Uygur Özerk Bölgesi'nde yedi gün! Tatlar, dokular kadim dostlar

Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) Sinciang Uygur Özerk Bölgesi'ne Ulusal Kanal'dan Zafer Alpuğan ile beraber gittik. Başta Başkent Urumçi olmak üzere Kaşgar, Hotan şehirlerine ve yakınındaki yerleşim yerlerine gezdik. Dört camiyi ziyaret ettik. Beş camiî imamı ile röportaj yaptık. Sinciang İslam Enstitüsü Rektörü ve aynı zamanda Sinciang Özerk Bölgesi İslam Derneği Başkan Yardımcısı Sayın Muhterem Şerif ile röportaj yaptık. Öğrencilerle konuştuk.

Gezimizdeki ÇHC Dışişleri Bakanlığı yetkilisi bizlere "Kayıtlarımızdaki bilgi ile söylüyorum. Ramazan ayında dört cami imamı ile röportaj yapan dünyada ilk sizsiniz." dedi. Ayrıca bazı imamlarla ilk defa bizim röportaj yaptığımızı ifade etti. Bütün görüştüğümüz imamlar, din adamları bize şunu söylediler: "Bu kadar yalan söyleyenler ve durmadan iftira atanlar, neden sizin gibi gelip gezmiyorlar. Gelsinler görsünler. Bazı cami imamları cemaatten istediğiniz mümin ile konuşabilirsiniz." dedi.

VATANDAŞLAR ŞEHRİ YENİ BAŞTAN İNŞA ETTİ

Bir haftalık seyahatimizde, camiî ziyaretleri ve din adamlarıyla görüşmelerimiz dışında gittiğimiz Kaşgar şehrinde Antik Kenti gezdik. Gezimizin ikinci gününü antik kente ayırdık. Buradaki eski şehirde, 20 biden fazla aile, 40 binden fazla insan yaşıyormuş. Kerpiç ve tuğladan yapılmış evlerin sakinleri, yemek pişirmek için çoğunlukla kömür ve odun kömürü kullandıkları için yangın tehlikesi oluşturuyormuş. Sokakların darlığı yüzünden ambulans ve itfaiye aracı geçememesi de ciddi yangın tehlikeleri oluşturuyormuş.

2009'dan itibaren bölgesel halk hükümeti, eski ve harap binaların eski kentinin yenilenmesi ve kapsamlı yönetim projesinin uygulanması sayesinde 49 bin hanede 200 bin sakin yenilenmiş evlerinde oturuyor. Yenilenen evlerin hepsi ev sakinleri tarafından tasarlanmış ve nasıl bir ev istiyorsa öyle yapılmış.

UNESCO LİSTESİNDEKİ ANTİK KENT

Antik Kent’in açılışı her sabah 10.30’da doğu kapısından yapılıyor. Açılış tam bir şenlik havasında oluyor. Biz ilk önce sezon açılışı sandık, meğerse bu görkemli açılış her gün yapılıyormuş. Kaşgar Antik Kenti, güneyde Renmin Yolu, kuzeyde Semen Yolu ve Yavağ Yolu, batıda Ümlekşah Yolu ve doğuda Tuman Nehri Manzara Kuşağı’na kadar uzanıyor.

Bu antik kent sadece zengin bir tarihe sahip olmakla kalmayıp, aynı zamanda farklı kültürleri de harmanlıyor, Sinciang’a gelen her turist için mutlaka ziyaret edilmesi gereken bir yer. 600 metre uzunluğundaki Angea Yolu üzerinde mimari tesisler, çay evleri, kültürel faaliyetleri izledik.

Burada Uygur el sanatlarının yapımını da izledik. Çarşıda yol boyunca, ızgara dana, koyun ve tavuk etleri kokuları arasında dolaştık. Pasta, börek, çörek, etli çorba ve Uygur pilavı vb. lezzetlerinin hepsine tadına bakmasak da bol bol fotoğraflarını çektik. Kaşgar’ın Antik Kenti, Birleşmiş Milletler Bilim, Eğitim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından “Somut Olmayan Kültürel Miras” listesine alınan Uygur On İki Makam, kil çanak çömleği gibi çok sayıda somut olmayan kültürel mirasa sahip olduğunu öğreniyoruz.

FABRİKA DEĞİL ÜRETİM, ÖĞRENME, ARAŞTIRMA YERİ

Kaşgar Serbest Ticaret Pilot Bölgesini de yerinde gözlemledik. 2014 Eylül’de Devlet Konseyi onayıyla kurulmuş. “Kuşak ve Yol” girişimi inşasında önemli bir görev almış. Kompleks diye adlandırdıkları bina ve geniş alanlarda; projenin güvenlik bölgesi planlamasını yapıyorlar. Destek, üretim, işleme, depolama, lojistik alanı, liman ve hava taşımacılığı alanları yaratmışlar. Projenin geldiği seviye hakkında uzun uzun bilgi verdiler ve firmaların stantlarını gezdirdiler.

Hotan’da Nisan 1984'te kurulan Hotan Gia Liren Edelweiss Silk Limited Şirketi’nin fabrikasını gezdik. Firmanın 40 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu öğrendik. Fabrikayı “üretim, öğrenme ve araştırma” yeri olarak kullanıyorlar. Ürün geliştirme üssü haline getirip bütün dünyaya ihracat yapıyorlar. İpek ipliklerini bitki kök boyası ile boyuyorlar. Üretilen elbiseler ve ipekler, akasya, tere, ejderha mavisi, ceviz kabuğu, kırmızı söğüt çiçeği, nar kabuğu, dut safrası ile boyuyorlar ve geleneksel yöntemlerle elde dokuma tezgâhlarında dokuyorlar.

HOTAN’IN DÜNYA MİRASI HALILARI

Hotan’da Naxiwan El Yapımı Halı Geliştirme şirketi de gezdiğimiz mekanlar arasındaydı. Kadınların çalıştığı dokuma tezgâhların bulunduğu üretim alanı son derece düzenli, bakımlı ve temiz bir ortamın olması dikkatimizi çekiyor. 2008 yılında kurulan, özel girişim, şu anda şirket Hotan bölgesinde çeşitli ilçe ve şehirlerde üç Hotan el yapımı halı üretim atölyeleri kurmuş. 40 bin metrekareden fazla toplam alanı kapsayan, yıllık 13 bin metrekare el yapımı halı ve 200 bin metrekare halı temizleme, güzelleştirme ve yenileme üretimi ile “Naxiwan” tescilli ticari markasına sahip küçük ve orta ölçekli bir kuruluş.

Hotan el yapımı halısı, 2008 yılında “Ulusal Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alınan Çin'in mükemmel somut olmayan kültürel mirasının önemli bir parçası olmuş ve 2 bin yıldan fazla bir gelişim geçmişiyle “Bin yıllık zanaat, batı bölgesinin yaşayan fosili” olarak kabul edilmiş. Ulusal Saray Müzesi'nde halen tarihi ve sanatsal değeri olan Hotan halıları sergilenmekte olduğunu da öğrendik.

12 BİN METREKARELİK LEZZET SOKAĞI

Sinciang'ın güzel şehri Changji’de dolaştık. "Changji Snack Street" diye adlandırdıkları lezzet sokağına girdik. Sokak Changji Şehri'nin kuzeyinde, Halk Parkı'nın kuzeydoğusunda yer alıyor. Burayı tüm etnik grupların yemek kültürünü bir araya getirerek bir atıştırmalık sokağı oluşturmuşlar. 12 bin metrekarelik bu alanda yemek, kültür ve turizmi bir arada tutmaya çalışmışlar. Kendi ifadelerine göre burayı şehrin "canlı, yenilikçi, yaşanabilir ve iş dostu" alanı olarak tanıtıyorlar. Özellikle Ramazan Bayramı gibi milli bayramlarda her evin sofrasında mutlaka bulunan altın sarısı kızarmış hamur çubukları dükkânların önünde tepside satışa sunuluyor. Çin’de misafir ağırlamak, akraba ve dostlara hediye vermek vazgeçilmez bir gelenek. Sokakta müşterilerin dükkânlardan yiyeceklerini paketlettirip misafirlerine hediye götürdüklerine tanık oluyoruz.

"Dokuz Kase ve Üç Sıra" otantik bir Hui yemeği satan bir lokantaya giriyoruz. Lokanta sahibi Ma Xuecacai bize bu özel yemeği söyle anlattı: Sinciang'daki Hui halkı arasında "Dokuz kase ve üç sıra pirinç" diye bir söz vardır; bu söz, bu yemeği yemenin "yüzünüzü kurtaracağı" anlamına gelir. Ziyafetteki tüm yemekler aynı büyüklükteki dokuz kase de servis edilir ve dokuz kase her iki tarafında üç kase olacak şekilde kare şeklinde düzenlenir. Bu şekilde, hangi taraftan bakarsanız bakın, üç sıra halinde dizilirler ve bir "kare" karakteri oluştururlar. Geleneksel bir Hui yemeği olan "Dokuz Kase ve Üç Sıra" da servis sırasında simetrik düzenlemeye büyük önem verir: genellikle dört köşedeki et yemekleri önce servis edilir, bunlara "köşe eti" denir ve sonra dört kenardaki yemekler servis edilir. Birbirine zıt iki kase yemek simetrik olmalıdır, bunlara "kapılar", "köşe eti"ne karşı "köşe eti", "kapılar"a karşı "kapılar", köfteler köftelere karşı ve bir kase erişte çorbası ortasına yerleştirilir, böylece yemekler tekrarlanır ve misafirler tabakları çevirmeden tüm yemekleri tadabilirler.