Tedirginlik yaratan Salmonella bakterisi nedir?

NİDA İŞBAŞ

İtalya merkezli şekerleme ve çikolata üreticisi Ferrero, geçen aralık ayından bu yana Salmonella enfeksiyonuyla gündemde. Firma, Belçika’nın Arlon şehrindeki fabrikasında rutin kontroller sırasında, hammadde içeren bir tank filtresinde Salmonella bakterisine rastlandığını açıklaması üzerine, Belçika Gıda ve Tüketici Ürün Güvenliği Kurumu (FAVV) fabrikayı geçici olarak kapattı.
Daha önce belirli ürünlerin toplatılmasını isteyen Hollanda Gıda ve Tüketici Ürün Güvenliği Kurumu (NVWA) ve Belçika'daki eşdeğer kuruluş FAVV, Arlon'daki Ferrero fabrikasında üretilen hiçbir Kinder çikolata ürününün yenmemesini tavsiye etti. Bunun üzerine fabrika, dağıtılan bazı Kinder ürünlerini raflardan toplamaya başladı. Salmonella bakterisine rastlanması nedeniyle Avrupa'da bazı ülkelerde bir süre önce Kinder marka ürünler toplatılmaya başlandı.
Soruşturma ve ürünlerin toplatılma süreci devam ederken en çok sorulanlardan birisi de “Salmonella nedir?” oldu. Aydınlık Avrupa’nın sorularını yanıtlayan Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Burçak Gürbüz Salmonella bakterisinin tüm ayrıntılarını anlattı.

BULAŞICI HASTALIKLARA NEDEN OLUYOR

Salmonella nedir? Nasıl bulaşır?

Salmonella cinsi bakteriler gastroenterit ve tifonun da yer aldığı pek çok bulaşıcı hastalığa neden olur. Salmonella, dışkı ve ağız yoluyla bulaşır. Taşıyıcı kişilerin ya da hastaların dışkılarının bulaştığı sular ve gıdalar bu etken bakterinin yayılmasının birincil nedenidir. Bakteri vücuda girdikten sonra pek çok organa yayılabilir.
Salmonella bulunduran veya iyi dezenfekte edilmemiş içme ve kullanma sularının içilmesi ile veya kullanılması ile, Salmonella bulaşmış çiğ sebze ve meyvelerin, iyi pişirilememiş et, süt, süt ürünleri, yumurta, krema, dondurma, mayonez gibi besinlerin tüketilmesi ile insanlara bulaşabileceği gibi, pastörize edilmemiş meyve suları, süt ve peynirlerin tüketilmesi ile, insan ve hayvan dışkılarının kaynak sularına karışması ve bu suların kullanılması ile, bazı hayvanlarla özellikle evcil hayvanlarla ile temastan sonra hijyen kurallarına uyulmaması durumunda ve Salmonella barındıran hasta kümes hayvanları ile temastan sonra da bulaşabilir. İnsandan insana da bulaşma söz konusudur.

Belirtileri neler?

Salmonella bulaşmış gıda alımından sonra 6-72 saat (ortalama 24 saat) içinde bulantı, kusma, ateş, şiddetli karın ağrısı ve krampları ile bazen kan ve mukus içeren ishalin de görüldüğü belirtiler ortaya çıkar. Genellikle 5-7 gün içinde çoğu hasta antibiyotik tedavisine gerek duyulmadan. Bazı hastalarda ise ishal hastaneye yatış gerektirecek kadar ciddi boyuta ulaşabilir.

Tanısı nasıl koyuluyor?

Salmonella enfeksiyonlarında etkenin Salmonella olduğunu tespit etmek için, doğru zamanda ve enfeksiyon odağı olan organa göre en doğru bölgeden örnek alınması gereklidir.

ÇOCUKLAR DAHA RİSKLİ

Hastalığın etkileri nedir? Ölümcül bir sonuç doğurur mu?

Özellikle 5 yaşın altındaki çocukların, Salmonella'ya yakalanma olasılığı yetişkinlerden daha fazladır. Yaşlı bireyler ve bağışıklık sistemi zayıf kişilerin de enfekte olma olasılığı daha yüksektir. Uluslararası yolculuk (hijyen kurallarına uyulamadığı için), kanser tedavisi sırasında kullanılan bazı ilaçlar ve steroidler (bağışıklık sistemini zayıflattığı için), düşük mide asiti (antiasit ilaçlar nedeniyle), antibiyotik kullanımı, enflamatuar barsak hastalığı, AIDS, orak hücreli anemi gibi bazı hastalıklar da enfeksiyon riskini artırmaktadır.
Salmonella kaynaklı ishalin uzun sürdüğü durumlarda su ve elektrolit kaybı nedeniyle tedavi iyi yapılmazsa ölüm söz konusu olabilir. Ancak zamanında müdahale, doğru tedavi ve gerekli görüldüğü durumlarda tedaviye antibiyotik ilavesi ile ölümcül olmaktan çıkıyor.

Tedavi yöntemleri neler?

Salmonella gastroenteritli olgularda kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin ağızdan ya da damar yoluyla hastaya geri verilmesi yeterlidir. Antibiyotik tedavisi hem taşıyıcılık oranını artırdığı için hem de antibiyotiklere direnç kazanan Salmonella oranının artmasına neden olabileceği için önerilmez. 
Günümüzde antibiyotiklere karşı günden güne artan bakteri direnci, bakteriyel enfeksiyonların kontrol altına alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle Salmonella enfeksiyonlarının tedavisinde gerekli görüldüğü takdirde, etkene yönelik en uygun antibiyotik tespit edilerek hastalar tedavi edilmelidir.

HİJYEN VE GIDA GÜVENLİĞİ ÖNEMLİ

Salmonella enfeksiyonlarını önleyebilmek için ne yapılabilir?

Bunun için dışkı ve ağız yoluyla bulaşmanın önünü kesmek şarttır.  
İçme ve kullanım sularının temiz olması, hijyen koşullarının üst düzeyde olması, kanalizasyonların içme ve kullanım sularına karışmasının önlenmesi, hayvan kesimi ve saklanması aşamalarında kirlenmenin önlenmesi, gıda üretim koşullarının iyileştirilmesi ve gıda güvenliğinin sağlanması çok önemlidir.
Gıda üreticilerinin “İyi Üretim Uygulamaları (GMP)” ve “ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi” standartlarına uygun üretim yapmaları gerekmektedir. Gıdaların, üretimden piyasaya sunulmasına kadar her aşamada mikrobiyolojik kalite kontrolleri yapılmalı, herhangi bir kontaminasyon durumunda kaynağı belirledikten sonra gereken tüm önlemler vakit kaybetmeden alınmalıdır. Yanı sıra gıda üreten firmalar ve fabrikalar yetkili birimlerce sık sık denetlenmelidir.
Su kaynaklarının kanalizasyonlar ile karışmaması için alt yapılar güçlendirilmelidir.  Toplum enfeksiyon hastalıkları konusunda bilgilendirilmeli, özellikle hijyen kuralları hakkında eğitilmeli, gıdaları en doğru şekilde saklayabilmeleri ve tüketebilmeleri konusunda bilgilendirilmelidir.
Bunlara paralel olarak uluslararası gıda taşımacılığını düşündüğümüzde, kontamine gıdaların da bir ülkeden diğerine taşınmasının büyük tehlike oluşturacağı unutulmamalıdır. Bu konuda da önlemler alınmalıdır. Ülkeler arası seyahatlerde de dikkatli olunmalıdır.
Son olarak kronik taşıyıcıların gıda sektöründe çalışmaması gerektiğini de vurgulayalım.

‘ÖNLEMLER SALGININ YAYILMASINI ÖNLER’

Bu bir salgın hastalık mıdır? Dünyada artış gözlemleniyor mu?

Evet bu bir salgın hastalık ancak şu andaki bilgilerimize göre Avrupa’da sadece birkaç ülkede görülen bir Salmonella salgını söz konusu. Bu ülkelerde adı geçen firmanın ürünlerinin üretimi durduruluyor, ürünler toplatılıyor ve üretildikleri fabrikalar kapatılıyor. Gıda güvenliği sağlanıncaya kadar da bu fabrikalar açılamayacak. Alınan bu önlemler salgının diğer ülkelere yayılmasını önleyebilecek önlemler.
Adı geçen firma Türkiye tarafından ithal edilen ve satışa sunulan hiçbir ürünün bu durumdan etkilenmediğini bildirdi. Yanı sıra Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, bu ürünlerin ithalatında yüzde 100 Salmonella analizi yapılmasına karar verildiğini açıkladı. Şu ana kadar ülkemizde bu salgınla ilgili herhangi bir vaka tespiti edilmedi.

Kovid-19 sürecinde evde kalmamız ile bu tarz hastalıkların, bakterilerin çoğalmasını ilişkilendirebileceğimiz bir durum var mıdır?

Kovid-19 ile ilişkilendirebileceğimiz bir durum değil bu. Dünyada da ülkemizde de yıllardan beri pek çok salgın hastalık kendini gösteriyor. Bu salgınların çok çeşitli nedenleri var. Zaman zaman Salmonella salgınları da yaşanıyor. Kovid-19 nedeniyle evde kalmamız ile bu salgının ya da başka bakteriyel enfeksiyonların artışı arasında bir bağlantı kurmak yanlış olur.