Satrançta cinsiyet faktörü: Fiziksel ve zihinsel performansın rolü
Aydınlık’ın satranç köşesi önemli bir soru ortaya attı: Kadınlar satrançta başarılı mı? Satranç aslında oldukça yoğun bir enerji ihtiyacı duyar. Bu ihtiyaç vücutta enerji depolarından karşılanır. Erkekler kas kütlesi ve enerji deposu açısından kadınlara göre avantajlı durumdadır
Semih İşbaş
Tartışmalar olsa da satranç bir spor olarak kabul ediliyor. Tanım gereği spor, iki veya daha fazla katılımcı arasında adil ve etik yollarla bir kazanan belirlemek amacıyla düzenlenmiş fiziksel, nöromusküler(*) ve zihinsel bir aktivitedir. Kuşkusuz satrançta zihinsel beceriler önemli yer kaplasa da fiziksel efor ihtiyacı belirleyici rol oynar. Satranç kelimenin klasik anlamıyla rekabetçi bir spordur.
Yazımızda, satrancın daha çok fiziksel gerekliliklerine yoğunlaşacağız. Keza fiziksel kapasitenin, cinsiyetler arasındaki rekabette belirleyici bir rol oynadığı kanaatindeyiz. Satrançta uzmanlaşmak erken yaşlardan başlayarak yoğun tekrar ve pratik gerektirir. Gobet’e göre profesyonel bir satranç oyuncusu 300 bin satranç durumunu ezbere bilir. Çoğunlukla satranç zekâ ile ilişkilendirilse de dünya çapında satranç oyuncularının olağanüstü zihinsel yetenekleri yoktur. Çok iyi bir satranç oyuncusu olmanın yolu zekâdan ziyade çok çalışmaktan ve pratikten geçer.
BİLGİ İŞLEME MALİYETLİDİR
İnsanlar, hareket etmek veya düşünmek gibi enerji gerektiren işler için üç çeşit enerji kaynağı kullanır: Hücrelerde bulunan küçük enerji molekülleri (kreatin-fosfat ve ATP), bazı organlarda bulunan şeker depoları (glikojen) ve yağlar. Bilgi işleme bedenimiz için oldukça maliyetlidir. İnsan beyni vücut ağırlığının sadece %2’sini oluşturmasına rağmen, enerji ihtiyacının %20’sine gereklilik duyar.
Peki satranç oynarken fizyolojik aktiviteyi nasıl ölçebiliriz? Bunun için spirometrik analiz yöntemi kullanılır. Spirometrik analiz, akciğerlerin ne kadar ve ne hızda soluk alıp verdiğini ölçen bir tür solunum testidir. Satranç oynarken solunum başta hızlıdır, daha sonra yavaşlar. Bu durum vücudun, glikojen depolarının tükendiğini ve yağ kaynaklarına yöneldiğini gösterir. Daha basit bir dille anlatmak gerekirse satranç oynamak, neredeyse fiziksel bir spor kadar enerji sarfiyatı gerektirir.
KARPOV'UN 10 KİLO
VERDİĞİ OYUN
Satranç oynamak için insanlarda cinsiyete özgü zihinsel performans yoktur. Hem kadınlar hem de erkekler fiziksel stres durumlarında ve satranç oynarken beyin, karaciğer ve kaslardan şeker (glikojen) kullanarak hızlı enerji sağladıklarından, hormonal koşullar nedeniyle erkeklere göre vücut glikojen içeriği daha düşük olan kadınlarda zihinsel yorgunluk daha erken ortaya çıkar. Zihinsel yorgunluk sporcuyu hataya sürükler. Örneğin, 1984 yılında Karpov ve Kasparov arasında oynanan dünya şampiyonluğu maçı oldukça uzamış ve yaşça daha büyük olan Karpov’un sağlık durumu kötüye gitmiştir. Karpov’un maçlar esnasında 10 kilogram kaybettiği belirtilir. Maç ilerledikçe 5-0 önde olan Karpov skor avantajını kaybetmiştir.
Hülasa, satranç göründüğünün aksine oldukça yoğun bir enerji ihtiyacı duyar. Bu ihtiyaç vücutta enerji depolarından karşılanır. Erkekler kas kütlesi ve enerji deposu açısından kadınlara göre avantajlı durumdadır. Öte yandan kadınlar satrançta temsiliyet açısından dezavantajlıdır. Bu durum da kadınların bu spora yönelmelerine engel teşkil eden önemli unsurlardandır.
Dipnot:
(*)Nöromusküler: sinir ve kas sisteminin birlikte çalışması
Kaynaklar:
1. (PDF) Biochemistry and Psychology of Chess and Classical Physical Exercise: Concurring or Conflicting Evidence? (researchgate.net)
2. Does chess need intelligence? ― A study with young chess players - ScienceDirect
3. Chess grandmasters lose weight and burn calories from stressful games (cnbc.com)
