Saphiensin ataları kimlerdi? İlk primatlar nasıl evrimleşti?

Yeryüzünün geçmişine bakıldığında, primatların oldukça yeni hayvanlar olduğu görülür.

Çoğu hayvan türü, ilk maymunlar ve onların Önmaymun (Prosimiyen) ataları evrimleşmeden epey önce yok olmuştur. Dünya 4,55 milyar yıl oluşmuş ve ilk canlılar 3,5 milyar yıl önce ortaya çıkmış olsa da en erken primatlar fosil kaydında ilk olarak yaklaşık 50-55 milyon önce ortaya çıkmaktadır. Bu, kuş olmayan dinozorların yok oluşundan 10-15 milyon yıl sonrasıdır.

Primat benzeri geçiş canlıları, Mezozoik Zaman'ın sonlarında (yani yaklaşık 66 milyon yıl önce) evrimleşti. Bu zamanlarda yeryüzü, günümüzdekinden oldukça farklıydı. Kıtalar günümüzden farklı konumlardaydı ve biraz farklı biçimlerdeydi. Kuzey Amerika, Avrupa'ya bağlılığını sürdürürken Güney Amerika'dan henüz ayrılmamıştı. Hindistan, henüz Asya'nın bir parçası değildi ve yılda 20 santimetre gibi şaşırtıcı bir hızla Asya'ya doğru ilerliyordu. Avustralya Antarktika'ya yakındı. Çoğu kara kütlesi, sıcak dönencel (tropikal) ya da dönence altı (astropikal) iklimini sürdürüyordu.

Bu dönemin ardından primatların evrimi "Erken önmaymunlar" ve "Erken maymunlar" şeklinde devam etti. Daha sonra gelecek türlerin habercisi olan kimi Eosen önmaymunlarında, büyük evrimsel değişimler gözlendi. Beyinleri ve gözleri büyüyor, burunları ise küçülüyordu...

Maymunlar erken Oligosen'de ya da bir olasılıkla Eosen'in sonlarına doğru evrilmiştir. Bunların ataları neredeyse kesin olarak önmaymunlardı. Bu maymunlar, bizim de mensup olduğumuz Anthropoidea infra takımının ilk türleriydi.

120 milyon yıl önce, Hindistan altkıtasını oluşturan tektonik levha, Hint Okyanusu boyunca Antarktika'dan kuzeye doğru ivedilikle kaymaya başladı. 50,5 milyon yıl önce, Hindistan Asya ile çarpışıp yılda 25-30 cm'lik bir hızla Asya'ya doğru olan devinimini sürdürmüştür. Bu devinim günümüzde de yılda 5 cm'lik bir hızla süregelmektedir.

Bu süreç, yavaşça Himalaya dağ zincirini ve yüksek Tibet Platosu'nu oluşturdu. Oligosen boyunca, bu büyük engelin süregelen büyümesi, yaz muson yağmurlarını doğuya yönlendirerek kıtasal hava modellerini önemli ölçüde değiştirdi. Bu değişim, Orta Asya'da geniş kurak bölgelerin oluşmasına ve yüksek olasılıkla küresel iklim değişikliğine neden oldu. Geç Eosen Devre'de başlayan ve çayırların genişlemesiyle ilişkili olan soğuma ve kuruma eğilimi, özellikle kuzey yarım kürede hızlandı. Sonuç, soğuyan bölgelerdeki primatlarının genel bir yok oluşuydu. Bununla birlikte, iklim hâlâ günümüze göre sıcaktı.

16-14 milyon yıl önce, Miyosen Devre'nin (23-5.3 milyon yıl önce) ortasında, Büyük Rift Vadisi'ndeki tektonik levhalarının süregelen devinimleri, Doğu Afrika'da yeni yanardağ zincirleri oluşturdu. Bu ise, yerel hava durumu modellerini değiştirdi. Kimi yerler sulaklaşırken diğerleri yerel yağmur perdeleri nedeniyle kuraklaştı. Dahası, kademeli küresel soğuma eğilimi sürdü. Sonuç olarak, primat evrimini etkileyen yeni seçilim baskıları ortaya çıktı.

ÖZET

Primatlar gezegenimizin görece yeni konuklarıdır. İlk primatlar fosil kayıtlarında 50-55 milyon yıl önce görünmeye başlar. Bu ilk önmaymunlar Eosen Devre boyunca gelişmiştir. Onlardan türeyecek kuyruklu ve kuyruksuz maymunlar henüz evrimleşmemiştir. Oligosen Devre'ye geçişle birlikte kuyruklu maymunlar önmaymunlardan evrimleşir ve egemen türler olur. Görünüşe göre, bunun sonucu olarak çoğu önmaymun türü yok olur. Erken Miyosen Devre'de kuyruksuz maymunlar kuyruklu atalarından evrimleşir ve pek çok yerde onların yerini alır. Geç Miyosen'de homininlere yol açan evrimsel soy hattı sonunda belirginleşir. Bu soy, bizim doğrudan atalarımızı da içermektedir.

Makalenin tamamı için: https://evrimagaci.org/s/14354