Orman yangınlarında hayvan yanıklarına müdahale

Veteriner Hekim meslektaşlarımız, ülkemizin güneyinden güney batısına kadar uzanan ve çok geniş bir habitatı içine alan ağustos ayındaki yangınlarda da büyük bir sorumluluk üstlenerek gerek sahada gerekse medikal ortamlarda görevlerini yerine getirdi. Yanık hastası, beşerî hekimlikte olduğu gibi veteriner hekimlikte de acil, planlı ve agresif tedavi gerektiren en zorlu hasta profilidir. Yangın gibi doğal afetlerde saha koşullarında canlıya ulaşım olanakların sınırlı olması, hastaların kurtarılması, güvenli alanlara nakli ve ilk yardımın ulaştırılması en büyük zorluktur. Yanık hastasının en geç ilk 6 saat içinde acil ve yoğun bakıma alınması şarttır. Hayvanlardaki yanıklar, yine insanlarda olduğu gibi deri, deri altı, kas tabakalarında hatta kimi zaman kemikte, ayrıca birçok metabolik ve organik komplikasyona yol açan geniş lezyonları tanımlamaktadır ve yanık hastaları sonuç olarak travma hastası olarak kabul edilmektedir.

İLK ADIM SOĞUTMA

Yanık sağaltımında ilk yardım, sistemik komplikasyon sağaltımı ve lokal yanık yarasının sağaltımı olmak üzere üç aşamalı iyileştirme prosedürü uygulanmaktadır. Doğal afet bölgelerinde ilk yardım bakımı mutlaka görevli veteriner hekimler tarafından uygulanmalıdır. Kriz şartları altında yapılabilecek ilk uygulama hastanın soğutulmasıdır; 2° - 15°C arasında değişen ısıda soğuk su, doğrudan yanık yarasına en az 20 dakika süreyle uygulanmalıdır. Soğutma işlemi, analjezik etki yaratmasının yanında ek olarak, yanık yarasının iyileşmesine de katkı sağlar. Akut soğutma en iyi sonuçları yanma sonrasındaki ilk 3 saat içinde verir. Gecikmiş durumlarda da hâlâ fayda görülebilmektedir. Buzla soğutma, kontrendikedir. Soğutma işlemi sonrası, hasta hastaneye nakledilmeden önce yanık steril, yapışkan olmayan bir pansuman ile kapatılmalıdır. Yanığı örtmek ağrıyı azaltır ve yarayı kontaminasyondan ve daha fazla travmadan korumaktadır.

SERUM TEDAVİSİ

Serum tedavisi en önemli konulardan biridir. İlk 24 saatte kolloid içeren sıvılar çok yararlı olmamaktadır. Sıvı tedavisi sırasında böbrek fonksiyonun kontrolü zorunludur ve idrar çıkışı takip edilmelidir. Hastanın genel durumu stabilize edildikten sonra, bir sonraki büyük endişe yaygın enfeksiyonun kontrolüdür. Yanık sonrası sepsis, ölümün önde gelen nedenidir. Yanık sağaltımında çeşitli merhemler de kullanılabilmektedir. Kullanılacak olan merhemin su bazlı olması önemlidir; yağlar ve yağlı merhemler doku maserasyonuna neden olurlar ve iyileşmeyi geciktirirler. Ancak hayvansal kökenli yağlardan elde edilen merhemler oldukça faydalı görünmektedir.

Orman yangınlarına bağlı oluşan yanıklar, spesifik tıbbi sağaltım ve yönetim gerektiren karmaşık yaralanmalardır. Bir orman yangınında ilk yardım veteriner hekiminin öncelikleri:

• Hayvana yaklaşmanın güvenli olup olmadığı kontrol edilmelidir (kişisel güvenlik kıyafetleri)
• Hayvan yakalandıktan sonra güvenli bir alana çıkarılmalıdır
• İlk yardım uygulanmalıdır
• Yanık bölgesi soğutulmalıdır
• Şok ve ağrı kontrolü yapılmalıdır
• Hasta, klinik/hastanede sağaltılmak üzere nakile hazır hale getirilmelidir.

Yanık yaraları değerlendirilirken göz önünde bulundurmamız gereken bazı kriterler vardır:

• Yanığın derinliği
• Yanığın boyutu
• Yanığın yeri

Yanığın derinliği, yaralanmanın özellikleri hakkında öznel bir değerlendirme yapılarak saptanır ve yanık yarasının durumunu gözlemeye ek olarak sağaltım yönetimini belirlemekte kullanılır.

Yanık sonucu gelişen yaralar bir veteriner hekim tarafından sık sık değerlendirilmelidir. Bu, özellikle yaralanmadan sonraki ilk birkaç gün içinde değerlendirilmesi zor olan orta veya derin deri yanıklarında ayrıca önemlidir.

Yanan yüzeyin hesaplanmasında beşeri hekimlikte birçok standart bulunmasına karşın, veteriner hekimlikte çok değişken vücut ölçüleri ve ağırlıkları bulunması nedeniyle daha kompleks bir değerlendirme söz konusudur. En geçerli yöntem ise, her bir ön bacak yüzde 9; her bir arka bacak yüzde18; baş ve boyun yüzde 9; göğüs ve karın bölgelerinin her biri yüzde 18 olarak kabul edilir.

DUMAN SOLUMA

Duman soluma, yangınlarda gözlenen bir diğer problemdir ve yanık olgusunun prognozunu önemli ölçüde etkiler. Bu yaralanmanın tam etkisi 24-36 saat boyunca görülmeyebilir. Ani klinik belirtiler (hipoksi ve solunumda hırıltı/hırıltı) genellikle sadece ciddi olgularda görülür. Pulmoner hasarın ve sistemik bozukluğun çoğu, karbon monoksit ve hidrojen siyanür dahil olmak üzere toksik kimyasalların solunmasından kaynaklanır. İnhalasyon yaralanması için sağaltım protokolleri, bronşiyal hijyen tedavisi ve oksijen takviyesini içermelidir. Sağaltımın başarısı nabız oksimetresi, seri torasik radyografi veya sadece klinik yanıt ile izlenebilir. Steril fizyolojik tuzlu su , oksijen tedavisi uygulanır.

Yangın sırasında hastaların gözlerinde de değişen derecelerde hasar görülmektedir ve mutlaka kontrol edilmelidir ve bir hasar varlığında acil müdahale gerekir. Gözlerin bol miktarda tuzlu suyla (izotonik) yıkanması veya hemen ılık suyu temizlenmesi gerekir ve işlem 15 dakikada bir tekrarlanır. Soğutmanın etkilerinde olduğu gibi, yıkama daha fazla hasarın ilerlemesini önleyecek ve hasta için anında rahatlama sağlayacaktır. Ayrıca belirlenen lezyonlara bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte akut olarak antibiyotik içeren göz damlaları ve suni göz yaşı solüsyonları ile göz korunmalıdır. Ancak doğal afet bölgelerinde bu tip tıbbi müdahalenin uygulanabilmesi oldukça güçtür ve mutlaka veteriner hekimler tarafından yapılmalıdır.

Hayvan optimal sıcaklıkta (24° - 30°C), karanlık ve sessiz bir ortamda tutulmalıdır. İnsan trafiği ve gürültüsü en aza indirilmeli; diğer hayvanlardan ve çocuklardan uzak tutulmalıdır.

KAYNAK

• Tello, Luis H. Medical Management of Burned Animals. WSAVA 2002 Congress.
• Tello, Luis H. Burns in Small Animals. WSAVA World Congress 2013.
• Efimova, O., Dimitrieva, A., Nesterova, OP., Aldyakov, AV., et.all. Methods for The Effective Treatment of Animal Burns. 5th International Conference on Agricultural and Biological Sciences (ABS) IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 346 (2019) 012057 IOP. doi:10.1088/1755-1315/346/1/012057
• Jenkins, G. How to manage thermal burn wounds. 28 July 2018.
• www.veterinary-practice.com/article/how-to-manage-thermal-burn-wounds