Prof. Dr. Burcu Özsoy Antarktika’yı anlattı - 3: Antarktika’da danışman üye ülke statüsü kazanacağız

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Denizcilik Fakültesi Öğretim Üyesi ve TÜBİTAK MAM Başkanı Prof. Dr. Burcu Özsoy ile söyleşimizin bu bölümünde hedefleri konuştuk. Özsoy, Antarktika Antlaşması kapsamında danışman üye ülke statüsü elde etme hedefinde son aşamada olduğumuzu, her geçen gün daha da önemli hale gelen Arktik’e ilişkin çalışmaların sürdüğünü belirtti.

Prof. Dr. Özsoy, TÜBİTAK’taki diğer görevlerinin yanı sıra uluslararası alanda Türkiye’yi birçok platformda temsil ediyor, Antarktik Araştırmalar Bilimsel Komitesi’nin (SCAR) Kapasite Geliştirme ve Eğitim Başkan Yardımcılığını yürütüyor.

Sözü Özsoy’a bırakıyoruz:

‘2015’TE HAZIRLIKLARA BAŞLAMIŞTIK’

• Antarktika çalışmalarında ”Danışman Ülke Statüsü” kazanmak için Ankara Üniversitesi Deniz Hukuku Ulusal Araştırma Merkezi (DEHUKAM) tarafından TÜBİTAK desteğiyle bir proje yürütülüyor. Projeyle, Türkiye'nin Antarktika Antlaşmalar Sistemi'nde "danışman ülke" olması için gereken hukuki altyapının oluşturulmasına katkı sağlanacak. Bunun anlamı nedir, önemli bir şey mi ülkemiz açısından? Bu yolda hangi aşamadayız?

Antarktika Antlaşması kapsamında danışman üye ülke statüsü elde etmek, yayınlanmış olan kılavuz çerçevesinde birçok hazırlığı ve adımı içeriyor. 2015 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Kutup Araştırmaları Merkezi koordinasyonunda başladığımız çalışmalarla bu hazırlıklara başlamıştık. 2019 yılından beri de TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü koordinasyonunda Bakanlıklarımızın, üniversitelerimizin destekleri ile son aşamaya gelmiş bulunmaktayız.

Ülkemizin güzide bir kurumu olan DEHUKAM da işbirliği yaptığımız kurumlardan bir tanesi. KUTUP 1001 isimli proje çağrımızda desteklenmeye değer görülen projeleri ile DEHUKAM, Antarktika Antlaşması kapsamında bugüne kadar alınmış kararların incelenerek, ülkemizdeki mevzuatın ilgili bölümleriyle ilişkilerini de ortaya koyarak ulusal çalışmaları destekleyecek.

Türkiye hem bölgesel hem de küresel atılımları, güvenilirliği ve tarafsızlığı ile birçok uluslararası mecrada önemli roller alıyor. Kutuplar konusunda da Türkiye’nin böyle bir rol elde etmesinin mümkün olduğunu düşünüyorum.

‘ARKTİK KONSEYİ’NDE GÖZLEMCİ OLACAĞIZ’

• Dünya izliyor mu bizim çalışmalarımızı? Arktik’te ülkeler arasında paylaşım nasıl olacak? Belirleyici etkenler ne olabilir?

Kutup çalışmalarında birçok ülkeye örnek olacak nitelikte hızlı ve sağlam adımlar attık. Bunlar yabancı ülkelerin takdirini kazandı. Katıldığımız uluslararası toplantılarda bu takdirler tarafımıza iletiliyor. Akademik olarak da bilim insanlarımızın öncü yayınları hem atıf almakta hem de benzer çalışmalar yapılırken, bilim insanlarımız ortak çalışmalara davet edilmekte. Arktik Okyanusu’na kıyıdaş ülkeler olan ABD, Danimarka, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Kanada, Norveç ve Rusya’nın kara alanları dışındaki hakları Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi çerçevesinde belirleniyor. Ancak tabii ki Arktik’te henüz kesinleşmemiş deniz sınırları da var. Coğrafi ve siyasi birçok faktörün önemli olduğu bu uyuşmazlıklara rağmen bölgenin barışçıl şekilde yönetilmesi için 1996’da Arktik Konseyi kuruldu. Kıyıdaş devletlerin üye olduğu bu konseye Türkiye de gözlemci olarak dahil olmak için çalışmalarını yürütüyor. Diğer bir yandan hem deniz buzlarının erimesiyle açılan yeni deniz rotaları, hem Kızıldeniz’de yaşanan gerilimler uluslararası taşımacılık ve enerji güvenliği konularında Arktik’i her geçen gün daha da önemli hale getiriyor.

ANTARKTİKA ÇALIŞMALARININ BULUŞMA NOKTASI

• Diğer ülkelerin Antarktika çalışmalarından nasıl haberdar oluyorsunuz? Bizim seferlerimize katılacak yabancılar ya da yabancıların seferine katılacak Türk bilim insanları nasıl, neye göre tayin ediliyor?

Akademik çalışmaları her alanda olduğu gibi kutup alanında da bilim insanlarımız kendi disiplinlerinde yayınlardan takip ediyorlar. Ancak bilimsel tartışmaların yaşandığı, öncül sonuçların yayınladığı Antarktik Araştırmalar Bilimsel Komitesi (the Scientific Committee on Antarctic Research-SCAR) tarafından iki yılda bir düzenlenen konferans Antarktika çalışmalarının buluşma noktası. Ben de SCAR’ın Başkan Yardımcılığı görevini yürütmekteyim. Türkiye de 2021’den beri SCAR’ın tam üyesi.

‘DANIŞMAN OLMAYAN EN AKTİF ÜLKE’ SIFATI

Bunun yanında lojistik faaliyetlere ilişkin gelişmeler ve planlar ise Antarktik Program Yürütücüleri Konseyi (The Council of Managers of National Antarctic Programs-COMNAP) yıllık olağan toplantılarında görüşülüyor. 2017 yılında gözlemci olduğumuz COMNAP’e de 2021 yılında üye olduk. Tabi ki Antarktika Antlaşması Danışma Toplantıları (Antarctic Treaty Consultative Meeting - ATCM) siyasi, bilimsel, lojistik konuların diplomatik olarak ele alındığı yıllık toplantılar. Burada “danışman olmayan üye ülke” sıfatıyla yer alırken, hem Türkiye’nin girişimlerine dair belgeler sunuyor, hem Antarktika’yı ilgilendiren kararlar ile ilgili görüşlerimizi bildiriyoruz. 2023’te yayınlanan bir çalışmada Türkiye’nin sunduğu belgeler ile en aktif danışman olmayan ülke olduğu da ortaya konulmuş.

‘HEM AVRUPA’DA HEM ASYA’DAYIZ’

Hem Avrupa hem de Asya ülkelerinin kutup programlarının yer aldığı iki bölgesel organizasyonda da Türkiye’yi temsil ediyoruz. Avrupa Kutup Kurulu’nda (European Polar Board-EPB) 2021’den beri üyeyiz ve aktif görevler alıyoruz. Asya Kutup Bilimleri Forumu’nu (Asian Forum for Polar Sciences - AFoPS) ise 2016’dan beri gözlemci olarak takip ediyor ve iş birliklerimizi bu platformlarda da geliştiriyoruz. Türkiye olarak kutup çalışmaları özelinde şu an 11 uluslararası iş birliği anlaşmamız mevcut. İş birliği anlaşmaları çerçevesinde lojistik ve siyasi birlikteliklerin yanı sıra bilim insanlarını karşılıklı değişimini de teşvik ediyoruz. TÜBİTAK ARDEB ile koordine ettiğimiz “KUTUP Yabancı Araştırma Üssü Katılım” proje çağrısıyla yabancı ülke seferlerine katılacak Türk bilim insanlarını desteklerken, yabancı araştırmacıları da gelen talepler doğrultusunda değerlendiriyoruz. Bireysel girişimleri ile iş birliği yapmaya çalışan bilim insanlarımızı da kurumsal bir çatı olarak destekleyip, çalışmalarında başarıya ulaşmaları için çabalıyoruz.