Prof. Dr. Doğanay Tolunay'dan Erzincan değerlendirmesi: ÇED süreçlerinde ciddi sorun var! İlk değerlendirmemiz zeminin iyi sabitlenmediği

Erzincan'ın İliç ilçesinde Anagold’a ait altın madeninde meydana gelen ve 9 işçinin toprak altında kaldığı facianın üzerinden 3 gün geçti. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay, sosyal medyadan bir kroki yayımlayarak maden faciasının meydana geldiği alandaki dere yatağına dikkat çekti. Kuru derenin önünde örneğin betonarme istinad duvarları ve benzeri yapılar görünmediğini belirten Tolunay, sorularımızı yanıtladı:

YETERLİ ÖNLEM ALINMAMIŞ GÖRÜNÜYOR

• Burası maden öncesinde bir kuru dere diyorsunuz? Bunun anlamı ne? Bölge, zemin, coğrafik yapı uygun değil mi altın madenine?

- Burası zaten kapasitesini doldurmuş ve kapasite artırımı olan yerler. Bu kuru derenin önünde örneğin betonarme istinad duvarları ve benzeri yapılar yapılmadığı, buraya materyalin yığıldığı anlaşılıyor ve buradan kaymış gibi gözüküyor. Tabii yerinde inceleme de yapmak gerekir. Yeterince önlem alınmamış gibi değerlendiriyoruz, ilk değerlendirmelerimizde.

MALZEME DE STANDARTLARA UYGUN YIĞILMAMIŞ

• Şu an için ayrıntılı bir değerlendirme yapamıyor musunuz?

- Maalesef çünkü çok sağlıklı bilgi gelmiyor bölgeden. Tam olarak nereden kaydı? Görüntülerden edindiğimiz bilgiler, görüntüler üzerinde işaretlediğim yer, yığın liçi olarak adlandırılan yer, orası bir kuru dere yatağı şeklinde ve böyle kuru dere yatakları su akışının olduğu yerler. Burada zeminin iyi sabitlenmediği ve üzerine yığılan malzemenin da standartlara uygun olarak yığılmadığı şekilde bir ilk değerlendirmemiz var. Tabii bunları dikkatli olarak anlatıyorum çünkü konu büyük ihtimalle mahkemeye gidecek, daha sağlıklı bilgiler geldikten sonra daha ayrıntılı değerlendirebiliriz.

ÇOK ÇEŞİTLİ AĞIR METAL İÇERİYOR

Ama şunu söyleyebilirim: bu kayan materyal toprak değil. Altın çıkartma aşamasındaki cevher. Bu cevherin içinde altının yanında gümüş, arsenik, cıva, kurşun, bakır, nikel gibi çok çeşitli ağır metal de var. Siyanüre ek olarak bu ağır metaller de çeşitli şekillerde hem insan sağlığına hem diğer canlı sağlığına olumsuz etki yapabiliyor. Toprakları ve yeraltı sularını kirletme riski var. O yüzden yaşanan aynı zamanda büyük bir çevre felaketidir. Çok geniş kapsamlı ele alınması, olabilecek çevre etkilerinin değerlendirilmesi ve çok geniş disiplinlerden bilim insanlarıyla birlikte bu felaket sonrasında yeni çevre felaketlerinin yaşanmaması için bu materyal nasıl kaldırılacak, nereye depolanacak, olası çevresel etkileri nasıl ortadan kaldırılabilecek, bir bilimsel çalışmaya ihtiyaç olduğu gözüküyor. Toprak kayması deniliyor, kayan toprak olsaydı çok fazla bir çevresel etkisi olmazdı. Kayan toprak değil, içinde çok çeşitli kimyasalların, ağır metallerin olduğu bir materyal. Buna dikkat etmek, çözüm gerekiyor.

ÇED SÜREÇLERİNDE CİDDİ SORUN VAR

• ÇED (çevresel etki değerlendirme) raporları hazırlanırken, maden sahaları oluşturulurken doğal zemine ilişkin şartlar söz konusu mu?

- ÇED süreçlerinde ciddi sorun var. Genellikle böyle durumlarda ‘gerekli önlemleri alacağız, heyelana, kaymaya karşı gerekli dönemleri alacağız’ gibi ifadeler var. Bunların doğruluğu maalesef çok kontrol edilmiyor. Sonrasında yapılan işlemlerin ÇED raporunda taahhüt edilen önlemlere uygun olup olmadığı da denetlenmiyor. ÇED raporu düzgün hazırlansa bile faaliyet sırasında denetimler yapılmadığı için benzeri sorunlar çıkabiliyor yani. Buradaki büyük çevre felaketi. Diğer madencilik projelerinde de tarım alanlarına, ormanlara, su kaynaklarına zarar verilebiliyor. Hem ÇED süreçlerinde ÇED’in yazılması sırasında hem de faaliyet sırasında gerekli denetimlerde eksiklikler bulunuyor. Benzeri felaketlerin yaşanmaması için ÇED süreçlerini gözden geçirmemiz, tekrar sistemi ele almamız yerinde olacaktır diye düşünüyorum. n Çok teşekkür ederiz.