Şah damarı darlıklarında ne yapmalı?

Şah damarı, boyunda iki taraflı olarak bulunan (karotis arterler) beyne kan taşıyan bir damardır. Bu damarın tıkanması durumu yaşamı tehdit eder. Karotis arterler, beyne oksijen bakımından zengin kan götüren atardamarlardır. Boynun her iki tarafındaki karotis arterlerde, kabaca boynun orta yerinde nabız hissedilebilir. Şah damarı tıkanıklığı, genellikle plak denilen yağlı maddelerin ve kolesterol artıklarının damar duvarında birikmesinden kaynaklanır. Şah damarı tıkanıklığı, inme riskinde artış, ölüm gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açar.

Şah damarlarının iç duvarında da, boyun hizasında damarların ikiye ayrıldığı ateroskleroz denilen damar sertliği durumu görülebilir. Sağlıklı bir atardamarın duvarı, esnek ve pürüzsüz bir yapıya sahiptir. Yüksek kolesterol düzeyleri, obezite, sigara kullanımı gibi bazı olumsuz faktörlerin etkisiyle şah damarı duvarında yağlı maddeler, kolesterol atıkları, kireç kalıntıları gibi zararlı maddeler birikmeye başlar. Bu durum şah damarında esneklik kaybı, darlık ya da tıkanıklıkla sonuçlanır. Darlık beyne giden kan akımında azalma meydana getirir. Kan akımı belirli düzeyin altına inerse beynin oksijenlenmesi ve beslenmesi etkilenir. Bu durum kabaca damarın çapının yüzde 70 ve daha fazla daralmasıdır. Şah damarlarda meydana gelen darlık zamanında ve uygun şekilde tedavi edilmezse tam bir tıkanıklığa sebep olarak inme ve beyin hasarına yol açabilir. Şah damarı darlığı, inme riskinde önemli oranda artışa neden olur.

DAHA ÇOK İLERİ YAŞLARDA GÖRÜLÜYOR

Koroner arter hastalığı olan kişilerde karotis arter hastalığı gelişme riski daha yüksektir. Tipik olarak, karotis arterlerde koroner arterlerden birkaç yıl sonra darlık ya da tıkanıklık gelişir. Şah damarı daralması genellikle ileri yaşların (65 yaş ve üstü) hastalığıdır.

Şah damarındaki darlığı belirli bir düzeye gelmeden önce hastalarda herhangi bir belirti vermeyebilir. Darlık kritik seviyeye geldiğinde ise aterosklerotik plak bölgesinde oluşabilecek pıhtılara bağlı olarak inmede de görülen bazı belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Pıhtının çözülmesi sonucu belirtilerin kaybolması ile karakterize bu duruma geçici iskemik atak(*) adı verilir. Geçici iskemik atak beyne giden atardamarda pıhtı oluşumu nedeniyle kısa süreli tıkanıklık ve düşük kan akımı olduğunda görülen geçici bir inme durumudur. Belirtileri inmede görülenlerle benzerdir; birkaç dakika veya saat sürer ve sonra kaybolur. Geçici iskemik atak belirtileri şunları içerebilir:

Ani görme kaybı, bulanık görme veya bir veya iki gözde görmede zorluk

Yüzün bir tarafında, vücudun bir tarafında veya bir kol veya bacakta zayıflık, karıncalanma veya uyuşma

· Yürümede zorluk, denge kaybı

· Ani gelişen baş dönmesi

· Bilinç bulanıklığı

· Konuşma güçlüğü

· Ani gelişen şiddetli baş ağrısı

· Hafıza ile ilgili sorunlar

TANI

Karotis arter hastalığı, geçici iskemik atak veya felç geçirene kadar herhangi bir belirti vermediğinden düzenli doktor kontrolleri tanı için çok önemlidir. Boyunda steteskopla duyulan üfürüm varlığı şah damarı darlığını taramanın basit, ucuz bir yoludur ancak kesin tanı koydurmaz. Üfürüm aterosklerotik hastalığın ve dolayısıyla inmenin önemli bir habercisi olabilir. Şah damarı tıkanıklığı şüphesinde tanıyı doğrulamak için çeşitli testler ve görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır.

Şah damarı ultrason ve doppleri: Ağrısız ve kolay yapılabilen bu tarama testi, karotid arterleri görüntülemek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanır. Aterosklerotik plaklar ve kan pıhtılarının tespitinde ve kan damarlarında darlık veya tıkanıklık olup olmadığını belirlemede faydalıdır.

Manyetik rezonans anjiyografi (MRA): Bu görüntüleme tekniği beyin damarları hakkında doğru bilgi toplamak için kullanır.

Bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA): BTA karotis arterlerin enine kesit görüntülerini üretmek için X-ışınları, bilgisayar teknolojisini kullanır. Bu görüntüleme sistemi ile yapılan tarama beyindeki hasar alanlarını ortaya koyar.

Beyin anjiyosu: Beyin anjiyosu şah damarının görüntülenmesi için kullanılır. Karotid arterlerdeki kan akımını gerçek zamanlı olarak görmeyi sağlayan cerrahi bir uygulamadır. Anjiyografi sırasında karotis arterlere kontrast boya enjekte edilerek canlı bir röntgen ekranında daralma veya tıkanmaların görüntülenmesi sağlanır. Tam tıkanıklığa işlem yapılmaz.

Müdahale kararı verilmiş hastanın önünde iki seçenek bulunmaktadır. Bunlar karotis endarterektomi ve karotis artere stent konulmasıdır.

STENT TAKMA

Karotis anjiyoplasti ve stentleme, beyne kan akışını sağlamak için tıkalı arterleri açmak amacıyla uygulanan bir prosedürdür. Genellikle inmeyi tedavi etmek veya önlemek için yapılır. İşlem sırasında genel anestezi uygulanmaz. Hasta uyanıktır ve damardan çeşitli sakinleştirici ilaçlar verilerek işleme başlanır. Stent uygulaması kasık damarlarından kateterle girilerek yapılır. Bu kateter içinden geçirilen kılavuz telle tıkanık bölgeye ulaşılır. Tel üzerinden özel bir balon kateter ile hasta damara ulaşılıp anjiyoplasti adı verilen bir işlem uygulanır. Anjiyoplasti balonun şişirilip indirilmesiyle damardaki darlığın azaltılması işlemine denir. Daha sonra stent denilen özel bir tüp tekrar oluşmasını önlemek amacıyla darlığın olduğu kısma yerleştirilir.

KAROTİS ENDARTEREKTOMİ

Ameliyatın yapılacağı bölgeye lokal anestezi uygulanır. Bazı durumlarda ameliyat genel anesteziyle de yapılabilir. Çene seviyesinin hemen altından boyunda küçük bir kesi yapılır. Karotis arterin daralan kısmı bulunur. Daralmış bölgedeki kan akışı geçici olarak kontrollü bir şekilde durdurulur. Hastanın bilinci kontrol edilir. Daralmış arter açılır ve tıkanıklığa neden olan bölüm genellikle tek parça olarak çıkarılır. Arter kapatılır ve hastanın durumu gözlenir. Cilt ve cilt altı dokuları kapatılarak ameliyat tamamlanır. Ameliyat yaklaşık 1 saat sürer. Hastanede 1 gün kalmanız gerekir.

Tercih yöntemine gelince stent işlemi boyun damarına yabancı madde konulmasını gerektiren zamanla daralabilecek olan bir uygulamadır. Pıhtı atma tehlikesi olabilir. Süresi ameliyat süresinden uzundur. Yararı hastayı ameliyat stresinden kurtarmasıdır. Bir başka olumsuz yanı cerrahi işlemden çok daha fazla maddi gideri vardır. Bizim tercihimiz koroner endarterektomi ameliyatı olmanız yönündedir.

Karotis Endartetektomi şu durumlarda önerilir;

· Atardamardaki darlık yüzde 70 ve üzerinde ise,

· Damardaki daralma yüzde 50’nin üzerinde fakat plak yapısı pıhtı atmaya uygunsa,

· Hasta son 6 ay içinde inme ya da geçici iskemik atak geçirmişse

(*) Geçici iskemik atak: Baş dönmesi, karıncalanma, uyuşma, bulanık görme, bilinç bulanıklığı veya felç olup, birkaç dakika ila birkaç saat arasında süren durumlardır.