Türkoloji camiasından bir yıldız kaydı: Beatrix Caner
Macar asıllı Beatrix Patai (Caner) Romanya’da Macar azınlığının yaşadığı Oradea (Grosswardein) bölgesinde 1954 yılında dünyaya geldi. 1973 yılında yaşamaya başladığı Almanya’da Türkoloji eğitimi gördü. Kendine Türk edebiyatını Almanya’da tanıtma görevini verdi.
Çalışmalar yaptı, konferanslarda konuşmacı, panellerde katılımcıydı. Dersler verdi, kitaplar ve makaleler yazdı, onlarca önemli ve değerli Türkçe eseri Almanca’ya çevirdi, Almanya’da Türk edebiyatı ve tarihini konu edinen Literaturca adlı yayınevini kurdu.
Almanya yaşamında sonradan Mesut Caner’le evlenerek “Caner” soyadını alacak ve hep Türkiye ile iç içe yaşayacaktır. Edebiyat bilimci ve çevirmen Beatrix Caner’i 17 Şubat Pazar günü kaybettik. 21 Şubat Perşembe günü Frankfurt’ta toprağa verildi.
Çok dil bilen Caner’in kurduğu Literaturca Verlag, aralarında Namık Kemal, Ahmet Mithat, Recaizade Ekrem, Sami Paşazade Sezai, Ömer Seyfettin, Ahmet Haşim, Memduh Şevket Esendal, Şemsettin Sami, Mehmet Rauf, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ayla Kutlu, Tomris Uyar, Pınar Kür, Bilge Karasu, Demir Özlü, Nezihe Meriç, Erendüz Atasü, Feyza Hepçilingirler, Nermin Abadan Unat, İlber Ortaylı, Çetin Öner, Elif Şafak, Kriton Dinçmen, Küçük İskender, Füsun Akatlı, Cemil Kavukçu, Murat Gülsoy vb gibi yazarların bulunduğu Almanca’ya çevrilmiş onlarca kitap yayımladı. Seçkiler yaptı. İçinde Şevket Süreyya Aydemir, Zekeriya Sertel, Mina Urgan, Mıgırdıç Margosyan, Süreyya Ağaoğlu gibi önemli kişilikleri ele alan bir de antoloji hazırladı.
VERİMLİ ARAŞTIRMACI
En önemli, kapsamlı ve dikkate değer eseri, esasta genel Türk edebiyatı olmakla birlikte ağırlıklı olarak Cumhuriyet dönemimizin edebiyatının tarihini ele aldığı ve genel Türk edebiyatıyla Cumhuriyet edebiyatımızı değerlendirdiği “Türkische Literatur-Klassiker der Moderne” başlıklı çalışmasıdır (Georg Olms Verlag AG, Hildesheim 1998, 432 sayfa). Bu kitap, Türk edebiyatını Almancada ilk kez geniş bir şekilde ele alan çalışma olduğu gibi, Türk edebiyatı alanında da bir kılavuz başvuru eser rolünü üstlenmiş durumdadır.
Türk edebiyatıyla ilgili olarak ABD’de ve Avrupa ülkelerinde bütün önemli kütüphanelerde bulundurulan eseri, Türkçe’de yayımlanmak üzere çevirmenini ve yayıncısını bekliyor.
Ayrıca Ahmet Hamdi Tanpınar ve eserleri üzerine de geniş bir çalışması bulunuyor (Tanpınars Harmonie/ Der Höhepunkt der Türkischen Moderne, Literaturca Verlag, Frankfurt am Main 2009, 355 sayfa).
Alles Blaue, alles Grüne dieser Welt adını verdiği, ‘Türk Edebiyatından Öyküler’ derlemesi, Almanya’nın en önemli yayınevlerinden dtv tarafından yayınlandı (Deutscher Taschenbuch Verlag GmbH & Co. KG, München 2008, 256 sayfa).
Doppelte Heimat (Çifte Vatan) başlıklı derlemesi (Heinrich & Hahn Verlaggesellschaft, Frankfurt am Main 2008, 148 sayfa), “Türk göçmenler anlatıyor” teması altında Almanya’daki Türklerin göçünü, bakışlarını, izlenimlerini ve yurtdışındaki sorunlarını ele aldı.
BİRLİKTE ÇALIŞTIK
Beatrix Caner’le birlikte bazı ortak çalışmalarımız oldu. Onun ne ölçüde dillere hakim, verimli, disiplinli, yetkin ve çok yönlü olduğunu yakından biliyorum. Titizliğiyle üzerinde durduğu çevirilere geniş zaman ayırmaktan hiç kaçınmazdı. Öğreniminde öğrendiği ve giderek yetkinleştirdiği Türkçesine de olağanüstü derecede vakıf Beatrix Caner, Türkçe’deki en zor eserleri çevirmekten kaçınmıyor ve çevirilerini en iyi şekilde yapıyordu. Türkçe’yi kusursuz konuşurdu, onunla konuşanlar, yirmili yaşlarda ve sonradan öğrenilmiş bir Türkçe ile karşılaştıklarını hiç akıllarına getiremezlerdi.
Türk edebiyatının Almanca’ya olan katkısı ve Almanca’dan Türkçe’*ye çevirdikleriyle de Alman yazın dünyasına hizmetleri olarak büyük bir kayıp olduğunu bildiğimiz Caner’in çalışmalarına değinmek ve onu en azından biraz tanıtmak istedik. Çalışkan araştırmacı-yazar Beatrix Caner’i sevgi ve saygıyla anıyoruz.
