Öfke denetiminde birey ve toplum (1)

Haklarımızın çiğnendiğinin, yaşam alanımızın daraldığının istek ve gereksinimlerimizin engellendiğinin kendimize göre doğru gitmeyen şeylerin ayırdında olmamız durumunda gösterdiğimiz tepkidir. İnsanda değişik uyaranlar çeşitli tepkilere neden olacak öfke türleri gösterir. Durumsal Öfke: yoğunluğu farklı düzeylerde yaşanan geçici duygusal tepkilerdir. Sürekli Öfke: Durumsal öfkenin ne sıklıkla ve nasıl yaşandığını yansıtan bir kavramdır. Sürekli öfke, genel olarak “öfkelenmeye eğilimli olma durumu” nu, başka bir deyişle kişilik boyutunu gösterir. Öfke çok sıradan bir nedene bağlı olarak, çabuk ve kolayca ortaya çıkabilir, giderek büyüyebilir. Bu tür tepkide öfkeyi denetlemek zordur.

DIŞ UYARICILAR TETİKLİYOR

Öfke dış uyaranlar nedeniyle ortaya çıkabilir: Bir dış uyaran nedeni ile bireyin amacına ulaşmasının engellenmesi, bir iş için uzun süre sırada bekletilmesi, kuyrukta sıkışıp kalması, trafikte beklemesi gereksinim olduğu anda herhangi bir nesnenin olmaması gibi durumlar öfkeyi ortaya çıkaran dış uyarıcılardır. Öfke bazen dış uyarıcıların etkisi ve dış uyarıcıların kişide yarattığı imgeler ve geçmişe ait çağrışımların etkisiyle ortaya çıkabilir. Kişinin o anda karşı karşıya kaldığı dış uyarıcıya ilişkin olarak kendi iç dünyasında, o uyarıcının geçmişte yarattığı imgeler ve çağrışımlar öfke duygusu olarak ortaya çıkabilir. Daha önce tehdit edilen birisinin tekrar benze uyaranı sorgulamadan daha kim olduğunu bilmeden, öfkelenmesi bu duruma örnek olarak verilebilir. Öfke bazen iç uyarıcıları etkisiyle ortaya çıkar: Kişi dış uyarıcı olmadan geçmişte yaşadığı bir olayı anımsayıp öfkelenebilir.

KİM DOĞRU KİM YANLIŞ

Öfke duygusunun ortaya çıkmasına neden olarak, kişiler arası ilişkilerde yaşanan çatışmalar gösterilir. Çatışma, insanların gereksinimleri, dürtüleri ve istekleri birbiriyle ters düştüğü zaman yaşanan durum olarak da ifade edilmektedir. Kaynak kıtlığı çatışmalar sınırlı kaynaklar nedeniyle ortaya çıkabilir. Örneğin zaman, para, mal, bilgi, statü, vb. gibi çıkar ilişkileri kişiler arasında çatışma çıkmasına neden olan kıt kaynaklardır. Değerler bize kılavuzluk eden inanç ve kurallardır. Değerler kişilerin kimliklerini oluşturan farklılıklar ve çeşitliliklerdir. Değer farklılıkları nedeniyle (örneğin inançlarda, ilkelerde, önceliklerde farklılıklar) ortaya çıkan çatışmaları çözmek daha güçtür. Değerler birbiriyle uyuşmadığı takdirde taraflar çoğu zaman “doğru/yanlış”, “iyi/kötü” şeklinde düşünürler. Farklı amaçlar nedeniyle ortaya çıkan çatışmalar da değer çatışmaları olarak görülebilir. “Herhangi bir kimse öfkelenebilir, bu kolaydır. Ne var ki, doğru insana, doğru derecede, doğru zamanda, doğru maksatla ve doğru biçimde öfkelenmek, işte bu zordur.”

Öfke, tüm kırgınlıkların, saldırıların, taşkınlıkların sebebi olsa da doğru nesneye yöneltildiğinde ve yüksek bir amaca doğru harekete geçtiğinde, toplumları ileri devindiren gelişmelerin çekirdeğinde bulunur. Öfke, zalime karşı oluştuğunda, ahlakileşir, bencillikten yola çıktığında ise denetimsiz yıkıcılığa dönüşür. Öfke insanı esriğe benzetilebilir bu duruma geçici algı bulanıklığı da diyebiliriz.

Haftaya: Kıskançlık ile farkı var mı?