Yeni alzaymır aşısı heyecan yarattı
Alzaymırın ilerlemesini birkaç yıl yavaşlatabildiği kesin olarak saptanan ilk ilaç FDA onayı aldı. Türkiye Alzheimer Derneği Marmara Şube Başkanı Prof. Dr. Aslı Demirtaş Tatlıdede, ‘heyecan verici’ dediği gelişmeyi Aydınlık’a değerlendirdi
Alzaymırın erken evrelerinde hastalığın ilerlemesini birkaç yıl yavaşlattığı saptanan ilacın adı Lecanemab (Lekanemab). ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından ‘şartlı’ onay alan Lekanemab’ın kullanımına temkinli bir biçimde başlanacak ve gelen verilere göre hangi tür alzaymır hastalarında kullanılabileceği kesinleştirilecek. ABD’deki satış fiyatı yıllık 26 bin 500 dolar olan ilacın yaygın kullanımından şimdilik söz edilemese de ilaç, alzaymırda ilk kez bir umut, bir heyecan yarattı.
Gelişmeyi, Türkiye Alzheimer Derneği Marmara Şube Başkanı Prof. Dr. Aslı Demirtaş Tatlıdede’ye sorduk.
DÖNÜM NOKTASI
- Lekanemab, alzaymırın tedavisinde bir dönüm noktası olarak değerlendirilebilir mi?
Tabii değerlendirilebilir. En son 2021’deki onaydan önce biz, 2003’ten beri 18 senedir ilaç bekleme sürecindeydik. Çok sayıda çalışma vardı ancak olumlu sonucun hiç gelmediği çok büyük bir aralığımız oldu. 2021 yılında benzer bir molekül onay aldı: Aducanumab (Adukanumab). Ancak onun yan etkileri daha fazlaydı ve bu kadar etkin değildi. Bu, aynı tipte bir ilaç, biz buna monoklonal antikor diyoruz.
Alzaymır hastalığının ilk belirtilerinden biri, beyinde amiloid (amyloid) birikimi. Bu bahsettiğimiz ilaçlar iğne şeklinde ve Alzaymır aşısı olarak da geçiyor. Bu iğnelerdeki moleküller- monoklonal antikor dediğimiz- direkt amiloide yapışıyorlar ve amiloidi temizliyorlar. Böylece hastalığın ilerlemesinde yavaşlama bekleniyor.
BİLİŞSEL DÜŞÜŞÜ YÜZDE 27 YAVAŞLATTI
- Faz3 çalışması tatmin edici bir çalışma mı?
En son çalışma, News England Journal Medicine’de yayınlandı, 1800 kişilik 235 farklı merkezde yapılmış çok iyi bir çalışma. 1800 çok iyi bir sayı. 50-90 yaş aralığında ve erken evre alzaymır hastaları alındı. Normalde bilişsel düşüşü yavaşlatan bir ilacımız yoktu bizim. Bu, yüzde 27 oranında bir yavaşlık sundu. Bu 18 aylık bir çalışma.
İlaç, demans evresimnde – Klinik Demans Evreleme Ölçeği- 0,45 puan değişiklik gösterdi. Ancak klinik olarak anlamlı etkinlik için 1 puan değişiklik gerekiyor. Bu etkinliğin fonksiyonelliğe ne şekilde yansıyacağını henüz bilmiyoruz ama düşünülen şu ki bunlar erken evredeki hastalar ve erken evrede 2-3 sene daha kalıp hayat kaliteleri bu kadar daha artabilecek hastalar.
- İlacın önemli yan etkileri olduğu ifade ediliyor?
Bu ilacı alan grupta, çalışmayı bırakma durumları plasebo grubuna göre çok daha fazla olmuş; 6,9’a 2,9 gibi.
Yüzde 14’ünün beyin görüntülemelerinde ciddi yan etkiler olmuş: beyinde şişme, kanama bulguları olabiliyor. Bunların bir kısmının hayatı tehdit edici olabileceği düşünülüyor. İki grupta ölüm sayısı aslında farklı değil, birinde (ilaç grubu) 6, birinde (plasebo) 7 çlüm mevcut. İlaç firmaları bunu direkt ilaçla ilişkilendirmediler.
Bunlar henüz fonksiyonellikleri düşmemiş erken evre alzaymır hastaları. Böyle bir yan etki, hayat kalitesini artırmaya ve uzatmaya çalışırken bir anda düşüş yaratabilecek bir yan etki olduğu için bunları izlemek gerekiyor. Daha çok kan sulandırıcı kullananlarda, bir de bizim için önemli genetik risk faktörü olan Apoe4 geni taşıyanlarda bu yan etkinin daha fazla olduğunu söylüyorlar. Bu ilaca başlanmadan önce, söz konusu risk faktörlerini taşıyanların kesinlikle ayrılması gerektiğini söylüyorlar.
FDA onayı şartlı bir onay. Etkinlikle ilgili, yan etkilerle ilgili soru işaretleri olduğu için ve alzaymır da büyük bir sorun olduğu için şartlı onay verelim, gelen dataya göre ya tam onay verelim ya da geri alalım anlamında. Biraz daha vaka birikmesi gerekiyor. Hepimiz ilerleyen günlerde sonuçlarını göreceğiz.
- Ne zaman piyasaya sürülmesi beklenebilir?
Önce ABD’de piyasaya sürülecek. Bize daha sonra, yurtdışı getirme biçiminde gelebilir. Bunun ne kadar süreceğini kestiremiyoruz. Ama çok pahalı ve ABD’deki sigortalar şu anda karşılayacak gibi görünmüyor.
- Bu tür yeni bir ilacın Türkiye’de kullanıma sunulması birkaç yıl alıyor mu?
Alzaymır önemli bir sorun olduğu için 2-3 seneyi bulmayacaktır.
ŞARTLI ONAY İLACIN ÖNÜNÜ AÇMAK İÇİN
- Bu ilaç neyi karşılarsa, hangi şartı yerine getirirse onay alır? Hangi deneylerden sonra onay alır?
Alzaymırla ilgili etkin bir ilacımız olmadığı için, ilerlemeyi yavaşlatan ilk ilaç olduğu için, FDA, biraz önünü açmak amacıyla şartlı onayı verdi. Bu çalışmalar ve ilacın hastalarda kullanımı devam edecek. Gelen data değerlendirilecek; güvenli bir ilaç mı, bu riskleri almaya değecek kadar etkin bir ilaç mı, buna bakılacak.
Şartlı onay aslında bizim çok alışık olduğumuz bir şey değil. Daha önce Adukanumab alzaymır ilacı şartlı onay almıştı, şimdi de bu aldı. Direkt şu kadar sürer diyemiyoruz. Ama data biriktikçe hangi hasta gruplarında bunu kullanamayız, hangilerinde kullanabiliriz, bunu daha net anlayacağız, doktorlar açısından da ilacı hastalarında güvenle kullanabilmeleri önemli. Şu anda full onay almış bir ilaç değil.
- Bugüne kadar amiloid adlı maddenin temizlenmesinde ilk kez mi bir başarı elde ediliyor?
2021 temmuzda yine amiloid temizleyen “aşı” dediğimiz bir molekül, Adukanumab şartlı onay aldı. Yan etki profili bu ilaçtan daha ağırdı ve kognitif olarak da bu ilaç kadar başarılı değildi. O yüzden Lekanemab ondan daha ümit verici bir ilaç.
700 BİNE YAKIN HASTAMIZ VAR
Alzheimer hastalarının sayısı, dünya çapında yaşlı nüfusun artmasıyla her geçen gün tırmanıyor. Hastalık, hafıza kaybı ve bunama (demans) şeklinde gelişiyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), dünya genelinde 55 milyondan fazla Alzheimer hastası olduğunu ve bu sayının 2030'da 78 milyona, 2050'de ise 139 milyona çıkacağını tahmin ediyor.
Türkiye’de 1 milyon demans hastası olduğu düşünülüyor. Demansın da en sık sebebi alzaymır hastalığı; yüzde 70’ini alzaymır oluşturuyor. Türkiye’de 500 bin 700 bin arası alzaymır hastası olduğu belirtiliyor.
BEDELİNİ KARŞILAMAK ÇOK ZOR
Adukanumab ilk çıktığında 50 bin dolar gibi bir fiyat söylenmişti, şimdi 28 bin 200 dolara düştüler, yine çok pahalı ama daha da düşmesini bekleyebiliriz.
ABD’de sigortalar, karşılamayacaklarını ifade ediyorlar. Hastaların emekli-yaşlı olduğunu da düşünmek lazım. Yıllık bu kadar ücreti karşılamak çok zor. Ama ilaç yaygınlaştıkça fiyatın biraz düşebileceğini beklemek gerekir.
- Şu anda Türkiye’de kullanılan bir ilaç var mı?
Yurt dışından hastanın istemesi ve ödemesi halinde Adukanumab gelebiliyor. Ama Türkiye’de direkt kullanımı yok.
Eskiden beri uyguladığımız bazı tedaviler var. Mesela Asetilkolinesteraz inhibitorleri var. Bu bizim beynimizde hafızayla ilgili bir molekülün (asetilkolin) parçalanmasını önleyen bir ilaç ve o molekül artınca hastaların hafızaları bir süre daha iyi oluyor ama bu ilerlemeyi önleyen bir ilaç değil. Bu yeni ilaçların heyecan uyandırmasının nedeni, ilerlemeyi geciktirmesi. Memantin dediğimiz bir başka ilacımız daha var. Bu ilaçları kullanıyoruz. Yine hastaların semptomuna yönelik başka ilaçlar kullanabiliyoruz.
