Senegal’de siyasi kriz

Fransa’nın eski sömürgelerinden Senegal’de ikinci dönemi 2 Nisan 2024’te sona erecek olan Cumhurbaşkanı Macky Sall’ın 25 Şubat’ta yapılacak seçimleri erteleyeceğini açıklamasıyla ülke karıştı ve yapılan protesto eylemlerinde 3 kişi hayatını kaybetti.

Senegal 1960 yılında bağımsızlığını kazandığından bu yana askeri darbe yaşamayan Afrika’nın tek ülkesi. Fransa’nın Afrika’daki kalesi olarak görülür. Nisan 1960'ta Fransız sömürgeciliğine son vererek bağımsızlığını ilan etti. Bugün Fransa’nın Senegal’de bir askeri üssü bulunmakta ve BNP Paribas, Eramet, Orange SA, Necotrans ve Société Générale gibi birçok çok uluslu Fransız şirketi Senegal'de faaliyet göstermektedir.

2000’li yıllarda tüm Afrika’da olduğu gibi Senegal’de de Fransa etkisini yitirmeye başlamış ve Çin ekonomik alanda güçlü olarak ülkeye girmiştir. Senegal Çin’in “Kuşak Yol” projesinde yer alan ilk Afrika ülkesidir. Son yıllarda Rusya ile de ilişkilerini geliştirmiştir. Bu süreci ayrıntılı olarak ileride ele alacağız. Bugün Senegal’i anlamak için hem iç dinamiklerini hem de uluslararası ilişkilerini yakından incelememiz gerekmektedir. Özellikle Afrika’da Fransız emperyalizmine karşı Mali, Burkina Faso ve Nijer’de başarıya ulaşan ikinci bağımsızlık süreci içerisinde Senegal’in nerede durduğu önemlidir.

Bugünkü Cumhurbaşkanı Macky Sall ve önceki cumhurbaşkanları Abdulaye Wade ve Abdu Diuf’un dünyadaki yeni saflaşmada nerede yer aldıkları Fransa, Çin ve Rusya ile ilişkilerinin nasıl olduğunu görmemiz gerekecek. Birkaç bölüm sürecek yazı serimize bugünkü gelişmelerle başlayalım.

MACKY SALL İKTİDARINI ZORLAYAN OUSMANE SONKO

2019’da yeniden seçilen Macky Sall’ın iktidarı muhalefetin başını çeken “Çalışma, etik ve kardeşlik için Senegalli Afrikalı vatanseverler” partisi PASTEF’in lideri Ousmane Sonko tarafından zorlanıyordu. Sonko, 2014’den bu yana iktidarın “yolsuzluklarına ve yabancı ülkelerin (özellikle Fransa’nın) ülke kaynaklarını talan etmesine karşı mücadele” ettiğini söylüyor ve gençlerin önemli bir desteğini alıyordu. 2017’de milletvekili seçilen Ousmane Sonko 2018 yılında “Petrol, gaz ve Senegal” adlı kitabı ile Sall iktidarını "ülkenin doğal kaynaklarının yönetiminde zimmete para geçirmek" ile suçluyordu.

2019 cumhurbaşkanlığı seçimine katılan Sonko yüzde 16 ile üçüncü oldu. 47 yaşındaki genç Sonko, 26 Ocak 2021’de, ülkenin kalkınması için “Bölgesel Ekonomik Merkezler” kuracağını açıklıyor ve Fransa’nın ülke üzerindeki tahakkümüne dikkat çekiyordu. Yurtsever çevreler "Ousmane Sonko, Senegal'in Thomas Sankara’sıdır. Senegal'i ekonomik boğulma ve yeni sömürgecilikten kurtarmaya gelen bir adam" diye nitelendiriyordu.

2024'te yapılacak cumhurbaşkanı seçimin favorisi olarak görülüyordu. Masaj için gittiği bir güzellik salonunda bir “genç kadına tecavüz ettiği” suçlamasıyla, milletvekili dokunulmazlığı kaldırılarak 3 Mart 2021’de gözaltına alındı. İktidarın kendisine komplo kurduğunu iddia etti. Serbest bırakılması için ülke çapında büyük gösteriler yapıldı. Sonko’nun destekçileri, Fransız marketler zinciri Auchan'a ve diğer Fransız şirketlere saldırarak tahrip ettiler. Sonra iktidar serbest bırakmak zorunda kaldı. Temmuz 2023’de “gençleri yozlaştırmak" suçundan iki yıl hapis cezasına çarptırıldı. Halbuki Sonko başkan olması halinde "suç haline getirme" sözü verdiği "eşcinselliğe karşı mücadele" üzerine kampanya yürütüyordu. Böylece 2024 seçimlerine katılma hakkını yitirdi.

DİĞER POTANSİYEL ADAY KARİM WADE

1968'de Paris'te doğan, önceki Cumhurbaşkanı Abdoulaye Wade'in (2002-2012) Fransız eşinden oğlu olan Karim Wade, Fransız vatandaşlığını her zaman korumuştu. Babasının döneminde Devlet Bakanı olarak görev yapan Wade, kendisini babasının yerine geçecek veliaht olarak görüyordu. Fakat 2019’da cumhurbaşkanı seçilen Macky Sall döneminde, 2013’de hakkında yolsuzluk davası açıldı ve bu dava sonunda altı yıl hapis cezasına çarptırıldı. Üç yıl cezaevinde kaldıktan sonra 2016 yılında Cumhurbaşkanı Macky Sall tarafından affedildi ve o zamandan beri Katar'da yaşıyor.

SEÇİMLERİN ERTELENMESİYLE BAŞLAYAN KRİZ

Geçen ay, Senegal Anayasa Mahkemesi 25 Şubat'ta yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için yirmi adaylığı onayladı ve 40 kişinin adaylığını reddetti. Bunun üzerine, reddedilen muhalif isimlerden Karim Wade’in partisi Senegal Demokratik Partisi (PDS), Anayasa Mahkemesinin kararına itiraz ederek iki Anayasa yargıcının dürüstlüğünü araştırmak üzere bir parlamento komisyonu kurulmasını sağladı ve Meclis’te seçimlerin ertelenmesini gündeme getirdi. Wade’in adaylığının reddedilmesinin nedeni aynı zamanda Fransız vatandaşı olmasıydı. Anayasaya göre başka bir ülkede vatandaşlığı olan bir kimse aday olamıyordu.

2012’den bu yana cumhurbaşkanı olan Macky Sall geçen yıl temmuz ayında Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile görüşmesinde üçüncü kez aday olmayacağını açıklamış (Anayasaya göre zaten üçüncü kez aday olamıyor) ve kendi yerine Başbakan Amadou Ba'yı aday göstermeyi planlamıştı. Fakat sonra Ba’nın kazanma şansının zayıf olmasının ortaya çıkmasıyla Sall yeni bir aday belirleme arayışına girdi. Ama seçimler kapıdaydı; zaman kazanmak ve yeni bir aday bulmak için kendisi açısından çare seçimi ertelemekti.

Adaylık başvurusu yaptığında Fransız vatandaşlığını koruyan Karim Wade’in adaylığının reddedilmesi üzerine alelacele Fransız vatandaşlığından feragat etti. Yeniden aday olabilmesi için partisi harekete geçti ve Meclis’te seçimlerin ertelenmesini istedi. Böylece Macky Sall ve Karim Wade’in partileri erteleme yasasını birlikte olumlu oy vererek geçmesini sağladı. Seçimler 15 Aralık 2024’e ertelendi ve Sall bu tarihe kadar cumhurbaşkanlığını sürdürecek. Muhalefet bunu “Anayasal darbe” olarak gördü ve iptali için Anayasa Mahkemesine götürdü. Anayasa Mahkemesi 15 Şubat Perşembe günü Meclis’in seçimleri erteleme kararını iptal etti. Sall şimdi ne yapacak? Ülkedeki krizin daha da ağırlaşacağı görülüyor. ABD, AB ve Fransa seçimlerin ertelenmesini nasıl değerlendirdi? Senegal’in Çin ve Rusya ile ilişkilerinin süreci nasıl gelişti? Devam edecek…