TOGG ABD'de halka açılmalı mı?
TOGG CEO'su geçenlerde yaptığı açıklamada "büyük ihtimalle ABD'de halka açılacağız" dedi. İşin finansman yönüdür ve büyük ihtimalle proje ortakları tarafından yönlendirilen bir konudur ancak bu konuyu milli menfaatler açısından biraz irdelemekte fayda var
ABD borsalarında bazı Türk şirketlerinin halka açılma tecrübeleri oldu. İlk akla yıllardır NYSE'de işlem gören Turkcell geliyor. Daha sonra akla bu sene Nasdaq'da halka açılan Hepsiburada geliyor. Temmuz ayında 14 TL civarlarından halka açılan senet şu aralar 0,74 TL.
Ciner'in soda firması CINR kodu ile NYSE'de işlem görmektedir, daha sonra Şişecam kontrol hissesini satın aldı ve hisse kodu SIRE oldu. Londra'da da bir aralar Ciner’in soda firması (We Soda) Londra borsasında işlem görme niyetindeydi (Kaynak Bloomberg: Şubat 2022) ancak o projeden de pek ses çıkmadı. Firma değerlerine göz atarsak Turkcell 3,8 milyar dolar, Şişecam'ın ABD şirketi 430 milyon dolar ve Hepsiburada ise 240 milyon dolar civarında fiyatlanmaktalar. Fiyatlamaların bize verdiği ana mesaj şudur ki ABD piyasalarında bu şirketler primli fiyatlanmıyorlar. İstanbul borsasında çok daha büyük firmalar var ve bu firmaların fiyatlandırma dinamikleri de İstanbul borsasında daha kötü olmaz, muhtemelen daha iyi olur.
Bu firmalara neden ABD'de de borsaya açıldınız diye sorsanız derler ki "Türk borsasında derinlik yok, daha iyi fiyatları yakalarız ve dolaylı yabancı sermaye çekebiliriz." Bu argümanların hepsi bugün için geçersizdir. Türk firmalarından hisse almak isteyen yabancı fonlar bir zahmet Türkiye'ye para aktaracaklar, dövizlerini TL’ye çevirecekler ve TL ödeyerek Borsa İstanbul'dan şirket hissesi alabileceklerdir. Doğrusu ve sağlıklı olanı budur. İstanbul böyle finans merkezi yapılır. İsteyen fonlar İstanbul'da ofis de açarlar ve bazı kolaylıklara sahip olabilirler. Zaten ilgili varlık, misal Şişecam'ın Wyoming'deki soda üretim tesisi gibi yurt dışında üretip satış yapıyorsa, hisse İstanbul'da TL olarak işlem görse dahi global emtia fiyatlandırmasına göre fiyatlanır, TL ile işlemin bir dezavantajı olmaz.
Hepsini geçelim, esasa gelelim. Esas problem yaptırımlar ve kısıtlamalardır. ABD borsalarında işlem gören tüm firmalar, tüm global operasyonları üzerinden ABD'de hesap verirler, kanunlara tabi olurlar, bir sürü masraf ve komisyon öderler, pahalı hukuk hizmetleri satın alırlar ve ceza ve yaptırımlara uğrayabilirler. Turkcell'de benzer şekilde Türkiye veya X ülkesindeki operasyonlarını da kapsayacak şekilde ABD'de bir sürü kurala tabidir. ABD'nin kısıtlama getirdiği ülkeler ve şahıslar ile bu şirketler iş yapamazlar.
Diğer ilginç konu ise Turkcell ve Şişecam gibi kurumlarımızın büyük ölçüde kamu kurumu kimliği taşımasıdır. Özel sektörü geçtik, kamu kurumu neden ABD borsasında işlem görür?
TOGG konusuna gelecek olursak TOGG'da kamunun yüzde 25 civarı hissesi vardır ve önemli miktarda kamu teşviği tahsis edilmiştir. Doğal olarak TOGG'un işlem görmesi gereken borsa, Borsa İstanbul'dur. TOGG Almanya ve İngiltere gibi pazarlarda satışa başladığında bu piyasaların borsalarında da işleme açılması tartışılabilir.
