Osmanlı'dan Cumhuriyet'e dış yardımlar-2: Başı dara düşen sığındı

Osmanlı döneminde Endülüs Müslümanları ve Yahudilerinden başka Macar, Leh, Kafkas meselelerinde de ülkemize sığınan ecnebilere ve onların kral ve soylu yöneticilerine kucak açılır. Bunlardan birisi de Macar Kurslarına Sofya'da sığınma hakkının verilmesidir. Bu amaçla Belgrad Valisi'ne 21 Şubat 1699 tarihinde gönderilen Padişah fermanında, sığınmacılara iyi davranılması istenir:

"Bundan sonra da benim yüce himayem altında mutlu, müreffeh ve huzur içerisinde olmaları için uygun mahallerde yer yurt gösterilip iskân olunmak üzere hepsinin topluca güvenli bir şekilde bir an önce oraya gönderilmesini, bunlara yolculukları esnasında sıkıntı çektirilmemesini ve yol güzergâhındaki halktan da kimsenin zarar görmemesine özen gösterilmesini emrettim." (Age, s.37.)

Bu dönemde buna ilişkin önemli hadiseler şunlardı:

1726: Osmanlı Devletine sığınan Macar Kralı Rakofçi Tekirdağ’da misafir edildi. Kendisine ve maiyetindekiler maaş bağlandı.

1785: Avusturyalıların baskıları sebebiyle İstanbul’a göç eden Lehistanlı Yahudilere sığınma hakkı verildi.

1772: Leh mülteciler Selanik ve çevresinde iskân edildi.

1785: Avusturyalılardan kaçıp Osmanlı ülkesine sığınan Lehistan Yahudilerine iskan hakkı verildi.

1814: Trabzon’da mülteci olarak bulunan Açıkbaş [Gürcistan/İmereti] Meliki Solomon’a maaş verildi.

1827: Eski Gürcistan Kralı Erekle Han soyundan Aleksandr’ın, Osmanlı Devleti’ne iltica arzusu kabul edildi.

1827: Çeçen Hâkimi Gazi Muhammed Efendi yardım talebinde bulundu.

1849: Macar bağımsızlık önderi Lajos Kossuth Osmanlı Devleti’ne iltica etti Tekirdağ'da iskan edildi. Maaşa bağlandı.

1859: Ülkeleri Ruslar tarafından işgal edilen Çerkes ve Nogaylar Osmanlı topraklarına hicret ettiler.

DOĞAL AFETLER İÇİN YARDIM

1800: Kıtlık sebebi ile İngiltere'ye buğday desteği.

1847: Bükreş'teki yangınzedelere Sultan Abdülmecid'in yardımı.

1847: Kıtlık sebebiyle İrlanda halkına yapılan yardım.

1856: Fransa'daki selzedelere Sultan Abdülmecid'in yardımı.

1857: Lehistanlı bekâr mültecilerin devlet yardımı ile evlendirilmeleri.

1870: İrlanda'da bulunan fukaraya yardım.

1876: Kıtlık sebebi ile İsveç'e buğday gönderilmesi.

1878: Muhtelif iskelelerdeki iki yüz bin Kafkasyalı muhacirin sevk, iskân ve idaresi.

1879: Su taşkınlarından zarar gören Macaristan'ın Segedin şehri ahalisine yardım.

1888: İsveç'te yangından zarar görenlere II. Abdülhamid'in para yardımı.

1889: Kıtlık sebebi ile Karadağ'dan Osmanlı tarafına iltica eden Karadağlıların iskânı.

1891: Almanya'daki Saale Nehri'nin taşmasından zarar gören ahaliye yardım.

1892: İran'daki kolera salgını sebebiyle doktor ve eczacı gönderilmesi.

1894: İran depremzedelerine yardım.

1894: Amerika ormanlarında çıkan yangın dolayısıyla zarara uğrayanlara yapılan yardım.

1894: Cape Town'daki kız mektebine yardım talebi.

1896: Fransa'da Pastör adına dikilecek heykele para yardımı yapılması.

1902: Hindistan'da kıtlıktan zarar görenlere yardım gönderilmesi.

İRLANDALILARIN TEŞEKKÜRÜ

1847 yılında İrlanda'da kıtlık olur. Osmanlı İmparatorluğu yardım gönderir. İrlanda ileri gelenleri ve soyluları bu yardımdan dolayı teşekkür beratı gönderir: "Bizler İrlanda'nın soyluları, ileri gelenleri ve halkı olarak, Osmanlı Padişahına, yaşadığımız kıtlık felaketi sebebiyle yaptığı cömertçe yardımdan dolayı şükran ve minnetlerimizi sunarız. İçinde bulunduğumuz ölüm ve açlık tehdidinden kurtulmak için diğer ülkelerin yardımına başvurmamız kaçınılmaz olmuştur. Osmanlı Padişahının bu yardım çağrısına verdiği cömertçe cevap Avrupa devletlerine de örnek olmuştur. Bu isabetli davranış sayesinde pek çok kişi ferahlamış ve ölümden kurtulmuştur. Onlar adına teşekkürlerimizi sunuyor ve başımıza gelen bu sıkıntıların Osmanlı padişahı ve ülkesinin başına gelmemesi için dua ediyoruz." (Osmanlı'dan Günümüze İnsani Diplomasi Cihan-Penah, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, İstanbul, 2016, s.79.)

FRANSA'DA SEL YARDIMI

Fransa'da sel taşkınları nedeniyle fakir halka Sultan Abdülmecit tarafından yardım gönderilir. Buna ilişkin 22 Haziran 1856 tarihli Paris Sefirimiz Mehmet Cemil Paşa'nın gönderdiği yazıda şunlara değinilir: "Devletli efendim hazretleri, Fransa'daki bazı nehirlerin taşkınlığından zarar gören fakir halka yardım olmak üzere yüce Halife hazretleri tarafından 40 bin frank ihsan buyurulduğu ve söz konusu paranın Mösyö Pilevil tarafına havale ettirilmiş olduğu belirtilerek gereğinin yerine getirilmesi siz nâzır hazretlerinin telgraflarınızla emir buyurulmuştu. Söz konusu para derhal Mösyö Pilevil'den alınarak bir mektup ile birlikte Fransa Dışişleri Bakanlığı'na gönderilmiş; daha sonra da Padişah hazretlerinin işbu yardımı Monitör gazetesinde yayınlatılarak ilân kılınmıştır. Merhameti bol Halife efendimizin bu lütuf ve ihsanı Fransa kamuoyunda pek çok olumlu etkiler yapmış ve bütün halkın dilinde buna yönelik övgüler dile getirilmiştir." (Age, s.79.)

MACAR HALKINA YARDIM

Hariciye Nezareti'ne 15 Mart 1879 tarihiyle Viyana Osmanlı Büyükelçiliği'nden gelen telgraf: "Su taşkınlarından dolayı tamamen harap olmuş olan Segedin şehri halkı için her taraftan yardım defterleri açıldığı Budapeşte Başşehbenderliğimizden tarafımıza bildirilmiştir. Budapeşte'de bulunan diğer konsoloslar yüklüce yardımlar yapmışlardır. Geçmişte de yaralı Osmanlı askerleri ile muhacirlerine pek çok yardımda bulunmuş olan bu şehir halkına yardım etmek insanlığın gereğindendir. Yapacağımız yardımın politik açıdan da olumlu etkileri olacaktır. Dolayısıyla yardım komitelerine gönderilmek üzere Büyükelçiliğe veya Budapeşte Başşehbenderliği'ne bir kredi açılması için telgraf ile emir verilmesini rica ederim." (Age, s.127.)

İran'daki kolera salgınına doktor gönderdik

İran'da 1892'de kolera salgını sebebiyle yardım talebinde bulunulması üzerine ilaç ve tıbbî malzeme ile donatılmış doktor ve eczacılardan oluşan bir heyetin İran'a gönderilmesine karar verilir. Buna ilişkin yazışmada şunlara değinilir:

"Cuma günü Padişah'ın huzuruna kabul edilen İran Büyükelçisi Esedullah Han, ülkesinde şu günlerde var olan kolera hastalığından dolayı yeterli doktor ve ilaç bulunmadığından buradan oraya tıbbî malzeme ve ilaç gönderildiğini ifade etmiştir. Bu duruma insaniyet ve İslâmiyet açısından baktığımızda İranlılara yardım etmemiz gerekmektedir. Gitmek isteyenlere ikramiye vaad edilip yol masrafları karşılanarak yeterli sayıda doktor ve eczacıdan oluşan bir heyetin İran'a gönderilmesi ve bunların yanlarında götürecekleri ilaçlarla hastaları tedavi etmeleri halk üzerinde olumlu bir etki bırakacak ve aynı zamanda da kendileri bir deneyim kazanmış olacaklardır. Gerçi oraya gidenler kendi hayatlarını da tehlikeye atmış olacaklardır. Doktorluk mesleğinde hayat kurtarmak bir görevdir, dolayısıyla doktor bir çeşit asker sayılır. Bu şekilde insanlık adına hizmet etmiş olacaklardır. Mükâfât vaadiyle gerekli bilgilendirme yapılıp rızaları alınarak İran'a böyle bir sağlık heyetinin gönderilmesi için bir çare bulunması Padişah'ın emrinin gereğidir. 30 Ağustos 1892. Mâbeyn Başkâtibi Süreyya." (Age, s.143.)

Heyet 1 Ekim'de yola çıkar. Yanlarında 54 sandık ilaç ve yardım malzemesiyle... Harcırah olarak da 100 bin kuruş verilir.

AMERİKA'DA ÇIKAN ORMAN YANGININA YARDIM

Konuya ilişkin Hariciye Nazırı Sait Halim Paşa'nın Padişah'a arz edilen 18 Eylül 1894 tarihli yazısı: "Amerika'daki orman yangınlarından zarar görenlere

yardım olarak 300 Osmanlı lirası verilmesi kararlaştırılmış olup, 10 Eylül 1894 tarihli ve 795 numaralı Sadâret'in yazısı üzerine söz konusu para ilgili husus Washington Büyükelçiliğimize telgrafla bildirilmiştir. Padişahımızın bu şekilde yaptığı yardımdan dolayı içten teşekkürlerinin kendisini iletilmesi, Newyork Belediye Başkanı tarafından rica olunduğu ve tüm Amerika gazetelerinin bu yardımdan övgü ve minnetle bahsettiklerini içeren büyükelçilikten alınan 15 Eylül 1894 tarihli ve 225 numaralı telgrafın tercümesi ekte sunulmuştur. Emir

Padişahındır." (Age, s.153.)

PASTÖR HEYKELİNE YARDIM

"İnsanlığa olan hizmetleri ve Osmanlı ülkesinde ipek böceği yetiştirmek usulünü ıslâh için gayretleri açık olan merhum Pastör'ün anısına Fransa'da dikilecek heykelin masrafına Düyun‑ ı Umumiye'nin katılması hakkında teşkil olunan heyet tarafından yapılan müracaata dayanarak bin franklık bir yardım gönderilmesinin uygun olacağından gereğinin yapılmasına izin verilmesi Genel Müdürlük tarafından istenmiştir. Pastör sayesinde elde edilen kazanımlar dikkate alınarak böyle bir yardım yapılması isteğinin Hükümet tarafından da takdirle karşılanacağı umuduyla adı geçen Meclis tarafından da teklifin uygun görüldüğü Düyun‑ ı Umumiye Komiserliği'nden 9 Mayıs 1896 tarihli tezkirede bildirilmiş olduğundan durumun Sadâret makamına arz edilmesi Maliye Meclisi tarafından ifade edilmiştir. Emir ve fermân yüce makamındır. 21 Mayıs 1896. Maliye Nâzırı Ahmed Nazif Paşa." (Age, s.159.)

HİNDİSTAN'A KITLIK YARDIMI

"Hindistan kıtlıkzedeleri için İstanbul'da toplanan 5000 liradan şimdilik bir miktarıyla Basra Vilâyetince zahire tedariki ve Bombay Başşehbenderliği kanalıyla ihtiyaç sahiplerine gönderilmesinin bölge ahalisi üstünde olumlu tesir yapacağı konu ile ilgili Padişah emri ile bildirilmiştir. Bu hususta yetki Sadrazamındır. 16 Ocak 1902. Padişah Başkâtibi Tahsin." (Age, s.165.)

TÜRKİYE'NİN YARDIMLARI

Cumhuriyet Türkiyesi de dünyanın dört bir yanındaki doğal afetler ve sosyal olaylardan dolayı başı dara girenlere yardım eder. Bunlara verilecek örnek çoktur. Ancak bunlara ayıracak yerimiz dardır... Buna güzel bir örmek vererek yazımızı sonlandıralım:

Kurtuluş Savaşı yıllarıdır. Sovyet Rusya'da iç savaş nedeniyle insanı dehşete düşürecek derecede kıtlık vardır. 1921-22 yılı kışında insanlar açlıktan sokak ortalarında ölürler. İşte bu günlerde Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Türkiye daha işgalden kurtulmadan müttefikimiz Rusya'ya buğday yardımında bulunur. İşte bu sıkıntılı günlerde Türk Dışişleri Bakanlığı tarafından, 3 Eylül 1921 günü Moskova’daki Büyükelçiliğimize Mustafa Kemal Paşa’nın, buğday yardımına ilişkin emirleri iletilir: “Memleket dahilinde mevcut olan bütün zahire depolarından yüzde kırkı milli müdafaa ihtiyaçlarına sarf edilmek üzere hükümet tarafından alınacaktır. Rusya’daki açlığı hafifletmeye medar olur ümidiyle, hükümet, Karadeniz sahillerinde bu suretle elde edeceği hububatı Rus milletine hediye etmeye karar vermiştir.” (Atatürk'ün Bütün Eserleri, C.11, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2003, s.373.)

ATATÜRK'TEN ERMENİSTAN'A YARDIM

Gümrü'de meydana gelen depremden dolayı zarara uğrayanlara yardım olarak Ermenistan Hükümeti'ne 200 ton kerestelik ağaç gönderilmesi hakkında Kararname: "22 Ekim 1926 tarihinde Gümrü ve mülhakâtında vuku‘a gelen şiddetli hareket-i arz dolayısıyla Ermenistan halkından altmış bin nüfusun meskensiz kaldığı cihetle harâb olan hânelerin inşası için Sovyet Hükûmeti tarafından ibrâz edilmiş olan dostluğa karşı bir mukabele olmak üzere Ermenistan Hükûmeti emrine bir mikdar mevâdd-ı haşebiyyenin i‘tâsı münasib

olacağı Moskova Sefâreti ile Gümrü Şehbenderliği'nin iş‘ârına atfen Hariciye Vekâlet-i Celîlesi'nin 21 Kasım 1926 tarih ve Umûr-ı Siyasiye 545 numaralı tezkiresiyle bildirilmiş ve Ziraat Vekâlet-i Celîlesi'nden yazılan 25 Aralık 1926 tarih ve Orman Müdüriyet-i Umumiyesi 33134/31 numaralı tezkirede de bu maksatla iki yüz ton ağacın verilmesi muvâfık bulunduğundan orman bedeli ile diğer masrafların ne şekilde ödeneceği hakkında bir karar alınması teklif olunmuştur. (...) 26 Aralık 1926." (Age, s.217-218.)