Selçuklularda tıp eğitimi

Selçuklu hastanelerinde İbn Sînâ, Râzî, Galenos ve Hipokrat’ın eserlerinin yanı sıra İsmâil b. Hasan el-Cürcânî’nin Zahîre-i Hârizmşâhî de ders kitabı olarak okutuluyordu. Sultan Sencer dönemi (1117-1157) hekim ve astronomlarından Türk asıllı Nizâmî-i Arûzî’nin Çehâr Makâle adlı eserinin dördüncü makalesinde ve yine Selçuklular döneminde 1082’de yazılan Kâbûsnâme adlı Farsça eserde tıp öğrencilerine hangi sınıfta, hangi eserlerin okutulduğuna dair ayrıntılı bilgilere rastlanmaktadır. Bunlarda ve diğer kaynaklarda verilen bilgiler, Ortaçağ’da Salerno, Montpellier ve Paris gibi Avrupa’nın önemli şehirlerindeki tıp fakültelerinde okutulan kitapların listesiyle karşılaştırıldığında Selçuklular dönemindeki hastanelerin Avrupa’da yalnız tıbbı ve hastane mimarisini değil tıp eğitimini de etkilemiş olduğu görülür.

ORTAÇAĞ’DA OKUTULAN TIP KİTAPLARI

Selçuklular Dönemi (XI-XIV. yüzyıllar)

1. yıl: Huneyn b. İshak, el-Mesâil fi’t-tıb, Medhal fi’t-tıb; Hipokrat, Aforizmalar (Fusûlü Bukrât), Mâü’ş-şaîr; Nîşâbûrlu Nîlî’nin bu üç eser hakkında yazdığı şerh.

2. yıl: Râzî, Kitâbü’t-Tıbbi’l-Mansûrî; Galenos, Summeria Alexandrinorum (Galen’in on altı makalesi), Teşrîh-i Büzürk; Sâbit b. Kurre, Zahîre; Ebû Bekir Ecvînî, Hidâye; Ahmed Ferec, Kifâye (yahut Ehliye); Seyyid İsmâil b. Hasan el-Cürcânî, Zahîre-i Hârizmşâhî; Sehlî Mesîhî, Sad Bâb.

3. yıl ve sonrası: Râzî, Kitâbü’l-Hâvî; Ali b. Abbas al-Mecûsî, el-Kitâbü’l-Melekî; İbn Sînâ, el-Kanûn fi’t-tıb.

Salerno, Montpellier, Paris (XII-XVI. yüzyıllar)

1. yıl: Huneyn b. İshak (Johannitus), Isagoge in artem parvam Galeni; Hipokrat, Aphorismen, Prognostikon, De regimine acutorum.

2. yıl: Râzî (Rhazes), Liber de medicina admansorem; Galenos, Summeria Alexandrinorum; De malicia complexionis, De ingenio complexionis, De ingenio sanitatis, De simplici medicina, De morbo et accidenti, De crisi et critis diebus.

3. yıl ve sonrası: Râzî, Liber Continens; Ali b. Abbas el-Mecûsî (Haly Abbas), Liber regius; İbnü’l-Cezzâr, Viaticum; İbn Sînâ (Avicenna), Canon medicinae (XVII. yüzyılda Vallodolid’de Özel Avicenna Kürsüsü kurulmuştur).

Selçuklular döneminde Bağdat’a kadar gelerek orada topladığı Râzî ve Ali b. Abbas el-Mecûsî gibi ünlü İslâm hekimlerinin eserlerini Salerno’da Latince’ye tercüme eden Constantin Africanus vasıtasıyla bu eserlerin Salerno ve diğer Avrupa tıp fakültelerinde ders kitabı olarak okutulması, Selçuklular döneminde kurulan hastahanelerde tıp eğitimi alanında erişilen ilmî seviyenin Avrupa’yı etkilediğini göstermesi bakımından önemlidir.

Selçuklu döneminde 1072’de hekimlik ahlâkı üzerine Kitâbü’t-Teşvîki’t-tıbbî adlı bir kitap yazan Saîd b. Hasan el-Mütetabbib, on iki bab ve bir hâtimeden oluşan eserinde hekim – hasta ilişkilerini anlatırken hekim adaylarının hastanedeki eğitimleri sırasında nasıl davranmaları gerektiği hususuna ayrı bir bölüm ayırmıştır.

HİPOKRAT YEMİNİ

XII. yüzyıl âlimlerinden Abdurrahman b. Nasr eş-Şeyzerî’nin hisbe teşkilâtına dair yazdığı Nihâyetü’r-rütbe fî talebi’l-hisbe adlı eserde, hekimlerin mesleklerini icra edebilmeleri için muhtesibin huzurunda reîsületibbâ tarafından imtihan edilmeleri ve daha sonra “Hipokrat andı” içmeleri gerektiğinden söz edilmesi ve yemin metninin verilmesi çok önemlidir. Hipokrat andının Arapçaya iyi bir tercümesi olan metindeki değişiklik, Yunan sağlık tanrıları yerine Allah’a yemin edilmesinden ibarettir. Selçuklulardaki bu kontrol sisteminin Katolik İspanya’da ve II. Friedrich zamanında (1197-1250) Sicilya’da aynen uygulandığı bilinmektedir. İslâm kültürüne olan hayranlığı ile ünlü II. Friedrich’in 1231’de çıkardığı Melfi yasasının tabâbeti ilgilendiren kısmında (Constitutiones medicinales), hekimlik yapacak kişilere Salerno Tıp Okulu’nun hocaları tarafından imtihana tâbi tutulmaları ve kazandıkları takdirde yemin etmeleri mükellefiyetinin getirilmiş olması, Hipokrat andının Avrupa’ya Bizans’tan değil İslâm dünyasından geçtiğini göstermesi açısından önem taşımaktadır.