Osmanlı döneminde Filistin’e Yahudi göçü

Osmanlı İmparatorluğu’nun, 1850’lerden itibaren Filistin’e yönelik bilinçli Yahudi göçünü önleme amacıyla ciddi mücadele ettiğini, Osmanlı yazışmalarından anlıyoruz. Amaç Ermeni meselesi gibi bir bölücü hareketle karşı karşıya kalmamak! Bunun için de bölgeye yönelik göç ve toprak satın alma faaliyetlerini yakından izlemiş. Bunlara yönelik faaliyetleri engellemek için de bölgedeki yöneticiler uyarılmış, ayrıca gelişmeler de İstanbul’a iletilmiş. Başbakanlık Osmanlı Arşiv Müdürlüğü tarafından yayımlanan belgelerde ilginç olan birisi de Siyonist hareketin önderi Theodor Herzl’in 30 Nisan 1899 tarihli mektubu. Bu mektuptan çok bahsediliyor. Arşiv kayıtlarında bu belgenin varlığı ve İmparatorluğa iletilmesi, ayrı bir değere sahip. Bu konudaki iddiaların doğruluğunu kanıtlıyor. İşte Siyonist hareketin bölgeye yönelik faaliyetlerine karşı İmparatorluğun aldığı tutumu yansıtan belgeler ve özetleri:

TOPRAK SATIŞI YASAĞI

30 Ağustos 1851, Bölgeden gönderilen dilekçe: Kudüs'teki Latin, Rum ve Ermeni manastırları için toprak satın alınmakta olduğu haber alındığından, Müslümanlar'ın toprak satmaları yasak olduğu hâlde bu yasağa dikkat etmeyen görevlilerin hükümete bildirilmesi.

13 Aralık 1857, Kudüs Mutasarrıflığına: Yabancı uyrukluların çeşitli hilelere başvurarak Filistin'de arazi satın almasının önlenmesi için tedbirler alınması ve bu bağlamda Kudüs'teki arazi ve emlakin tahriri için Esad Efendi'nin görevlendirilmesi.

9 Mayıs 1880, Meclis-i Hâss-ı Vükelâ: Mösyö Oliphand'in, Belka'da büyük bir araziye, idârî bakımdan bazı imtiyazları bulunan özerk bir Yahudi kolonisi kurulması teklifinin Meclis-i Hâss-ı Vükelâ'ca uygun görülmediği.

4 Nisan 1881, Saraya sunulan arz: Avrupa devletlerinin çıkar hesapları yüzünden ve malî durumun sıkıntıda olması sebebiyle zor durumda bulunan Osmanlı Devleti'ne, kendilerine Filistin'de toprak verilmesi karşılığında yardımcı olacakları ve Musevî iş adamlarının ellerinde bulunan Avrupa gazeteleri vasıtasıyla manevi destek sağlayacakları konusunda Newlinsky'nin teklifi. Nevlinsk-Viyana.

BORÇLANDIRMA SURETİYLE TOPRAK SATIŞI

29 Ocak 1881, Saraya sunulan arz: Suriye havalisinde ziraatle meşgul olan ahalinin arazilerinin rehin tutulması karşılığında yüksek faizlerle tüccar ve bankerlere borçlandırılmak suretiyle, İngiltere'de kurulmakta olan bir banka tarafından bu arazilerin ellerinden alınacağı bildirildiğinden Hükümet'in onayı olmadan arazi rehinlerinin kabul edilmeyeceğinin bir nizamname ile ilan edilmesi. Es-Seyyid Ahmed Hamdi.

22 Temmuz 1886, Dahiliye Nezaretine: Musevî muhacirlerin Filistin'e yerleşmelerine izin verilmemesi yönündeki yasağa rağmen, Romanya'dan gelerek Hayfa'ya yerleşen Musevî muhacirlere iskân izni verip Devlet-i Aliyye tabiiyetine kabul eden sorumlular hakkında tahkikât yapılması ve söz konusu yasağın titizlikle uygulanmaya devam edilmesi. Suriye Valisi.

29 Mayıs 1891, Hariciye Nezareti’ne: Büyükelçi Abdülhak Hâmid'in, Rusya'dan Filistin'e yönelik Yahudi göçüne müsâmaha gösterilmemesi konusundaki uyarısı.

BİR AYDAN FAZLA KALMASINLAR

27 Temmuz 1891, Yıldız Sarayı’na arz: Safed ve Hayfa'ya gelip yerleşerek Osmanlı tabiiyetine geçmek ve askerlik vergisinden muaf tutulmak isteyen Yahudilerin bu isteklerinin kabul edilmemesi, iskânlarına izin verilmemesi ve Amerika'da iskân olunmak üzere yurt dışına gönderilmeler. Meclis-i Mahsus üyeleri.

27 Eylül 1891, Yıldız Sarayı’na arz: Gazze ve Yafa sahillerinde büyük miktarda araziler satın alıp buralara modern köyler kurarak bölgeyi ele geçirmeye çalışan Yahudiler'in sinsi faaliyetlerine karşı idarî ve askerî tedbirler alınması. Kudüs-i şerif Mutasarrıflığı maiyyetinde müstahdem kaymakam mülâzımlarından Boyacıyan Mihran.

5 Ocak 1892, Kudüs Mutasarrıflığına: Kudüs'e yerleşmek amacıyla gelecek olan Yahudilere ikamet izni verilmemesi ve ziyaret için geleceklere de bir aydan fazla süre tanınmaması.

14 Ocak 1892, Sadaret’e: Yabancı uyrukluların Kudüs'te ikametleri yasak olması sebebiyle, İran'dan Kudüs'e gelen Musevî göçmenlerin memleketlerine iade edilmesi.

26 Kasım 1892, Suriye ve Beyrut Vilâyetlerine, Kudüs Mutasarrıflığı'na: Musevî muhacirlerin Filistin'de yerleşmeleri yasaklandığı halde memurların dalgınlığı ve müsamahası sebebiyle veya Musevîlerin arazi sahiplerini paraya tamah ettirmek suretiyle toprak edindikleri anlaşıldığından; bunun önlenmesi için tapu yoklama memurlarının kişiler arasında gayr-ı resmî olarak düzenlenen el senetlerine dayanarak tapu vermelerinin -düzenleme bu bölgeye mahsus olmak şartıyla- geçici olarak yasaklanması. Dahiliye Nezareti.

GÖÇÜ ENGELLEYİN

15 Ağustos 1893, Saray’a arz: Rusya ve Romanya gibi ülkelerden sınır dışı edilen Yahudiler, Filistin’de Yafa ve Hayfa civarında kanunsuz olarak yerleşmekte olduklarından, kendilerine kimlerin ve nasıl yardımcı olduğu hakkında rapor. Bölgeden gönderilen ihbar.

25 Şubat 1893, Sadaret’e: Fransa tebaasından Michel Erlanger'in Hayfa, Kudüs ve Yafa'da tasarruf ettiği arazileri Rothschild'in vekili El-Şâyed'e devretmek istediği, fakat Yahudi muhacirlerin Filistin topraklarına kabul edilmemesine dair tebliğ hâlen yürürlükte olduğundan, bunlara hiçbir şekilde arazi devrinin yapılmaması. Dahiliye Nazırı Rıfat.

3 Ocak 1894, Dahiliye Nezareti’ne: Filistin'de tapuda kayıtlı olan veya olmayan arazilerin değerinden fazla fiyata satabilmek için mahkemelerde muvazaalı davalar açılarak mülke çevrildiğinden ve Padişah irâdesi olmadan bu araziler üzerine binalar yapıldığından, bundan sonra mahkemelerde bu tür davalarda Defter-i Hakanî memurları da bulundurularak daha dikkatli olunması ve kanunlara riâyet etmeyenlerin cezalandırılması. Sadrazam ve Yâver-i Ekrem Cevad.

22 Aralık 1894: Rusya ve başka devletlerden kovulan Musevî göçmenler Baron Rothschild'in desteğiyle Filistin topraklarına yerleşmeye devam ettiğinden ve Musevîlerin bu bölgede yoğunlaşmaları ileride devletin başına Ermeni meselesi gibi bir dert açabileceğinden, sistemli bir şekilde sürdürülen bu göçün önüne geçilmesi.

THEODOR HERZL’İN MEKTUBU

3 Eylül 1898: Siyonist Cemiyeti'nin Viyana'da toplanan ikinci kongresinde konuşan Mösyö Herzl'in; "Sen ver, ben de vereyim" kaidesinden hareketle kadîm memleketleri olan Filistin topraklarına dönmeye çalıştıklarını beyân etmesi.

30 Nisan 1899, Hariciye Müsteşarı Artin Paşa kullarına Doktor Theodor Herzl tarafından vârid olan tahrirâtın tercümesidir: Filistin'de Yahudilere toprak verilmesi koşuluyla Osmanlı Devleti'nin finansman problemlerinin halledilmesi konusunda yardımcı olacaklarına dair Dr. Theodor Herzl'in Hariciye Müsteşarı Artin Paşa'ya sunduğu teklif.

30 Eylül 1901: Musevîlerin Filistin topraklarına göç etmelerinin engellenmesi ve bu konudaki yasağın sürdürülmesi. Padişahın Başkâtibi Tahsin.

14 Mart 1900: Baron Rothschild'e Hayfa Kazası'nda fazla arazi tahsis edilmemesi ve yüz otuzdan fazla hâne yaptırılmaması kararı bulunduğu halde, onun bu sınırlamaya uymayıp ayrıca yasaklı muhacirler iskân ettiğinin anlaşılması üzerine; bu araziler hakkında incelemelerde bulunmak üzere Bâb-ı Âlî, Askeriye ve Defter-i Hakanî Nezâretinden birer memur tayin edilmesi. Serasker Rıza.

18 Ekim 1900: Filistin'e ziyaret için gidecek olan Musevîlere verilecek olan farklı renkteki geçici ikamet tezkiresi ve diğer kurallarla ilgili talimâtta belirtilen ve uzun senelerdir uygulanmakta olan kararların, sadece Yahudilerin Filistin'e yerleşmelerini önlemek için olduğu ve hiçbir şekilde ziyaret haklarına engel olma amacı taşımadığı konusunda, bu uygulamalara karşı çıkan ecnebi sefaretlere bilgi verilmesi. Sadrazam Rıfat.

13 Haziran 1909: Galata tüccarlarından İzhak Fernandez'in Filistin'deki arazilerinin keşif ve ölçümünün yapılması talebinin yasak kapsamında değerlendirilmesi ve Osmanlı Devleti'ne göç etmek isteyen Yahudi muhacirlerin hangi şartlar altında arazi satın alabileceklerinin Defter-i Hakani'ye tebliğ edilmesi. Meclis-i Vükela Kararı. (Osmanlı Belgelerinde Filistin, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul, 2009, s.219-326.) BİTTİ