Tarımdaki büyüme endişe verici
Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 5.9 oranında büyüdü.
TÜİK'in yayınladığı gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) verilerine göre, “GSYH'yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2023 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yıla göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; inşaat yüzde 8.1, sanayi yüzde 5.7, finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 5.1, hizmetler yüzde 4.3, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri yüzde 3.6, gayrimenkul faaliyetleri yüzde 2.7, diğer hizmet faaliyetleri yüzde 2.2, bilgi ve iletişim faaliyetleri yüzde 1.7 ve tarım sektörü yüzde 0.3 artarken mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri yüzde 2.5 azaldı. Ürün üzerindeki vergiler eksi sübvansiyonlar ise yüzde 16.5 arttı.”
Verilere baktığımızda yaz döneminde deprem hasarlarını sarmaya yönelik çalışmaların inşaat sektörü üzerindeki etkisi net gözleniyor. Bununla birlikte sanayi üretimi de hem iç hem dış talep kaynaklı olarak büyüme eğilimini korudu. Finans ve sigorta faaliyetleri ise geçen dönemlerde daha hızlı büyürken sıkılaşma politikalarının etkisiyle artış ivmesi bir miktar geriledi. Hane halkı tüketim harcamaları ise yüzde 11.2 artış ile yaz aylarında da talebin yüksek seyrettiğini gösterdi. Yaz döneminde politika faizi Merkez Bankası tarafından 21.5 puan artırılarak yüzde 8.5'ten yüzde 30'a çıkarıldı. Sıkılaşmanın gecikmeli etkisi olduğundan üçüncü çeyrekte büyümede bir ivme kaybı olmadı.
BÜYÜMENİN KALİTESİ ÖNEMLİ
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek büyüme verilerine ilişkin değerlendirmesinde önümüzdeki dönemde büyümenin bir miktar yavaşlayacağını ifade etti. TRT Haber'e konuşan Şimşek "Bizim programımız büyümeyi dengelemek. Önemli olan büyümenin kalitesini de artırmak. Yani iç talep ılımlıya dönerken, net ihracatın pozitif etkisinin de artmasını bekliyoruz. Enflasyonu tek haneye düşürebilirsek, sürdürülebilir büyümeyi sağlayabiliriz. Önümüzdeki dönemde verimlilik artışına odaklanacağız Önümüzdeki dönemde büyüme muhtemelen bir miktar yavaşlayacak bunda korkulacak bir şey yok." mesajı verdi. Ekonomik programın çalıştığını ifade ederek "KKM'nin azaltılması noktasında önümüzdeki dönemde ilave adımlar atabiliriz." diyen Bakan Şimşek, TBMM’ye sunulan torba yasa teklifinde, dövizden elde edilen faiz gelirleriyle Borsa kazançlarına uygulanan vergi oranlarının yüzde 40’a kadar çıkarabilmesi konusunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yetki verilmesine ilişkin olarak da, “Liralaşma politikasını desteklemek amacıyla önümüzdeki dönemde vergi ve teşvik ile bu sürece katkı sağlayacağız. Şu an için bir ihtiyaç görmüyoruz.” ifadelerini kullandı.
DENGEYİ ÖNEMSİYORLAR
Anadolu Aslanları İşadamları Derneği (ASKON) Genel Başkanı Orhan Aydın ise, “Enflasyonla mücadele ettiğimiz bir ortamda, küresel ekonomideki daralmalara rağmen 13. çeyrekte de büyüyen bir Türkiye ekonomisi görmek gayet memnuniyet verici olmakla birlikte, iş insanları olarak sağlıklı ve dengeli büyümeyi önemsediğimizi belirterek bu konuda gerekli eğitim alt yapısını ve yatırım ortamlarını oluşturmalıyız.” derken, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Başkanı Nail Olpak da, “Bir yandan enflasyonla mücadelede kapsamında adımlar atılırken bir yandan da ihracat ve yatırım odaklı büyümeyi destekleyici politika adımları atılması değerli.” dedi. İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç ise, “Büyümenin yanı sıra toplumsal refahı çok önemsiyoruz. Dolayısıyla bir yandan enflasyonla mücadele ederken bir yandan da üretimin, istihdamın ve ihracatın önceliklendirildiği politikaların bir denge içinde götürülmesi gerektiğine inanıyoruz." değerlendirmesini yaptı.
TARIM VE İŞ GÜCÜ ÖDEMELERİ ENDİŞE VERİCİ
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Yönetim Kurulu Üyesi ve İzmir Ticaret Borsası (İZTB) Yönetim Kurulu Başkanı Işınsu Kestelli: “Ekonomi yönetiminin dikkatini çekmek istediğimiz iki konu var. İlki, yüzde 5.9'luk büyümeye karşın tarım sektöründeki yüzde 0.3'lük büyümenin sürdürülebilir olmadığı ve bu konunun gözden geçirilerek gerekli düzenlemelerin yapılması. İkincisi ise iş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer payındaki dalga boyunun mutlaka istikrara kavuşturulması konusu. Beklentimiz, bu olağanüstülüklerin sonlanarak bir an önce sürdürülebilir, dengeli bir ekonomi iklimine kavuşmamız.
" TÜİK verilerine göre iş gücü ödemeleri, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 117.2 arttı. Net işletme artığı/karma gelir yüzde 50.7 yükseldi. İş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayri safi katma değer içerisindeki payı geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 26.1 iken, bu oran 2023 yılında yüzde 32.2 oldu. Söz konusu oran bir önceki çeyrekte yüzde 34.3 ve 2021'in üçüncü çeyreğinde ise yüzde 29.5'ti. Temmuz zamlarının iş gücünün eriyen payını bir miktar toparlayabildiği görüldü.
NET İHRACATIN KATKISI NEGATİF
CUMHURBAŞKANI Yardımcısı Cevdet Yılmaz: “Açıklanan küresel büyüme verilerine göre üçüncü çeyrekte OECD ve G-20 ülkeleri arasında en iyi büyümeperformansı gösteren birinci ülke konumundayız. 9 aylık dönemde ise OECD ülkeleri arasında en iyi büyüme performansı gösteren ikinci ülke, G-20 ülkeleri arasında ise üçüncü ülke konumundayız.”
Ticaret Bakanı Ömer Bolat:“Mal ve hizmet ihracatımızda deprem ve zayıf dış talebe rağmen yüzde 1.1 artış izlenmiştir. Yatırımlarda, makine-teçhizat yatırımlarının etkisiyle yüzde 14.7 ile son 2 yılın en güçlü artışı yaşanırken yatırım harcamalarının katkısı 3.4 puan olarak gerçekleşmiştir.”
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır: “Makine teçhizat yatırımlarınında etkisiyle yüzde 14.7 büyüyen yatırım harcamalarında son iki yıldaki en güçlü artış görüldü. 13 çeyrektir kesintisiz büyüme trendini sürdürüyoruz.” Ankara Sanayi Odası Başkanı (ASO)
Seyit Ardıç: “Merkez Bankası’nın sıkılaştırıcı para politikası uygulamalarının ekonomik aktivite üzerindeki etkisinin 3 çeyrekte henüz gözlemlenmedi. 4 çeyrekte büyümede yavaşlama öngörmekteyiz. Yıllık bazda güçlü bir artış gösteren büyüme verileri, çeyreklik bazda değerlendirildiğinde bir önceki çeyreğe göre yüzde 0.3 artış ile yavaşlamanın başladığı sinyalini veriyor. Büyümeye tüketimin ve ithalatın kaynaklık etmeye devam ettiğini görüyoruz. Net ihracatın büyümeye katkısı negatiftir. Bir önceki çeyreğe göre net ihracatın bir miktar düzeldiğini görüyoruz.”
