Papa ziyareti ‘Ilımlı İslam’ projesinin devamı

Katoliklerin dini lideri Papa Franciscus’un Irak ziyareti bugün son buluyor.

Dün Irak ziyareti kapsamında Erbil’e giden Papa, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı Neçirvan Barzani ve Başbakan Mesrur Barzani ile görüştü.

Erbil'den sonra Musul'a gelen Papa, terör örgütü IŞİD tarafından 2014'te yıkılan el Tahira Kilisesi'nde terör saldırılarında hayatını kaybedenler için dua okudu. Papa Franciscus, Musul'daki programın ardından Hristiyan nüfusun çoğunlukta bulunduğu Karakuş bölgesini ziyaret etti. Sonrasında tekrar Erbil'e dönen Papa, Franso Hariri Stadyumu'nda da ayin gerçekleştirdi.

Papa’nın, bu sabah erken saatlerde Bağdat havalimanında yapılacak veda töreninin ardından Roma'ya dönmesi bekleniyor.

Papa Franciscus, 5 Mart’ta Bağdat'ta Başbakan Mustafa el-Kazımi ve Cumhurbaşkanı Berhem Salih ile görüşmüştü. Katoliklerin ruhani lideri, Bağdat'ta Seyyidet'ül Necat Kilisesi'ni de ziyaret etmişti.

Irak temaslarının ikinci gününde ise Papa, önce Necef'te Şiilerin en büyük dini merci Ayetullah Ali el-Hüseyni es-Sistani ile bir araya gelmişti. Papa, Necef'ten sonra Nasiriye'de Hazreti İbrahim'in doğduğu yer olduğuna inanılan antik Ur kentini ziyaret etmişti.

Tarihte ilk kez bir Papa Irak’ı ziyaret ederken, ziyaretin zamanlaması da dikkat çekiyor. İlk gün konuşmasında Irak’a ilişkin bölgesel vurgular yapan Papa’nın ziyareti Irak siyaseti ve bölge ülkeleri açısından çokça tartışılıyor.

ANKASAM (Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi) Uluslararası İlişkiler Uzmanı Doğacan Başaran Papa’nın Irak ziyareti ve olası sonuçları ile ilgili sorularımızı yanıtladı.

‘DİNLER ARASI DİYALOG’ SÖYLEMİNİN ALTINDA YATAN GERÇEK

Papa'nın Irak ziyareti ne anlama geliyor? ABD üslerine roketli saldırıların gerçekleştiği, intihar saldırılarının yoğunlaştığı, pandeminin yükseldiği 'tehlikeli' koşullarda Papa neden bu ziyarette ısrarcı oldu sizce?

Bilindiği gibi Vatikan, dönem dönem çeşitli Müslüman figürlerle yakınlaşmak suretiyle “Dinler Arası Diyalog” söylemi altında prestij elde etmek, hoşgörü imajı kazanmak ve aslında Batı’nın “Ilımlı İslam” projesini, çeşitli aktörler aracılığıyla bölge devletlerine dikte etmek hususunda bir misyona sahiptir. Bu kapsamda uzun yıllar Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) elebaşı Fetullah Gülen’i kullandıkları da bilinmektedir. 15 Temmuz sonrasında FETÖ’nün bu misyonu yerine getirecek gücü kalmamıştır. Lakin Papa’nın 2019 yılında El-Ehzer Şeyhi Ahmet-et Tayyib ve şimdi de Ayetullah Ali es-Sistani’yle görüşerek bu projeyi belki de “Ilımlı İslam 2.0” versiyonuyla uygulamak istemektedir. Bu kapsamda Papa’nın Kovid-19 salgınına rağmen Irak ziyaretinde ısrarcı olması dikkat çekicidir. Ziyaret, İran’a yakınlığıyla bilinen Şii milis grupların Amerikan üslerine saldırılar gerçekleştirdiği bir zaman diliminde yapılmıştır. Bu da önemli bir anekdottur. Zira Papa’nın Şii taklit mercii Sistani’yle görüşmesi, bir anlamda Kum ile Necef arasındaki ekol farkı üzerinden Batı’nın Irak merkezli Şiilik ile İran merkezli Şiiliğin farklılıklarını belirginleştirme çabası olarak yorumlanabilir. Nitekim Irak’taki son Parlamento Seçimleri ve geçtiğimiz yıllarda Basra’da bulunan İran konsolosluğunun Şii protestocular tarafından yakılması da Şiilik arasındaki farklılığın Irak Şiilerinin belli bir bölümünde etkili olduğunu ve Irak milliyetçiliğine dayalı Şiilik yorumunda İran’ın bölgedeki varlığının rahatsızlık yarattığını göstermektedir.

İRAN’A MESAJ NİTELİĞİNDE

Irak hükümeti Papa ziyaretine olumlu yaklaşırken, İran tarafı daha kuşkulu değerlendiriyor. Sistani görüşmesi de ziyaretin merkezindeydi. Ziyaret bu bağlamda İran'a bir mesaj olarak değerlendirilebilir mi?

Irak’ta Başbakan Mustafa el-Kazımi’nin ziyaretten memnuniyet duyduğu ve 6 Mart gününü “Hoşgörü Günü” ilan ettiği görülmüştür. Ayrıca Sünni kimliğiyle öne çıkan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’yle de Papa’nın temasları gerçekleşmektedir. Bu da Irak’ta ABD’nin partner olarak çalışmayı tercih edebileceği İran etkisinden uzak aktörlerle görüşüldüğü anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu ziyaret, Tahran’da rahatsızlık yaratmıştır. Özellikle de Necef merkezli Şiiliğin Kum’a karşı ön plana çıkarılması ve Irak Şiilerinin İran’dan uzaklaştırılmak istenmesi, orta ve uzun vadede İran’ın Irak politikasında ciddi düzeyde nüfuz kaybetmesi sonucunu beraberinde getirebilir. Bu nedenle de Papa’nın Irak ziyareti İran’a karşı verilen bir mesaj olma niteliğine haizdir.

İBRAHİM ANLAŞMALARININ DEVAMI NİTELİĞİNDE

Papa ziyaretinin bölgeye ne gibi yansımaları olur?

Papa’nın ziyaretini Donald Trump döneminde imzalanan “Abraham/İbrahim Anlaşmaları” ile birlikte okumak mümkündür. Zaten Papa da İbrahim’in doğduğu yer olduğuna inanılan Ur’u ziyaret etmiştir. Gerek Papa’nın Irak’taki görüşme trafiği ve gerekse de İbrahim Anlaşmaları aynı amaca hizmet eder gibi görünmektedir. Bu amaç da Ortadoğu’da Batı’nın istediği düzenin tesis edilmesi ve aktörlerin buna uyumlu hale getirilmesidir. Bu kapsamda İbrahim Anlaşmaları’na da Papa’nın Irak ziyaretine de İran’ın mesafeli yaklaşması tesadüf değildir. Dolayısıyla ziyaretin verdiği mesaj, Irak’taki İran etkisinin sınırlandırılmak istendiğidir. Bu noktada Necef ekolünün ön plana çıkartılacağı aşikardır. Durumun Irak’ın ötesinde bölge Şiilerine de yansıması mümkündür. Dahası İsrail’le normalleşme kararı alan Müslüman ülkelerin sayısının da artacağı öngörülebilir.

TÜRKİYE BAĞDAT İLE İLİŞKİYİ KUVVETLENDİRMELİ

Ziyaret sonrası Türkiye'nin Gara'ya operasyonu Irak hükümeti tarafından nasıl değerlendirilir? Papa ziyaretinin bu konuya etkisi olur mu?

Türkiye’nin Irak’a gerçekleştirdiği ve gerçekleştireceği operasyonlar, terörle mücadele amacı taşımaktadır. Dolayısıyla Ankara, Irak’ın toprak bütünlüğünden yanadır. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın bölge ziyaretlerinde verdiği mesaj da bu olmuştur. Dolayısıyla hem Bağdat hem de Erbil Türkiye’nin operasyonlarından çok rahatsız değildir. Ancak Türkiye’nin Irak’taki operasyonlarının Nuri el-Maliki’nin başbakanlığı döneminde ciddi sorunlara sebep olduğu ve Irak’ın tepki gösterdiği hatırlanmaktadır. Maliki, İran’a yakınlığıyla bilinen bir siyasetçiydi. Aradan çok zaman geçti. Şimdiki Başbakan Kazımi ise çok yönlü dış politika uygulamaya çalışan ve Türkiye’yle ilişkileri samimi tutmaya özen gösteren bir isim olarak öne çıkıyor. Açıkçası bu durumun kısa vadede değişeceğini sanmıyorum. Lakin Batı’nın Türkiye’yi kuşatma ve yalnızlaştırma stratejisi uyguladığı da açıktır. Bu nedenle de Türk karar alıcıların Bağdat ve Erbil’le olan ilişkileri olumlu ivmede tutması elzemdir.

ULUSLARARASI TOPLUMA IRAK’TA GÖREV DÜŞÜYORMUŞ!

Papa ilk gün konuşmasında Irak'ın çok uzun süredir büyük acılar çekmesi nedeniyle bu ülkeye ziyareti önemli bir görev olarak addettiğini söylemişti.

Papa ayrıca, “Irak’ı riske atan bölgesel gerginliklere karşı durmak gerekiyor. Irak’ın kalkınması ve barışı için uluslararası topluma görev düşüyor" ifadeleriyle bölge siyasetine dair de yorum yapmıştı.

Iraklı yetkililer, savaş ve mezhepsel çatışmaların arasında, ‘göreli’ istikrar sergileme şansı buldukları için ziyareti memnuniyetle karşıladıklarını belirtmişti.

Ancak bazı Şii gruplar, Papa Francis'in ziyaretini Batı'nın Irak'ın içişlerine karışması olarak niteleyerek karşı çıkmıştı.

ZİYARETİN TEMASI

Papa'nın 3 günlük ziyaretinin ana teması, Hıristiyanları bölgede kalmaya teşvik, aynı zamanda Lübnan, Ürdün, Kanada ve Avustralya gibi uzak bölgelerden geri dönmeye teşvik olarak açıklanmıştı. Ziyaret öncesi Vatikan tarafından Irak gezisiyle ilgili hazırlanan belge ve açıklamalarda, Irak'ın "tek tanrılı üç dinin babası İbrahim'in toprakları" olduğuna vurgu yapıldı.

Gezi ayrıca, Irak'ta 2003'ten bu yana sayıları azalan Hristiyan nüfus özelinde Ortadoğu'daki Hristiyanlara moral desteği olarak da değerlendiriliyor.

Net sayılar kesin olarak bilinmese de BBC’nin Katolik Kilisesi vakıflarından aktardığı verilerine göre Irak'taki Hristiyan nüfusun ABD’nin 2003'te işgalinden bu yana 1-1,4 milyondan 300-400 bine indiği kaydediliyor.

TARİHTE İLK

84 yaşındaki Papa Franciscus, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle 2020'deki dış gezilerini iptal etmişti. Yaklaşık 16 ay sonra ilk dış gezisini gerçekleştiren Franciscus, tarihte Irak'ı ziyaret eden ilk Papa oldu.

Papa Francis'ten önceki Hristiyan liderler 2. Jean Paul ve 16. Benedikt hep en eski Hristiyan topluluğun yaşadığı Irak'ı ziyaret etmek istemiş, ancak savaş ve çatışma ortamı nedeniyle bunu gerçekleştirememişti.