İş dünyasının talebi TL-Ruble ile ticaret

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Astana Zirvesi dönüşünde, Rusya Devlet Başkanı Putin ile yaptıkları görüşmeyi değerlendirirken Rusya ile ilişkilerde önemli adımlar atılacağını ifade etmesi, iş insanlarının taleplerini yeniden gündeme getirdi. Erdoğan, “Şu an itibarıyla Sayın Putin’in bizim gayretlerimiz noktasındaki bakışı olumlu. Bundan dolayı hatta şükranlarını bildiriyor. Bize çok çok farklı bazı teklifleri oldu. Biz inşallah burada doğal gaz konusunda, Akkuyu meselesinde ve diğer konularda şu anda dayanışmamızı aynen sürdürüyoruz, sürdüreceğiz.” dedi.

Tahran'daki zirvenin öncesinde ise Batı basınında Türk-Rus işbirliğine yönelik ilginç bir haber yer aldı. İki ülkenin enerji ödemelerinde doları dışlayacağı ve bu yönde anlaşma yapacağı öne sürüldü. Böyle bir hamlenin Türkiye'nin rezervlerinde rahatlama yaratacağına da dikkat çekildi. Nitekim Erdoğan'ın açıklaması da bu haberdi teyit eder nitelikte oldu.

HAZİNE'NİN NİYETİ VAR

Türk lirası ve ruble ile ticaret iş insanlarının da öncelikli talebi. Öteden beri Rusya ile ticaretin döviz yerine milli paralarla yapılması konusunda bir görüş birliği var. Ancak bugüne kadar iki ülke arasında milli paralarla ticaret sınırlı kalsa da son dönemdeki artış dikkat çekiyor.

Ukrayna krizi başladığından bu yana konuştuğumuz iş dünyası temsilcileri, Rusya ile ticarette verdiğimiz yüklü açığa işaret ederek, TL ve ruble ile ödemenin tesis edilmesi yönünde görüşlerini aktardılar. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın talimatıyla İhracat Genelgesi'ne yapılan ek sayesinde, “Ukrayna ve Rusya’ya gerçekleştirilmiş veya gerçekleştirilecek ihracat işlemleriyle ilgili olarak ihracat bedellerinin döviz cinsinden beyan edilmiş olsa dahi Türk lirası olarak da kabulü mümkün” hale geldi. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati de 14 Nisan günkü Aydınlık’ta yayımladığımız demecinde Rusya ile ticarette milli paraların kullanılması çalışmalarının devam ettiğini belirterek, “O daha netleşmedi. Çünkü karşılıklı olarak merkez bankalarının anlaşması lazım. Ortada bir şey yok. Olması lazım. Böyle bir beklentimiz var, inşallah. Türkiye’ye katkıları olur tabi. Bizim zaten söylediğimiz bir şeydi Türk lirası üzerinden ticaret yapalım, yerel birimler üzerinden.” ifadelerini kullandı.

BANKALAR RUBLE KABUL EDİYOR

Ukrayna krizi sürecinde görüşlerine başvurduğumuz iş insanlarının talepleri şöyle oldu. Çevkur Madencilik Genel Müdürü ve KROMDER Başkan Yardımcısı Mustafa Selçuk Çevik: “Bu bir fırsat ve değerlendirmek için Türk parasıyla ticaret yapmanın kolay olması lazım. Rusya’nın bunu kabul ediyor ve bizim de Türkiye'de rubleyi kabul ediyor olmamız lazım. Otellerin de kabul ediyor olması lazım."

Diş Malzemeleri Sanayici ve İş Adamları Derneği (DİŞSİAD) Başkanı Erkan Uçar: “Ödemeler konusu ve ruble ile ticaret bana göre önceliklendirilmesi gereken iki kritik husus.”

Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin (TİM) eski Başkanı ve İTHİB Başkan Yardımcısı İsmail Gülle: "Kesilen faturalar dolar ve avro cinsindendi, onlar arasındaki parite karşılığında neyin karşılığını transfer edecekler, bunun sağlanması, bunun bağlantısının yapılması gerekiyor. Şu anda ruble ile gelen paraların bazı bankalarımızdan alındığını, ruble ile ticaretin gerçekleştiğini görüyoruz. Daha büyük ticaret için de bu düzenleme gerekiyor. Döviz transferinin olmadığı ortamda ruble ile olan paranın transferini gerçekleştirmekte, kurun oynaklığı nedeniyle sıkıntılar var. Bu nedenle Bakanlığımız Rusya heyetleriyle görüşmeler yaptı. Burada kesin olan bir şey var ki merkez bankalarının bu işin içinde olması. Burada her iki ülkenin ticaret yapmasını sağlayacak para dengesini sağlayacak bir formül üretilmesi gerekiyor. Bunu çözdükten sonra ihracatımızda çok büyük bir sorun kalmayacak.”

PARA BİRİMLERİ SABİTLENMELİ

Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel: “Ödemeler konusundaki sıkıntıların aşılması için iki ülke para biriminin sabitlenmesi gerek. Böyle bir talebimiz var. Bu hem Türk tarafını hem Rusya tarafını bağlıyor. Diğer yandan bir de gümrük vergisi durumu var. Yüzde 10-12 bandında. Biz bunun da indirilmesini Rusya tarafından talep ediyoruz."

İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri (İDDMİB) Denetim Kurulu Üyesi, İstanbul Sanayi Odası Meclis Üyesi ve ve Armatür Derneği Başkanı Gökhan Turhan, “Rus bankaları SWIFT sisteminden çıkarılsa da hem Çin hem de Rusya'nın kendi ödeme sistemini kurması, bu iki ülkenin kolay bir şekilde yerel para birimleri üzerinden ticaret yapabilmesini sağlıyor. Döviz ve enflasyondan bağımsız takas sisteminin kurulması gerekiyor. Para transferinde sıkıntı var. Türk ve Rus bankaları arasında iletişimin rahat olması lazım. Takas yapısı da olabilir. Ruble ve TL ile çalışılsın talepleri var veya sabit bir para olsun veya altına endeksli vs. Vadesiz olması lazım çünkü vade olduğunda iki taraf da zarar görür. Vadesiz al sat olacaksa bu TL ile bile olur ama Türkiye'de döviz fiyatının yükselmesi bu ticareti de baltalıyor. Türk lirası stabil olursa ticaret daha da artar.”

STA İÇİN DE BİR FIRSAT

Öte yandan bahar aylarında Ticaret Bakanı Mehmet Muş ile ihracatçılar bir araya gelmişlerdi. Burada da milli paralarla ticaret talebi öne çıktı. Ticaret Bakanı ile toplantıya katılan hazır giyim alanında faaliyet gösteren bir ihracatçı başkan ile konuştuğumuzda, “Biz ihracatçılar olarak hep arzu ettiğimiz yerel para birimleri ile ticaretin artırılması için bunu bir fırsat olarak gördüğümüzü ifade ettik.” bilgisini verdi.

Rusya'nın ana pazarlardan biri olduğu deri konfeksiyon sektörü de milli paralar ve serbest ticaretten yana. Türkiye Deri Konfeksiyoncuları Derneği (TDKD) Başkanı Gürkan Gözmen: "Bu serbest ticaret imkanı için de bir fırsat. Bizim Rusya'ya giren belli ürünlerimizde bir dizi vergi yükü var. Bunların kaldırılması noktasında en uygun zaman. Rusya'dan para transferinde Türk bankalarının Rus bankaların akreditiflerini kabul etmesi gerek. Ruble ve TL kalibrasyonunun yapılması lazım. Bu merkez bankaları ve kamu bankaları ile olabilir."

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektör Meclis Başkanı Şeref Fayat: "Yerel para cinsinden ticaret yapılması lazım. Tam da bu dönemde bu proje için en doğru zaman. Ama rublenin değerinin ne olacağına bağlı, içimizin rahat olması lazım. Parite ne olacak? Bakanlıkların çalışıp karşılıklı bir sistem kurması lazım. Bir seviye belirlenmesi lazım.”

Gelişmeler üzerine TİM binasındaki sohbetimizde konuyu sorduğunuz Deri Sektör Konseyi Başkanı Mustafa Şenocak da, "TL ve ruble ile ödeme yapılması lazım. Yapılan bir takım şeyler de var." ifadelerini kullandı.

ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR

Hazine ve Maliye Bakanlığı kaynakları ile Merkez Bankası kaynakları milli paralarla enerji ödemelerini ve ticaretin bu yönde geliştirilmesi konusundaki haberlere ilişkin herhangi bir bilgi vermedi. Yine Cumhurbaşkanlığı tarafında ulaştığımız kaynaktan da bilgi alamadık. Fakat alternatif kaynaklardan edindiğimiz bilgiye göre iki ülke arasında gerek SWAP gerek finans sisteminin uyumlulaştırılması gerekse milli paralarla ticaretin artırılması için teknik heyetler görüşmeler yapıyor. Halihazırda iş dünyasının ödemeler konusundaki serzenişleri de azalmış ve Rusya ile ihracatta artış yakalanmış durumda. TİM kayıtlarına göre yılın ilk altı ayında Rusya'ya ihracatta artış var. Enerji fiyatlarının yükselmesi nedeniyle Rusya'dan ithalatta ise artış çok daha fazla.

RUBLE İLE İTHALAT 16 KAT ARTTI

Yılın ilk altı ayında Rusya'ya 2 milyar 582 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Martta 250 milyon dolara düşen aylık ihracat haziran ayında 688 milyon dolara kadar çıktı. Geçen yılın ilk altı ayında ihracat 2 milyar 442 milyon dolardı. Haziran 2021'de ise 488 milyon dolardı. Buna göre haziran ayı özelinde yüzde 41 artış var. Haziran 2022'de Rusya'dan 5 milyar dolardan fazla ithalat yapıldı. Rusya en çok ithalat yapılan ülke oldu. Yılın ilk altı ayında da Rusya'dan ithalat 27.6 milyar dolara çıktı. 2021'in tamamında bu ülkeden 29 milyar dolarlık ithalat yapılmıştı. Buna göre ithalat bu yıl katlanacak.

Ruble ve TL ile ticaret verilerine baktığımızda yılın ilk altı ayında 43.5 milyon dolarlık ithalat Rus rublesi ile yapıldı. Esas dikkat çeken veri Mayıs 2022'de geldi. Söz konusu ayda 29.5 milyon dolarlık ithalat ruble ile yapıldı. Geçen senenin tamamında 68.4 milyon dolarlık ithalat ruble ile yapılmıştı. Geçen yıl mayıs ayında bu tutar 1.8 milyon dolardı. Buna göre Ruble ile ithalat Mayıs 2021-2002 özelinde 16 kat arttı.

Yine bu yılın ilk beş ayında 96 milyon dolarlık ihracatı Rus rublesi ile yaptık. Mayıs ayı özelindeki tutar ithalatta olduğu gibi yüksek: 25.1 milyon dolar. Geçen yılın tamamında ödemesi ruble ile alınan ihracatın toplamı 210.1 milyon dolardı. Mayıs ayı özelindeki tutar 15.9 milyon dolardı. Geçen yıla göre yüzde 58 artış var.

GÖREV DIŞ TİCARET GENEL MÜDÜRÜ ÜMİT BAYRAM: MİLLİ PARALARLA ALIŞVERİŞ ENERJİDE DE UYGULANSIN

Türkiye’nin ithalat ödemelerinin başında enerji tedariki geliyor. Rusya-Türkiye arasındaki enerji ticaretinin milli paralarla yapılması, ülkemizin dövize olan ihtiyacının azaltılması anlamında çok değerli bir uygulama olacaktır.

Diğer ticari işlemlerde, milli paralarla ticaret, hacmi küçük olmakla beraber şu anda yapılabiliyor. Bunun iki ülke yönetimleri tarafından geliştirilmesi lazım. Buna ek olarak da, iki ülkenin Merkez Bankaları TL-ruble arasında bir anlamda “sabit kur” uygulayarak (bir aylık, üç aylık) Şirketlerin güvenini sağlayabilir ve yöntemi geliştirmenin önünü açabilirler.