Tarih boyunca Türklerin kullandığı alfabeler! Görünce çok şaşıracaksınız

Türkiye'de harf konusu kimi çevrelerce yeniden açıldı. Harf Devrimi'ne yönelik eleştirilerin başında ise tarihsel mirastan kopuş iddiası geliyor. Peki gerçekten öyle mi? Türkler tarih boyunca tek bir alfabe mi kullandı yoksa tam aksine en çok yazı sistemi değiştiren bir millet mi oldu?

Türkiye'nin yetiştirdiği en büyük Türkologlardan birisi olan Prof.Dr. Talat Tekin, Tarih Boyunca Türklerin Yazımı kitabında Türklerin en çok alfabe kullanan millet olduğunu söyledi. Talat Hoca'nın tespitine göre Türkçe tarih boyunca 13 alfabeyle yazıldı.

MEDENİYET ALFABELERİNDE TÜRKÇE

“Tarih boyunca Türkler kadar çok alfabe değiştirmiş başka bir ulus ya da Türk dilleri kadar değişik alfabelerle yazılmış başka bir dil ailesi yoktur denilebilir. Avrupa dilleri baştan beri Latin alfabesi ile, Grekçe baştan beri Grek alfabesiyle, Slav dilleri baştan beri Grek alfabesinden çıkmış Kiril alfabesiyle, Ermenice baştan beri Ermeni alfabesiyle, Arapça baştan beri Arap alfabesiyle yazılmış ve yazılmaktadır. Türk dilleri ise, metinlerle izleyebildiğimiz yaklaşık 1300 yıllık tarihi boyunca, değişik dönem ve çevrelerde Köktürk, Soğd, Uygur, Mani, Brahmi, Tibet, Süryani, Arap, Grek, Ermeni, İbrani, Latin ve Kiril (Slav) alfabeleri gibi başlıca 13 farklı alfabe ile yazılmıştır.”

Türkler geniş çaplı olarak tarihten bugüne kadar 5 alfabede yazmıştır. Bunlar: Köktürk, Uygur, Arap, Latin ve Slav alfabeleridir.

TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER

İşte tarihten günümüze Türklerin kullandığı alfabeler:

1) Çin İdeogramları ile Türkçe

Prof.Dr. Talat Tekin Hoca’nın aktardığına göre, ilk Türkçe kelimeler Çin İdeogramlarında yer buldu.

Bu ideogramlarda Çinli tarihçiler Türklerle ilgili çok önemli bilgilere yer verirken Türkçe özel ad, unvan, coğrafi yer gibi birçok kelimeyi de kullandı.

Milâttan Önce 2000’lerin ortalarında, Şang sülâlesi döneminde ortaya çıkan Çin yazısı kemikler ve kaplumbağa kabukları gibi sert nesnelere yazıldı.

2)Göktürk Alfabesi

Göktürk Alfabesi Türkler tarafından kullanılan ilk yazı sistemidir. 38 harfli Göktürk Alfabesi ilk kez DanimarkalI dilci Thomsen tarafından Orhun kitabelerinin okunmasıyla çözülür.

Talat Hoca’ya göre Eski Türk runik yazısı, görüldüğü gibi, ünlü işaretleri bakımından yetersiz, fakat ünsüz ve hece işaretleri bakımından zengin bir alfabedir.

3)Manihey Alfabesi

Talat Tekin’in kitabında belirttiğine göre Türklerin Göktürk (Orhon) alfabesinden sonra kullandıkları alfabelerin biri (belki de birincisi) de Mani veya Manihey alfabesidir. Bu alfabe Mahiheizmi kabul eden Türklerce 8. ve 9. yüzyıllarda kullanılmıştır.

Mani Dini’nin Uygurlar içinde yayıldığı ve Bögü Kağan’ın devlet dini olarak kabul ettiği biliniyor.

Talat Tekin’e göre Manihey Alfabesi, Arami alfabesinin bitişik olmayan türü ile Süryanî alfabesinin bitişik türü arasındaki geçiş şekillerinden birini temsil eden Estrangelo yazısından çıkmıştır. Manihey yazısını Estrangelo yazısının biraz değişik bir türü sayanlar da vardır.

Manihey alfabesi Türkçenin yazımı için Orhon alfabesinden daha az elverişli, Uygur alfabesinden ise daha çok elverişlidir.

Manihey yazıları Uygur yazıları gibi sağdan sola yazılır. Maniheist Uygurlardan kalma yazma parçalan Doğu Türkistan’da, Turfan ve Tun-huang’da bulunmuştur.

 4)Soğd ve Uygur Alfabesi

Soğd ve Uygur yazısını Prof.Dr. Talat Tekin şöyle açıklıyor:

Türklerin “runik” yazıdan, yani Göktürk veya Orhon alfabesinden sonra ve Arap alfabesinden önce kullanmış oldukları alfabeler içinde en önemlisi, hiç şüphesiz, Uygur alfabesidir. Uygur alfabesi Türklerce öyle uzun bir süre (8. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar) ve öyle yaygın bir şekilde (Doğu Türkistan’ dan İstanbul'daki Osmanlı sarayına kadar) kullanılmıştır ki bu alfabeye “Türk alfabesi” adını vermek hiç de yanlış olmaz. Bilindiği gibi, Kâşgarlı Mahmut da Uygur alfabesinden “Türk yazısı” diye söz eder.

4.1) Soğd Alfabesi

Sâmi kökenli Soğd alfabesinde 18 harf vardır. Türkçenin 8 ünlüsü Elif, Ve ve Ye harfleri ile yazılır: Baştaki /e/ için tek E lif /a/ için çift (çok kere de tek) E lif /o/ ve /u/ için E lif + Ve, /ö/ ve /ü/ için E lif + Ve + Ye (çok kere E lif + Ve), hl ve /i/ için de E lif+ Ye harf gruplan kullanılır. Soğd alfabesindeki ünsüz işaretleri de Türkçe için son derece yetersizdir.

4.2) Uygur Alfabesi

Soğd yazısında olduğu gibi Uygur yazısında da /k/ ile /g/, /b/ ile /p/, /ç/ ile /c/ ve İzi ile /j/ sesleri birbirinden ayırt edilmez. Art (kalın) /k/ (k) ünsüzü, bazı yazmalarda art /g/ için kullanılan harfin üzerine iki nokta konulmak suretiyle ayırt edilirse de buna her zaman uyulmadığından bu iki ses de çoğu kez bir ve aynı şekilde yazılır. Ayrıca, İsi ve İşi sesleri Soğd yazısında ayırt edildiği halde, Uygur yazısında bunlar da genellikle ayırt edilmez ve aynı harfle gösterilir. Uygur alfabesi, Türkçenin yazımı için hiç de elverişli olmadığı halde, Türklerce 8. yüzyıl ortalarından 18. yüzyıl başlarına kadar, yani aşağı yukarı bin yıl gibi çok uzun bir süre kullanılmıştır.

5) Brâhmî Yazısı

Brâhmî yazısı, adından anlaşılacağı üzere, Hint kökenli bir yazıdır. Hindistan’da Sanskritçenin yazımı için kullanılan Brâhmî yazısı, Budizm ile birlikte Orta Asya’ya gelmiş \e her şeyden önce Sanskritçe dinî metinlerin yazımı için kullanılmıştır.

Brâhmî yazısı bir hece yazısıdır. Bu yazıda her işaret ya belirli bir ünlüyü veya belirli bir ünsüzle onu izleyen bir “a” ünlüsünü, yani pa, pha, ba, bha vb. tarzında açık bir heceyi gösterir.

Brâhmî yazısı, Grek ve Ermeni yazıları gibi, soldan sağa yazılır.

6) Arap Alfabesi

Türkçeyi Arap harfleri ile ilk kez yazanların 10. yüzyıl ortalarında İslâm dinini kabul eden Karahanlılar olduğu şüphesizdir. Ne var ki ne 10. yüzyılın ikinci yansından ne de 11. yüzyılın ilk yarısından kalma Arap harfli bir Türkçe metne sahip değiliz.

Arap Alfabesi’yle yazılan eserlerin başında Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat’it Türk gelir.

7)İbrani Alfabesi

İbranî alfabesi, eski Sâmi alfabelerinden biri olan Aram î alfabesinden çıkmıştır. “Asurî yazısı” da denilen bu alfabenin başlangıcı M.Ö. 5. yüzyıla kadar gider. Eski İbranî alfabesi, diğer bütün Sâmi alfabeleri gibi, 22 harften oluşuyordu ve bu harflerin hepsi de ünsüz (konsonant) işareti idi. D aha sonra yapılan değişiklik ve ilavelerle alfabedeki harf sayısı 29’a çıkmıştır.

Türk halkları içinde dillerini İbranî alfabesi ile yazanlar Musevî Karayim’ler veya Karay’lar olmuştur

 8) Latin Alfabesi

Latin Alfabesi’nin Harf Devrimi’yle birlikte hayatımıza girdiğini zannetsek de özünde bu bir yanılgıdır. Talat Hoca’nın aktardığına göre, Latin alfabesi Türkçenin yazımı için ilk kez 14.yüzyılda Kıpçaklar içerisinde Hristiyanlığı yaymak isteyen misyonerler tarafından kullanılmıştır. Misyoneler, Hrısityan dua ve ilahilerini Türkçeye çevirdiler. Bu eserin adı da Codex Cumanicus’tur. 1303’te başlanan bu yazma itapta ayrıca Latince, Farsça ve Türkçe gramer paradigmaları (isim ve fiil ekimi listeleri) ile sözlükler, bir de Türkçe-Almanca söz listesi vardır. Codex Cumanicus Türkçe metinler arasında çözümleri ile birlikte 46 Alman bilmecesi de bulunmaktadır.

DİL DEVRİMİ

Latin Alfabesi esas olarak Türkiye’ye 1928’de yapılan Harf Devrimiyle girmiştir. Türklerin kullandığı alfabeler arasında dile en uygun yazı sistemi olarak görülen Yeni Türk Harfleri bugün çeşitli Türki cumhuriyetlerinde de kullanılıyor veya kullanılması planlanıyor.

9) Grek Alfabesi

Türkçenin veya Türkçe kelimelerin yazımında kullanılan ilk alfabelerden biri de Grek (Yunan) alfabesidir. Bugünkü bilgilerim ize göre Grek harfleriyle yazılmış en eski Türkçe kelim eler Ural nehrinin Türkçe adı olan Yayık ile eski Türklerin cenaze töreni anlamında kullandıkları yoğ kelimesidir.

Yazıda Grek alfabesini en geniş ölçüde kullananlar, hiç şüphesiz, Ortodoks Hıristiyan inancına sahip Anadolulu Karamanlılar olmuştur.

Grek alfabesinde Türkçenin c, ç, hı, ı, j, ş, ö ve ü seslerini gösterecek harfler bulunmadığından Grek harfli Türkçe metinlerde bu sesler için değişik harf çiftleri ve yazıçevrim işaretleri kullanılmıştır.

10)Ermeni Alfabesi

13. yüzyılda tamamiyle bir Türk ülkesi haline gelen  Kırım’da, göçmen Ermeniler Kıpçak Türkleri ile devamlı ve sıkı bir ilişki içinde idiler. Ermeniler, Kıpçak Türklerine her şeyden önce ticari ilişkilerinde aracı ve yardımcı oluyorlardı. Belki de bu nedenle, göçmen Ermeniler, dinlerini, yazılarını ve birçok Ermenice terimleri muhafaza etmekle beraber, kendi dillerini bırakıp topluca Kıpçak Türkçesini, Kumanca’yı benimsediler.

11)Kiril Alfabesi

Kiril alfabesi yaygın olarak Slav dillerinin yazımında kullanılan, Yunan alfabesinden geliştirilmiş Rus alfabesidir. İlk Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın başlarında yazılmıştır. Hâlen Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Bosna, Sırbistan ve diğer ülkelerde kullanılmaktadır.

1917’deki Rus devriminden sonra kurulan Sovyetler Birliği’nde yaşayan Türklerin 1930’lu yıllarda Kiril alfabesini kullanması yasalaştırılarak zorunlu kılınmıştır. Kiril alfabesi sembollerden oluşur ve 38 harf içerir. Alfabede 11 tane sesli harf bulunmaktadır ve aynı zamanda soldan sağa doğru yazılıp okunmaktadır.