Boşanmada ortak velayet: Çocuğun yararına ebeveyn işbirliği

Türkiye’de boşanma süreçleri genellikle çekişmeli geçiyor ve çocuğun velayeti (hak, yetki ve ödevler) çoğunlukla anneye veriliyor. Velayetin babaya verildiği örnekler az gibi görünüyor. Sonuçta sorumluluğun tek ebeveyne yüklendiği bir süreç. Bunun alternatifi “ortak velayet”; boşanma durumlarında ebeveynlerin çocukları üzerindeki yasal ve fiziksel sorumlulukları paylaşmaya devam etmelerini sağlayan hukuki bir süreç olarak ortaya çıkıyor. Çocukların her iki ebeveynle de düzenli olarak zaman geçirmesine ve ebeveynlerin çocukların refahı, eğitimi, sağlığı gibi yaşamlarındaki önemli konularda birlikte karar almalarına olanak tanıyor.

Teorik olarak mantıklı, ancak pratikte nasıl işler, nerelerde arıza verir, bu arızalar nasıl giderilir, sorularımızı hukuk uzmanı Av. Nazan Güçkan’a yönelttik. Av.Güçkan; emekli hâkim, uzun yıllar aile mahkemelerinde çalışmış, halen sürdürdüğü serbest avukatlık vesilesiyle de konunun uzmanı olmuş. Sözü Av. Nazan Güçkan’a bırakıyoruz.

ORTAK VELAYET NEDİR?

- Velayet konusunda ülkemizde genel uygulama nedir? Ortak velayet nerden ve nasıl ortaya çıktı?

-Evlilik devam ederken eşler çocukların velayet hakkını birlikte kullanırlar. Boşanma durumunda müşterek çocukların velayeti ebeveynlerden birine verilir. Çocuğun yaşına, eğitimine, durumuna, konumuna göre eşlerden biri görevlendirilir. Ülkemizdeki genel uygulama budur. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin 12. Maddesiyle Avrupa Çocuk Hakları Sözleşmesi gereğince idrak çağındaki çocuklara hangi ebeveynle yaşamak istediği de sorulur. Ve karar, esas olarak, çocuğun üstün yararı gözetilerek verilir. Ortak velayet bizde istisnai bir uygulamadır. İsviçre, Almanya, İngiltere, ABD gibi ülkelerden son zamanlarda örnek alınmaktadır. Anlaşmalı boşanmalarda uygulanabilir bir şeydir. Medeni Kanunumuzda ayrı bir madde başlığı altında yer almasa da “ortak velayet” yaygın olmasa da Türk Aile Hukukunda uygulanmaktadır.

ÇOCUĞU DOLDURABİLİRLER

- ’Anlaşmalı boşanmalarda uygulanabilir’ ne demek?

-Ortak velayet her iki ebeveynin de çocuk hakkında ortak paydada buluşarak karar vermesine yol açtığından aralarındaki çatışmanın azalmasına hizmet eder. Çekişmeli boşanmalardaysa ortak velayetin yürümesi maalesef mümkün olamamaktadır. Ülkemizdeki genel örnekler üzerinden konuşursak, anlaşmazlıkların giderek büyümesi, daha derin yaralara yol açılması, çocuğun ebeveynlerden biri tarafından diğerine karşı farklı yönlendirilmesi gibi durumlar buna sebep olarak gösterilebilir. Zaten hiçbir konuda anlaşamayan insanların müşterek çocuk için ortak kararlar almasını beklemek sıkıntılı bir süreçtir. Boşanmaya rağmen bu sıkıntılar aşılabildiğindeyse ortak velayetin çok güzel uygulandığı örnekler mevcuttur ama yaygın değildir.

ÇOCUĞUN MENFAATİNİ KORUYACAK SİSTEM GEREKLİ

- Ortak velayette paylaşılan çocuk mudur, ebeveynlik sorumluluğu mudur?

-Ortak velayette çocuk paylaşılmaz ya da ortaklaşılmaz; ebeveynlik ortaklaşılır. Çocuk, velayeti ortak değilmiş gibi, ebeveynlerden birinin yanında kalmaya devam eder. Diğer ebeveynle de hangi aralıklarla kişisel ilişki kuracağı yasada belirlendiği şekilde düzenlenir. Bunun ötesinde tarafların fiziki şartlarına ve aralarındaki ilişkinin şekline göre çocuğun her iki ebeveyniyle de birlikte olabileceği ve yüksek menfaatinin korunacağı bir sistem pekâlâ kurulabilir.

‘ÇOCUK EBEVEYNLERİ ARASINDA KALABİLİR’

- Ortak velayetin çocuk açısından avantaj ve dezavantajları nelerdir?

-Avantajlarını, çocuğun her iki ebeveyniyle de daha rahat iletişim kurabilmesine, ebeveynlerin çocuk için birlikte karar alabilmesine, aile olunmasa da ilişkilerin medenice yürütülmesine yol açmak olarak sıralayabilirim. Dezavantajlarınsa daha çok ekonomik sebeplerden ortaya çıktığını söyleyebilirim. Ebeveynler arasında ekonomik seviye farklıysa çocuğun ihtiyaçlarıyla ilgili ortak karar almak zorlaşır. Uzlaşma kültürümüzdeki eksiklerden dolayı da çocuk zaman zaman ebeveynler arasında kalabilir. Hatta bazen, ebeveynlerin birbirlerine karşı kullanma, kışkırtma aracına dönüşebilir. İleri safhalarda inatlaşmalar da yaşanırsa bundan çocuk çok fazla zarar görür. Özetlersem, çekişmeli boşanmalarda dezavantajlı, anlaşmalı boşanmalarda avantajlı durumlar daha ön plandadır, ortak velayet altındaki çocuklar için.

‘YASALARDAN ÖNCE İNSANLAR DEĞİŞMELİ’

- Ortak velayetin kurumsallaşması Türkiye’de mümkün müdür, neleri değiştirir?

-Bu konunun yaygın ve kurumsal uygulandığı ülkelere bakalım. İsviçre ve Almanya’da örneğin, eskiden boşanmalarda tek ebeveyne velayet verme sistemi geçerliymiş. Ortak velayet istisnai kalırken zamanla gelişmiş ve yaygınlaşmış. Şimdi artık oralarda ortak velayet genel, çocuğun ve ebeveynlerin durumuna göre tek yönlü velayet istisnai uygulanır olmuş…

Bizdeyse ortak velayet şimdilik yeni ve istisnai, zaman ne gösterir bilinmez. Ortak velayetin kurumsal olarak oturması uzlaşma kültürümüzün gelişmesiyle paralel ilerleyebilir. Yasalardan önce insanlar olarak bizim değişmemiz gereklidir. İletişime daha açık, asgari müşterekte buluşmayı beceren taraflarımızı öne çıkarmamız; aramızdaki sorunları büyüten, kavgacı, intikamcı, bencil, benbenci taraflarımızı arkada bırakmamız gereklidir. Toplum olarak bakış açımızı kavga etmekten ziyade uzlaşmayla geliştirmediğimiz sürece, yasalara ve uygulamalara, ne kadar mantıklı, modern olurlarsa olsunlar, uyum sağlamamız mümkün olmayacaktır.