Şevket Süreyya Aydemir’in son anları

Yakın dostu Halil İbrahim Göktürk, Şevket Süreyya'nın son anlarını şöyle anlatır: Gerçekten komadaydı. Göğsü bir körük gibi, derin ve hızlı soluk alıp veriyordu. Gece saat 21.30’da telefonun zili acı acı çalarak haberi verdi... Şevket Süreyya öldü. Teşhis, gripten menenjittir.

25 Mart 1976 tarihinde aramızdan ayrılan Kadro Hareketi’nin önderi Şevket Süreyya Aydemir (d. 1897, Edirne) ölünceye kadar Kemalist çizgisini koruyan büyük bir devrimcidir. Onun ortaya koyduğu görüşler ve yazdığı eserler halen düşün hayatımızın en müstesna örnekleri olarak güncelliğini korumaktadır.

27 Mayıs sonrasında 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesiyle Türkiye yeniden parlamenter demokrasiye dönmüştü. Ülke genelinde, özellikle solda örgütlenme çalışmaları ivme kazanmıştı. Bu atmosferde, Şevket Süreyya Aydemir, Yön Hareketi’nin kurucuları arasında yer almıştır. Dolayısı ile “yaşlı kurt”, mücadeleye aktif bir şekilde devam etmektedir. Aynı zamanda, Cumhuriyet gazetesinde pazartesi günleri haftalık yazıları yayınlanmakta olan Aydemir, Yön’e bağlı olarak kurulan Sosyalist Kültür Derneği faaliyetlerine de etkin olarak katılmaktadır. Bu dönemlerde Şevket Süreyya Aydemir’in “Türk Sosyalizmi” adı altında Kemalizm ve sosyalizm arasında bir üçüncü yol bulmaya çalıştığı görülebilir. Aslında, bu çabalar, Kadrocu tezlerin yıllar sonra bir nevi tekrarıdır. Belirtmeliyiz ki; Doğan Avcıoğlu’nun komünist ve Amerikan kalkınma yolları dışında bir üçüncü yol arayışının şekillenmesinde Aydemir’in tezlerinin önemli etkisi olmuştur.

Yön kapandıktan sonra Aydemir, 1969 genel seçimleri sonrasında yayınlanmaya başlayan Devrim dergisinde de Doğan Avcıoğlu’nun yanında yer alır, yine üretkendir ama artık eski dinamizmi yoktur. 9 Mart 1971 - D Günü fiyaskosuyla neticelenen Devrim macerası sonunda yazılarına Cumhuriyet’te devam edecektir. Aydemir, son yıllarında Ankara’da Bahçelievler semtinde oturmaktadır. Yakın dostu Halil İbrahim Göktürk, bu büyük eylem ve düşün adamının son günlerini şöyle anlatmaktadır:

HASTALIKLARI ÖNEMSEMEZDİ

“Hocayla dostluğumuz öylesine birbirine bağlanmıştı ki, Bahçelievler ile Kavaklıdere arasında haftada birkaç defa işleyen telin bir gün kopacağını hiç düşünmemiştik. Bu telefon son kez 22 Mart 1976 akşamı çaldı... Öteki ucundan hoca sesleniyordu. Sesi bitkindi, belli ki hastaydı... Kendisine gerekli tedavi, teselli sözleriyle, şifa dileklerimi ilettim... O kadar. İşte bu yeryüzünde ve kalan hava içinde dalgalanan son konuşmamız oldu... Esasen hoca hastalıkları pek önemsemezdi. Yine kalkacak sandık...”

Ama bu kez durum farklıdır ve Şevket Süreyya çok ciddi rahatsızdır. Hastane odasında bilinci kapalı yatmaktadır. Başucunda vefakâr eşi, üç oğlu ve gelinleri bulunmaktadır. Göktürk, Aydemir’in hasta olduğunu haber alır almaz hastaneye koşar. Zaten o son telefon görüşmelerinden sonra, defalarca aramasına rağmen Aydemir’e ulaşamamıştır. Göktürk’e göre hastane odasındaki manzara iç açıcı değildir.

“O Şevket Süreyya gerçekten komadaydı. Göğsü bir körük gibi, derin ve hızlı soluk alıp veriyordu. Perişan durumuna rağmen, bu vartayı da atlatacağını içimden umuyordum... O içim ki öleceğine asla inanmadı. Hatta oğullarına bile bu inancımı açıkladım... Ama onlar teselli sandılar. Ama ayrılış saatine kadar bir düzelme görülmedi. Nabız aralıksız düşüyordu... Ve o ecele bile kolay teslim olmuyordu. Gece saat 21.30 da telefonun zili acı acı çalarak haberi verdi... Şevket Süreyya öldü. Teşhis, gripten menenjittir. Yaş: 79... Ankara’da Gülveren mezarlığında bir kabirde yatar.”

Şevket Süreyya Aydemir’in Cumhuriyet gazetesindeki son yazısı ölmeden üç gün önce yayınlanmıştır. Bir dönem sosyalist ve devrimci hareketin önemli isimlerinden olan Metin Çulhaoğlu’na göre; Türkiye’de, kapsamlı bir kuram ve ideoloji arayışı içinde olan aydınların aynı zamanda ayaklarını bu topraklara basabilmeleri, başka bir deyişle kuram ve ideoloji üretiminde ülkenin somut gerçeklerinden kopmayacak bir çizgi tutturmaları her zaman güç olmuştur. Şevket Süreyya Aydemir, bunu bir ölçüde başarabilmiş bir aydındır. Aydemir’in Çulhaoğlu’na göre, bu göreli başarısında, döneminin küresel koşullarını ve ülkesinin durumunu iyi “okumasının” büyük payı vardır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

- Göktürk, Halil, İbrahim, Bilinmeyen Yönleriyle Şevket Süreyya Aydemir, Yaşamı-Görüşleri-Eserleri, Arı Matbaası, Ankara, 1977.

- Çulhaoğlu, “Metin, Şevket Süreyya Aydemir - Suyu Ararken Yolunu Yitiren Adam”, Toplum ve Bilim, Birikim Yayınları, Güz, S.78, İstanbul, 1998, ss. 92-107.