Tek çocuklu Çin’in 40 yıllık tanığı

Doğduğu tarihten beri Çin’deki tek çocuk politikasının tanığı. Ülkesindeki son nüfus sayımı verilerinden sonra ekranda buluştuk, üzerinde milyonlarca tevatür dolaşan ünlü politikayı konuştuk. Meraklıları buradan buyursun.

Sevinç Çin’de doğdu, başkent Pekin’de. Çin Medya Grubunun Türkiye muhabiri olarak son 6 yıldır İstanbul’da yaşıyor. Üniversiteyi Türkoloji bölümünde okudu. Onunla Çin Uluslararası Radyosu (CRI) Türkçe bölümünde bir süre aynı vardiyada yan yana çalıştık. Dostluğuyla pek övünürüm, çok akıllı ve iletişimi güçlü biridir. Çin’in uyguladığı tek çocuk politikası döneminde doğdu, büyüdü. Bir buçuk milyarlık ülkesinde son 10 yılın nüfus sayımı verileri açıklandıktan sonra o tarihi dönemi konuştuk.

ÇEVREMDEKİ HERKES TEK ÇOCUKTU

Tek çocuklu aileden geliyorsun. Peki annen baban? Onlar kaç kardeşti?

Annemin dört kardeşi var, beş çocuklu bir aile. Babamın da dört kardeşi var.

Tek çocuk olmak sıkıntı yarattı mı? Şikayetin oldu mu?

Kendimden bahsedeyim, 80 yılından sonra her ailede tek çocuk var. Çin’in politikasından dolayı böyle. Benim için sıkıntı derken nasıl bir sıkıntı? Hayır, hiç sıkıntı çekmedim. Çünkü aynı nesildeki, çevremdeki çocuklar hep tek çocuk! Ben 81 doğumluyum, benimle aynı yaştaki insanlar hep tek çocuk. Çin’de sıkıntı yaşamadım. Ama Türkiye’ye geldiğimde arkadaşlar bana sık sık “Tek çocuk olmak nasıl bir şey? Kardeşin olmayınca yalnız hissetmiyor musun?” diye sorarlar. Onları anlıyorum, çünkü çoğunun kardeşi var, iki, üç kardeşleri var. Ama benim için hiç sıkıntı yoktu. Çevremdeki bütün çocuklar hep benim durumumda.

KARDEŞİ OLANLAR VARDI

Kardeşi olan yok mu hiç?

Benimle aynı yaştaki bazı insanların kardeşleri var. Mesela eşimin kızkardeşi var. Eşim 1980 doğumlu.

Pekin dışında mı yaşıyorlar?

Başkent içinde olsun, dışında olsun fark etmez. Tek çocuk politikası uygulanıyorken tabi ki ikinci, üçüncü çocuk yapan aileler oldu. Onlar için para cezası vardı.

Devlet bir şekilde kabul ediyordu yani…

Tavsiye edilmiyor, ama 2. ya da 3. çocuk yapan aileler var, para cezası ödüyorlar. Mesela eşimin kızkardeşi, 90 doğumlu, o zaman 10 bin yuan para cezası vardı. O zaman için büyük bir paraydı.

Hastanelerde durum nasıldı? Kadın ikinci çocuk için hamile ve doktora gitti. Neyle karşılaşırdı? Hemen para cezasını kesip doğuma mı alıyorlardı?

Hayır, ceza yoktu. Doğum olduktan sonra yeni nüfus cüzdanı için kayıt olduğunda, onunla ilgili birimler bildirimi yaptırır, aileye para cezası gelirdi.

UYGURLAR VE ETNİK GRUPLAR SERBEST

Bölgeye göre uygulama değişiyor muydu?

Hayır, nüfus cüzdanına bağlı. Etnik gruba mensup insanlar için tek çocuk politikası uygulanmıyor. Onlar ikinci çocuğu yapabilirler, para cezası yok.

Uygurlar, Tibetliler, Moğollar… Hepsi mi?

Tabi. Çin’de Han etnik grubu dışındaki bütün gruplar için böyle. Han etnik grubu Çin nüfusunun yüzde 91’ini oluşturuyor. Kalan nüfusta 55 ayrı etnik grup var. Bu nüfustaki insanlar ikinci çocuk yapmakta serbest. Serbest derken para cezası yok.

Onda sınır var mı?

4-5-6 çocuk tavsiye edilmiyor tabi, ama para cezası yok.

AYNI SINIFTA BİRLİKTE BÜYÜDÜK

Sana dönelim. Genellikle tek çocuklar kapalı, kendilerine dönük olurlar. Ama sen hep arkadaş canlısı, rahat ilişki kuran bir insansın. Nasıl sağladın bunu?

Çok erken. 80’li yıllardaki insanlar, kadın erkek hep çalışıyorlar. Annem ve babam ikisi de çalışıyordu. O nesildeki çocuklar çok erken kreşe, en geç 1 yaşında kreşe başlar. Çünkü anne baba ikisi de çalışırdı. Mesela ben, 6 aylıkken kreşe başladım.

Sen bir sürü kardeşle büyüdün, öyle mi?

Doğrudur. Çünkü aynı yaştaki çocuklar hep yuvadaydık. Aynı sınıfta 15 bebek olabiliyordu.

Annen ne iş yapıyordu? Vardiya var mıydı?

Annem devlet memuru. Sabah 8’de başlıyor, 8 saatlik çalışma saati vardı.

Servis aracı var mıydı?

Çin’de kreş aracı falan yoktu, mahallede kreşler, çocuk yuvaları olur. Annemin çalıştığı birime bağlı kreş vardı. İşyerine giderken beni bırakır, işi bittiğinde de alıp eve götürürdü. Fabrikalarda da böyleydi. Kamu fabrikalarına bağlı kreşler vardı. Ana babadan biri gündüz diğeri gece çalışıyorsa, evdeki bebeğe bakıyordu. 24 saat açık kreşler de vardı.

BENCİLLİK PEK BİLİNMEZ PEK ABARTILMAZ

Üniversitede durum nasıldı?

Yine etrafta hep tek çocuklar mı var?

Herkes tek çocuk. Herkes derken çoğu tekti. Üniversiteye gittiğimde bazı ailelerde ikinci çocuk olduğunu fark ettim. Okulda aynı yurdu paylaşıyoruz, arkadaş kardeş gibi beraber yaşadık.

Biz kardeşi olunca paylaşmayı öğrenir, diye düşünürüz. Bir şey paylaşmak duygusu nasıl gelişti?Malını hem de duygularını paylaşmayı nasıl öğrendin?

Söylediğin bencillik…. Herkesin kendi kişiliğine bağlı bir şey. Ben tek çocuk olmama rağmen bencilliği pek tanımadım. Arkadaş seven biri olduğum için paylaşmak beni mutlu eder. Bazıları var tabii, “Bu da benim, o da benim” diyenler oluyor, ama kişinin kendi kişiliğine bağlı. Kardeş var mı yok mu, buna bağlı değil.

Anne babalar, aman sen tek çocuğumsun diye şımartıyor mu?

Herhalde Çin’de benimle aynı yaşta olan çocuklar hep tek olduğu için bu konuyu fazla abartmıyorlar! Her aile böyle! Benim ailemde sadece ben varım, senin ailende sadece sen varsın. Anne babalar da buna alıştılar. Bu konuyu fazla abartmıyorlar.

KADINLARA ÖZGÜRLÜK GETİRDİ

Senin için şans mı şanssızlık mı?

Bana göre, kişisel olarak şans! Ekonomik olarak normal seviyede bir ailede doğdum. Annem babam taban seviyesinde devlet memuruydu. Bir kardeşim daha olsaydı, yaşam ve eğitim koşulları daha düşük olacaktı. Tek çocuk olduğum için ailem ekonomik ve psikolojik olarak bütün güçlerini bana verdiler. Bu yüzden üniversiteye girebildim, hiç sıkıntı yaşamadım. Yurtdışına gidebildim, Türkiye’de de okudum.

Kırsaldaki etkisi nasıl oldu?

Tek çocuk politikası sayesinde Çin’deki kadınların gücü arttı. Özellikle kırsal bölgelerdeki kadınların ailedeki gücü yükseldi. Antik dönemlerde -yüz yıl öncesi-, kırsal bölgelerdeki kız çocukları okula gidemiyordu. Miras hakkı yoktu, sadece erkek çocuğun hakkı vardı. Tek çocuk politikası sayesinde kız çocukları da okula gidebiliyor. Ailede tek çocuk var! Kız veya erkek fark etmez! Erkek çocuk gibi ne iş olursa onlar da yapabiliyorlar. Eşitlendiler! Çin’de erkek ve kadın arasındaki eşitlik çok iyi. Çünkü erkek çalışıyorsa kadın da çalışıyor. Son 50 yıldır Çin’deki ev kadınlarının oranı çok düştü.

ŞİMDİ İKİ ÇOCUK TAVSİYESİ VAR

Tek çocuk kuralının kalkması nasıl etkiledi?

Çin’de 2015 yılından sonra bu politika kaldırıldı. Toplumda doğurganlık oranı çok düştü, yaşlanma hızlandı. 2015 yılında tek çocuk politikası tamamen kaldırıldı. Şimdi hükümet iki çocuk politikası tavsiye ediyor. Benim ailemde, ben ve eşim bir çocukta kaldık. Bu dönemde bu çocuğu yetiştirme maliyeti yükseldi. Ama 2015 yılından sonra 2016-2017 yıllarında ikinci çocuk sayısı çok arttı, 2017 yılında iki çocuklu aile sayısı zirve yaptı. Tek çocuklu ailelerin yüzde 50’si ikinci çocuk sahibi oldu. Ama 2018’den sonra yine bu oran düşmeye başladı.

Sebepleri?

Çocuğu yetiştirme maliyeti çok yüksek. Geçen 2020 yılındaki pandemi de etkili oldu. Ama sadece benim nesilde değil, kızımın neslinde de öyle. Kızım 12 yaşında, ona bencillik nedir diye sorarsan şaşırır. Çünkü aklına böyle sorular gelmez. Kızım Türkiye’de 6 yıl yaşadı, pek çok arkadaşı 2-3 kardeşli. Bazen bana sorar ve “Bir kardeş isterim“ der. Ama Çin’de yaşıyor olsa bunu da sormayacaktı. Çoğunluk yine tek çocukta kaldı.

2015’den önce aşamalar da var herhalde, yoksa bir günde mi serbest oldu?

İlk olarak 2011 yılında, kademe kademe uygulama başladı. Karı koca her ikisi de tek çocuk ise ikinci çocuk yapabilirdi. 2015 yılından itibaren bu koşul aranmıyor, her aile iki çocuk sahibi olabiliyor.

YOKSULLUKLA MÜCADELE BAŞARISI

Tek çocuk politikası Çin karşıtı propaganda malzemesi yapıldı. Bu tip sorularla karşılaştın mı? Nasıl yanıt veriyorsun?

Ben kişisel olarak karşılaşmadım, ama gazete ve internette bu soruları görüyorum. Çin’de tek çocuk politikası 35 yıl uygulandı. Bu politika sayesinde Çin’de yoksullukla mücadelede büyük başarı kazanıldı. 1949 yılında yeni Çin’in kurulmasından sonraki 30 sene içinde Çin nüfusu patladı, çok arttı. Patlayınca Çin’de pek çok sorun ortaya çıktı. Mesela ev yetersizliği! Mesela istihdam! Onun dışında eğitim, sağlık… Bütün bu konularda nüfus sorunundan dolayı büyük sıkıntılar yaşanmaya başladı. Çin Hükümeti işte bu yüzden tek çocuk politikası uygulamaya başladı. Bu politika sayesinde Çin’deki insanların, bin yıllardır çektiği beslenme ve yemek sorunu çözüldü. Şu an Çin’deki insanlar besleniyor, barınma konusunda sıkıntı yaşamıyor. Bu karar, tarihle ilgili bir şey. Tarihin gelişmesi sonucu böyle uygulanması gerekiyorsa, böyle uygulanıyor! İnsanlar 35 yıl sonra artık şunu fark ediyor: Çin toplumu artık yoksullukla mücadelede büyük sıkıntı çekmiyor. Toplum, Batı ülkelerindeki gibi yaşlanıyor! Bu yaşlanma sürecini yavaşlatmak için aile planlaması konusunda politikalar güncelleniyor. İkinci çocuk artık serbest! Tarihin gelişmesiyle politikalar sürekli düzeltiliyor, değiştiriliyor.

1,5 MİLYAR YERİNE 2 MİLYAR OLACAKTI

Dünya nüfusunu da etkiledi…

Bu karar sadece Çin ile de sınırlı değil. Dünyaya da katkıda bulundu. Çin’in bu politikası, dünyanın doğal kaynaklarının daha az tüketilmesine yardımcı oldu. Çin’de son nüfus sayımı çalışmasının sonuçları yayınlandı. Her 10 yılda bir nüfus sayımı yayınlanıyor. 2020 yılı itibariyle Çin 1 milyar 410 milyon oldu. Dünya nüfusunun yüzde 18’ini oluşturuyor. Çin daha önce tek çocuk politikası uygulamasaydı, nüfus 400 milyon daha fazla olacaktı. Çin nüfusu neredeyse 2 milyar olacaktı. Tabi teori, yani tahmin ediliyor.

Okullarda bu tek çocuk politikası ders olarak öğretildi mi size?

Hayır. Ben çocukken bu konuda özellikle okullarda bu konuda fazla bilgi verilmiyordu. Bütün çevremdeki çocuklar hep tek olduğunu biliyordum. Bunun dışında hiç propaganda yoktu. Hiç de bu konuyu merak etmiyordum. Şimdi düşünüyorum, çok özel bir dönem… Çin’de bu politika 35 yıl uygulandı, ben de tesadüfen bu dönem içindeydim.