinde de bilimsel kanıtlar, veriler: Bilim Ödülleri kadar inandırıcı bir etkinlikte değildir. Değildir nedeni bilimsel gerçeklikten uzaktır her ikisi de ve öznel eğilimler konuyu yönlendirebilir.
Barış Ödülü, daha ayrık olmakla daha uç bir yerde, daha ucu açık bir sınırda durur. Daha siyasallaşabilir günün olgularına göre: Oynak bir düzlemde her an yer ve yön ve kişi değişebilir.
Buna karşın Edebiyat Ödülleri ise bu denli oynak olmaz. Olamaz nedeni dil, o dil Yazım Dili mi, Edebiyat Dili mi ona bakılır ilkin. Dışarıdan kimi kişi ya da baskın öbeklerin etkileme çabalarına hiç girmiyorum. Türkçe bir felsefe, bilim, bir edebiyat dili olduğu için bu konuda tartışma yoktur Nobel Ödülleri Komitesince. Konu, edebiyat ürününün kullandığı dil ve yaptığı sanatsal sunum öne çıkar ve komite tarafından bu irdelenir. Nobel Ödülleri koşullarından birisi o dilin bir edebiyat dili olmasıdır.
Türkçe bu açıdan Nobel Ödülleri Komitesi önüne güvenle çıkar ve çıkmıştır. Yazılı metin dili olmayan binlerce sözlü dil vardır. O bir yana, yazılı dil savı olduğu ileri sürülen her dil, Edebiyat Dili değildir. Nobel Ödülleri Komitesi buna bakar ilkin. O dil edebiyat dili mi değil mi? Türkçenin Nobel Edebiyat Ödülü alması böyle bir gücün ürünüdür. Hangi gücün. Dilin, Türkçenin.