Yücel Paşmakçı Aydınlık’a konuştu-6: ‘TRT halk müziğine sahip çıkmalı’

Değerli sanatçımız Yücel Paşmakçı bu hafta Türk halk müziğimizin Cumhuriyet’in ilk yıllarında değer bulma sürecini ve Türk sanat müziğinden nasıl ayrıldığını anlatıyor. Yücel Paşmakçı’nın derlediği Erzincan Kemaliye (Eğin) yöresine ait iki türkümüzün bilgileri de sayfamızda.

Eğin’in güzelliklerini hayal ederek söyleşimize devam ediyoruz…

• Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk ile birlikte Türk halk müziği nasıl gelişti?

Atatürk öldüğünde üç yaşındaydım. Ama anlatılıyordu. O vakit galiba halk müziğini sokmuyorlar radyoya. Bir toplantıda, içki sofrasında Rumelili Osman Pehlivan da varmış. Yemekte alaturka müzikle beraber o da çalıyor. Bize anlatılan bu. Çok duymuşumdur bunu. Atatürk’ün dikkatini çekiyor: “Sen yalnız söyle bakayım. Sen nerelisin?” diyor. Tamburcu Osman Pehlivan “Anadolu Rumeliliyim” diyor, “Sen radyoda çalıyor musun?” diye soruyor. O da “Radyoya sokmuyorlar bizi” diyor. Bunun üzerine Atatürk “Her gün radyoda çalacaksın” diyor.

• Atatürk Türk halk müziğini sevmez, yasaklanmış diyenler var.

1936 yılında derleme çalışmaları başlatılmış. Radyoda halk müziği yasaklanmış ama Atatürk’ün haberi yok. Alaturkacılar halk müziğini radyoya sokmuyorlarmış.

İbrahim Can: Cumhuriyet döneminde Osmanlı kalıntıları halk müziğini o zaman küçümsüyorlardı.

YURTTAN SESLER TOPLULUĞU KURULUYOR

• Osmanlı döneminde ve sonrasında Türkülerimiz küçük alanlara hapsolmuştu. Cumhuriyet döneminde bu sorun nasıl çözüldü?

1940’lı yılların başında Ankara Radyosu’nda bir koro vardı. Bu koro şarkı, marşlar, türküler söylüyormuş. Türkülerden nefret ederek söylüyorlardır eminim. Rahmetli Mesut Cemil beye (o zamanki radyo müdürü) diyorlar ki “Türkü söyleyenler şikayet ediyorlar”. O da “Herhalde bu işin üslubu başka, kaynağı başka, konusu başka. Biz halk türkülerini söyleyen bir grup oluşturalım” diyor. Rahmetli Muzaffer Sarısözen de o zaman konservatuvarda. Derlemelerle meşgul. Onu da getiriyorlar radyoya. 1947 yılında, Muzaffer Sarısözen başkanlığında Neriman Altındağ, Muzaffer Akgün, Ali Can, Turhan Karabulut, Nurettin Çamlıdağ, Sebahat Karakulak dört kadın, üç erkek ile Yurttan Sesler Topluluğu kuruluyor.

• Türk sanat müziğinin Türk halk müziğinden ayrılması Yurttan Seslerle mi oldu?

Evet. Yurttan Seslerin kurulması gayet isabetli tabii. Eğer topluluk olacaksa bu müziğin repertuvarı ayrı, sazı ayrı, üslubu ayrı. Türküler için ayrı söyleyen bir topluluk olması gerekir yani. Şimdi bunun aksini düşünenler şöyle söylüyorlar: “Halk bir araya gelip türkü söylemez.” Söylemez olur mu? Bunun pek çok örneği var. Sıra geceleri, kadınların mani atışmaları…

Soldan: Abdi Tural, Mustafa Hisarlı, Hamdi Özbay, Mehmet Özbek, Yücel Paşmakçı (Oturan)

TÜRKÜLER İVME KAZANIYOR

• Yurttan Sesler gereken ilgiyi gördü mü?

Evet. Halk müziği ayrılınca türküler bir ivme kazandı. Muzaffer Sarısözen derlediği, notaya aldığı bin beş yüz türküyü koroya öğretti. Derken onlardan bize intikal etti. Bugün TRT’de koro, solo kalkmış durumunda. Bir hainlik var bu işin içinde. Bu kültürü yok etme çabasıdır bu.

• Bugün bu çalışmaları yetersiz mi görüyorsunuz?

TRT’ye gidip gelmediğim için orayı bilmiyorum. İbrahim daha iyi bilir.

‘KORO’NUN İLKELERİ ANADOLU’YA YAYILIR’

İbrahim Can: Yurttan Sesler ve radyo yayıncılığı ne kadar güçlüyse dışarıdaki ilgi ve etki o kadar çok olur. Yurttan Sesler Korosu’nun ilkeleri Anadolu’ya yayılır. Mesela ben Trabzon’da sınava girmeden önce TLYC (Trabzon Liselerinde Yetişenler Cemiyeti) korosundaydım. Radyo üslubu dışında bir türküyü hocamız bize okutmazdı. O disiplin oraya da yansıyordu. Merkez dağılınca Yurttan Sesler azaldı. Dışarıda her tarafta koro var. Ama koronun disiplinine ne oldu? Ne çalınıyor? Ne okunuyor? Onu bilmiyoruz. Ordu disiplini gibi olmalı. Merkez dağılır mı hiç? Koronun görkemi, o sazların görkemi…

Hep aynı cins ses. Bir de şimdi bir şey çıkardılar. Her şeyle her şeyi çalıyorlar. Çalınacak şey var çalınmayacak şey var. Çal sürmeliyi bakalım, nasıl çakacaksın içinden?

Temel’e sormuşlar: “Saz çalabilir misin?” Temel, “Ondan kolay ne var?” demiş, “Boğazını sıkaysın, karnını gıdıklaysın!” Aynen öyle.

‘TRT MERKEZ OLMALIDIR

• Piyasanın devreye girmesiyle halk müziği nasıl bir görünüm aldı?

Farklı televizyon kanallarının devreye girmesiyle sanatçılar arasında sorunlar başladı. “Ben solo söylemezsem koro içerisinde çıkmam” diyen sanatçılar çıktı. Bize böyle dilekçeler verdiler. Kısır çekişmeler yaşandı. Bu piyasa sorunuyla ilgili şunu söyleyebilirim: Halka ne verirseniz o sonucu alıyorsunuz. Radyoda çok niteliksiz müzik yapmak isteyen kişiler çıktı. Piyasadan radyoya baskılar da oldu zaman zaman. Biz bunlara karşı çok direndik. O zamanki şube müdürümüz de çok direndi. Şimdi ise denetim mekanizması bitti. TRT’nin bu türlü olumsuz yayınlara müdahale etmesi, etki etmesi gerekir. Ciddi müzik yayıncılığının merkezi konumunda olmalıdır TRT.

‘KÜÇÜK HALAY VE GURBET TÜRKÜLERİ’

• Derlemeleriniz arasında Eğin türküleri var.

Evet. Küçük halay ve gurbet türküleri. Kısadır ama güzeldir. “Elinde düdük kaval” ve “Ah elmadan, elmadan” türkü melodileri bu kadardır. Artık derlediklerimi de unutuyorum. Dört yüz türkü tabi… İnsan tekrarladıkça aklında kalıyor.

Yücel Paşmakçı meşhur etti:

‘ELİNDE DÜDÜK KAVAL’

Elinde düdük kaval

Önünde sürü davar

Çoban davar susamış

Çek bizim çayda su var

Zencirli höyük gaya

Yiğit vurgundur taya

Git oğlan akça kazan

Kızı verirken toya

Elinde gümüş orak

Ağam tarlan ne ırak

Irak yoldan gelmişem

Yatağı çifte bırak

Höyük: Toprak yığını, tepe.

Akça: Para.

Toy: Acemi, genç

Irak: Uzak

Yöresi: Erzincan-Kemaliye-Eğin

Kaynak Kişi: Yöre Ekibi

Derleyen ve Notaya Alan: Yücel Paşmakçı

Makamsal Dizi: Uşşak

Ses Genişliği: 6

'AH ELMADAN ELMADAN'

(haydi de haydi) Ah elmadan elmadan

(haydi de haydi) Bir dal kestim elmadan

(haydi de haydi) Beni yare kavuştur

(haydi de haydi) Hüda canım almadan

(haydi de haydi) Kemerim yele yele

(haydi de haydi) Yolladım gurbet ele

(haydi de haydi) Yolladıysam kemeri

(haydi de haydi) Götür ver ince bele

(haydi de haydi) Bayırda dut dizildi

(haydi de haydi) Dalı üzüm üzümdü

(haydi de haydi) Gören maşallah desin

(haydi de haydi) Oynayanlar dizildi

Hüda: Yaradan, tanrı

Yöresi: Erzincan-Kemaliye-Eğin

Kaynak Kişi: Yöre Ekibi

Derleyen ve Notaya Alan: Yücel Paşmakçı

Makamsal Dizi: Hüseyni.

Ses Genişliği: 7

EĞİN (KEMALİYE)’DEN İKİ TÜRKÜ…

Eğin, Türkçe kökenli “cennet gibi güzel bahçe” anlamında bir sözcük. Yeni adı yöre halkının Kurtuluş Savaşı’ndaki yiğitlikleri ile Mustafa Kemal’in adından da esinlenerek Kemaliye olarak değiştiriliyor. Ama yazılı metinlerde Kemaliye (Eğin) olarak yer alıyor.

Eğin’in tarihi çok eski. M.Ö. 2000’lere dayanıyor. Hititler, Urartular, gelmiş geçmiş bütün kavimlerin bıraktığı taş mimarisiyle, ahşap işçiliğiyle, kapı tokmaklarıyla önemli bir kültürel mirasa ev sahipliği yapıyor. Murat suyunun kenarında, “her tarafından oluk oluk akan su sesleriyle saklı bir vadide, gönül alıcı ve şairane bir kasaba” diye anlatılıyor. Sadece bu saydıklarımızla anlatılmıyor güzel Eğin şehri. Oraya gidenlerden öğrendiğimize göre yöre insanı yaşam biçimini, yaşadıkları yerin tarihi dokusuyla, kültürüyle birleştirmiş. Kadınıyla, erkeğiyle, çocuğuyla hep birlikte yöresel özünü koruyarak türkülerini söyleyip, halaylarını çekiyorlar…

Eğin, Vatan Partisi Genel Başkanı Sayın Doğu Perinçek’in de memleketi. Her yemekli toplantıda bir Eğin türküsü öğrenirdik Genel Başkanımızdan… Yücel Paşmakçı hocamazan derlediği iki Eğin türküsünü Genel Başkanımız ile birlikte söyleyelim istedik.

GELECEK HAFTA: ‘BİR HIŞMINAN GELDİ GEÇTİ (PEH, PEH, PEH)’.